.png)
Gazeta Si - Në kaosin e një panairi librash të prekur nga shiu në Torino, polemika dhe manovra politike, mes shqetësimit të radhëve të pafundme të shkaktuara nga mungesa e papritur e hapësirave dhe botuesve që kanë filluar të japin shifra shitjesh, ka një botë që mund të zbulohet vetëm duke kaluar nga një derë e hapur në shkëmbin e kuq.
Ajo mbyll stendën e vendit pritës, Shqipërisë, ku këto ditë në Itali po kalojnë disa nga shkrimtarët më interesantë, të cilët janë larguar nga ai vend duke ndryshuar gjuhën, qoftë edhe me shkrim, ose që kanë mbetur të ankoruar në gjuhën e tyre amtare.
"Shqipëria është një nga kombet më të vjetra në Evropë dhe e kaluara e saj shpesh mohohet, gjë që më trishton sepse është e padrejtë", - tha Ismail Kadare, shkrimtari më i dashur shqiptar në diasporë, nëpërmjet video-lidhjes, duke iu referuar kulturës së lashtë të vend që përfshihet nën letërsinë e shkrimeeve të tij.
Dhe të gjithë shkrimtarët që kalojnë pranë kësaj qendre kthehen vazhdimisht në të kaluarën më të afërt, por edhe më të largët, me një larmi vështrimi që përbën edhe pasurinë e gjithë letërsisë.
Natyrisht kalon filozofia e Lea Ypit, autore e Libera (Feltrinelli), e cila të premten ka diskutuar me Ornela Vorpsin për temën "të tregosh dhe të dëshmosh", duke filluar nga librat e tyre autobiografikë.
Të shtunën, (20 maj) Vorpsi, një autore me një “autore e huaj e dyfishtë” - siç e përkufizoi Andrea Cortellessa - edhe për shkak të natyrës së saj të dyfishtë si shkrimtare dhe piktore, shpjegoi se si të mos largohesh gjithmonë nga një botë, nënkupton hyrjen në një tjetër ("Është e thjeshtë, por edhe e thellë, është është si të shkëputesh nga vetja, është ndjenja e ankthit të thellë”).
E lindur në Tiranë, Vorpsi u transferua në Itali në vitin 1991, ku filloi të shkruante romane në gjuhën italiane dhe më pas në Paris, duke adoptuar gjithashtu frëngjishten si idiomën e saj letrare, në një kërcim të trefishtë gjuhësor.
Ai tjetërsim, ai "jashtë kësaj bote", që titullohet një nga librat e saj të botuar disa vite më parë, është i pranishëm edhe në romanin e ri të botuar, ende të pa përkthyer në Itali: “Mbi të gjitha mos vdis në Ritz”.
“Brenda është filtri i një ankthi ekzistencial, i shprehur në një stil tragjikomik. Sot flitet shumë për socialin, por ekzistencialja është harruar, e cila është më e rëndësishme”, shpjegon Vorpsi.
Nëse Vorpsi është emri më i njohur i autorëve me origjinë shqiptare që shkruajnë italisht, në stendë është edhe Julian Zhara.
I lindur në Durrës në vitin 1986, ai u transferua në Itali 13 vjet më parë, jeton në Venecia, flet me theks venecian dhe ka botuar përmbledhjen “Vera deve morire”, ku gjuha italiane përzihet me shqipen e të pavetëdijshmes dhe të fëmijërisë.
“Një pjesë e mirë e letërsisë bashkëkohore në shqip është një përpjekje për të kuptuar se ku qëndron dobësia jonë: nëse është individuale apo kolektive”, shpjegon Besnik Mustafaj, shkrimtar dhe politikan (ishte ambasador në Francë pas rënies së regjimit), i cili në Itali ka botuar “Piccola saga carceraria” (Saga e vogël e burgut): “Pas pavarësisë nga Turqia, në vitin 1912, ne përjetuam tre sisteme politike: monarkinë, fashizmin dhe komunizmin. I vetmi institucion që nuk ndryshoi asgjë, madje as vendin, ishte burgu politik. Në këtë roman përpiqem të kuptoj pse gjatë regjimit të Enver Hoxhës kishte vetëm 1% të të burgosurve politikë mes të burgosurve. Ndoshta sepse 99% kishin frikë”.
Shkrimtarët e diasporës merren edhe me të kaluarën, por, thotë Mustafaj, me një filtër tjetër: “Kush shkruan në gjuhë tjetër, ka një marrëdhënie tjetër me të vërtetën, kjo nuk do të thotë se nuk është e vërtetë, por është një këndvështrim ndryshe”.
Mustafaj nuk është tunduar asnjëherë të largohet nga Shqipëria: “Mund të kisha shkruar në frëngjisht, por nuk dua të përdor fjalët që di, por ato që kam nevojë. Dhe vetëm shqipja ma jep këtë liri, sepse gjuha ndryshon, evoluon, ndryshon me jetën”.
Bashkim Shehu, i cili prej disa kohësh ndodhet në Barcelonë, flet edhe për burgun, të cilin e ka përjetuar drejtpërdrejt.
Të shtunën (20 maj), duke folur për librin e tij “La Rivincita” (Hakmarrja), kujtoi historinë e tij: djali i Mehmet Shehut, kryeministër dhe krahu i djathtë i diktatorit Enver Hoxha i akuzuar më vonë për tradhti të lartë dhe vetëvrasje të nxitur, Shehu u dënua me dhjetë vjet burg për propagandë subversive dhe lirohet pas rënies së komunizmit.
“Me regjimin, - shpjegoi ai, - ra edhe dogma ateiste. U përpoqa të besoja në Zot, por nuk ia dola: arsyeja ka qenë gjithmonë arma ime e vetme për të njohur realitetin”.
Për fenë dhe ezoterizmin ka folur Tom Kuka, pseudonimi i Enkel Demit, i cili në Itali ka botuar, me Besa Muçin, dy romane “L’ora del male” dhe “Flama”, (Ora e së Keqes dhe Flama).
E para, me një atmosferë gotike, ndonjëherë surreale, është vendosur në një rajon të Shqipërisë që sot është Greqia: “Thuhet se Homeri, - thotë ai, - i ka krijuar poezitë e tij në këtë vend. Rrënjët e mia janë atje. Kështu tregojmë histori, sikur të ishin përralla epike në të cilat ka gjithmonë një personazh që shkon kundër fatit dhe shpesh nuk fiton. Më kanë ndihmuar të gjithë shkrimtarët e botës, sepse në radhë të parë jam lexues, por oraliteti i rapsodëve shqiptarë më ka interesuar gjithmonë në veçanti. Unë dua ta përcjell këtë muzikalitet. Unë kam punuar gjithmonë me këmbë në tokën time dhe këto histori nuk mund t'i tregoj me gjuhë të thatë. Këtu, linja midis mitologjisë dhe realitetit është shumë e hollë”.
Rapsodët, nga ana tjetër, janë edhe në qendër të romanit të ri të Kadaresë, “Il dossier O.” (Anija e Tezeut), ku O. qëndron pikërisht për Homerin, në të cilin shkrimtari eksploron misterin e krijimit artistik.
Burimi: "Corriere della sera"; Përshtati në shqip: Gazeta Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
