.png)
Orhan Pamuk, autori turk i çmimit Nobel, ka kritikuar vendimin e qeverisë turke për shndërrimin e ikonës së Stambollit të Hagia Sophia në një xhami.
"Ka miliona turq laikë si unë që qajnë kundër kësaj, por zërat e tyre nuk dëgjohen".
"Ta kthesh atë në një xhami do të thotë t'i thuash botës botës mbarë se për fat të keq ne nuk jemi më sekularë (laikë)," tha ai, duke shtuar se masa e Ankarasë hoqi "krenarinë" që disa qytetarë turq kishin për të qenë një komb laik musliman.
"Unë jam i zemëruar", tha Pamuk. "Kombi turk është shumë krenar që është kombi i vetëm musliman laik dhe kjo ishte shenja më e madhe e tij. Tani ata na e morën atë krenari prej kombit".
Struktura historike, e cila zbret horizontin ikonik të qytetit me kupolat dhe minaret e saj, i dërgoi një mesazh botës, kur u shndërrua në një muze nga Kemal Ataturk, babai themelues i sekularizmit modern të Turqisë, tha Pamuk.
"Ishte vendimi më i rëndësishëm dhe i qëllimshëm i Kemal Ataturk për ti thënë pjesën tjetër të botës: 'Ne jemi laikë, jemi ndryshe nga vendet e tjera muslimane, ne jemi si europianët dhe jemi modern, kështu që ju lutemi na pranoni midis jush. Ne duam të shihemi në këtë mënyrë, 'tha ai.
Megjithëse sondazhet tregojnë një mbështetje të gjerë për konvertimin e godinës së Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, Pamuk thotë se do të ishte një gabim.
"Laicizmi është krenaria e secilit turk, përveç 10% që janë shumë fetarë. Edhe votuesit në pushtet të AKP janë gjithashtu krenarë që janë laikë dhe kjo ishte shenja më e madhe," tha Pamuk, duke iu referuar Partisë qeverisëse për Drejtësi dhe Zhvillim.
Muzeu me famë botërore Hagia Sophia në Stamboll - fillimisht i themeluar si katedrale - është kthyer sërisht në një xhami.
Presidenti i Turqisë Rexhep Tajip Erdogan njoftoi vendimin pasi një gjykatë anuloi statusin e muzeut.
E ndërtuar 1.500 vjet më parë si një katedrale e krishterë ortodokse, Hagia Sophia u shndërrua në një xhami pas pushtimit otoman në 1453.
Në 1934 u bë muze dhe tani është një sit i Trashëgimisë Botërore e mbrojtur nga Unesco.
Islamistët në Turqi kërkuan që ajo të shndërrohej në një xhami, por anëtarët e opozitës laike kundërshtuan këtë veprim. Propozimi nxiti kritika nga liderët fetarë dhe politikë në të gjithë botën.
Duke mbrojtur vendimin, Presidenti Erdogan theksoi se vendi kishte ushtruar të drejtën e tij sovrane për ta kthyer atë përsëri në një xhami.
Ai i tha në një konference për shtyp se lutjet e para myslimane do të mbaheshin brenda ndërtesës në 24 korrik.
"Ashtu si të gjitha xhamitë tona, dyert e Hagia Sophi do të jenë të hapura për vendasit dhe të huajt, myslimanët dhe jo-muslimanët," shtoi ai.
Një ndryshim po vjen në Hagia Sophia, e cila ka rezituar që nga shekulli VI, duke tejkaluar perandorinë Bizantine dhe epokën Osmane. Tani, edhe një herë, do të jetë një xhami. Por zyrtarët turq thonë se emblemat e krishtera, përfshirë mozaikët e Virgjëreshës Mari që zbukurojnë kupolën e saj të artë, nuk do të hiqen.
Ndryshimet në Hagia Sophia janë thellësisht simbolike. Ishte Kemal Ataturk, themeluesi i Turqisë moderne, i cili vendosi që godina të ishte një muze. Presidenti Erdogan tani është duke ndërmarrë një hap më shumë për të çmontuar trashëgiminë laike të Ataturkut, dhe ta rimodelojë Turqinë sipas vizionit të tij. Udhëheqësi turk - i cili e paraqet veten si një pushtues të kohëve moderne - nuk po kërkon ndjesë për ndryshimin. Ai thotë se kujtdo që nuk e pëlqen atë - dhe shumë syresh jashtë vendit - po cënojnë sovranitetin e Turqisë.
Duke e rikthyer Hagia Sophia, luan mirë me bazën e tij - konservatorët fetarë - dhe me nacionalistët turq. Kritikët thonë se ai është duke përdorur çështjen për të shkëputur vëmendjen nga dëmi ekonomik i shkaktuar në vend nga pandemia Covid19.
Por shumë në bashkësinë ndërkombëtare argumentojnë se monumenti i takon njerëzimit - jo Turqisë - dhe duhet të kishte mbetur i pandryshuar. Ata thonë se ishte një urë lidhëse midis dy besimeve dhe një simbol i bashkëjetesës fetare.
Menjëherë pas njoftimit, thirrja e parë për lutje u recitua në Hagia Sophia dhe u transmetua në të gjitha kanalet kryesore të lajmeve në Turqi. Kanalet e medieve sociale të faqes kulturore tani janë prishur.
Cili ka qenë reagimi?
Unesco ka thënë se "i vjen keq për vendimin për ta kthyer muzeun në një xhami dhe u bëri thirrje autoriteteve turke" të çelin një dialog pa vonesë ".
Organizata i kishte kërkuar Turqisë që pa diskutim të mos ndryshojë statusin e muzeut.
Kreu i Kishës Ortodokse Lindore e ka dënuar këtë veprim, ashtu si dhe Greqia - shtëpi për shumë miliona ndjekës ortodoksë.
Ministrja e Kulturës, Lina Mendoni tha se ishte një "provokim i hapur për botën e qytetëruar".
"Nacionalizmi i shfaqur nga Presidenti Erdogan ... e kthen vendin e tij sërish gjashtë shekuj mbrapa," tha ajo në një deklaratë.
Vendimi i gjykatës "absolutisht konfirmon se nuk ka drejtësi të pavarur" në Turqi, shtoi ajo.
Por Këshilli i Shtetit, gjykata më e lartë administrative e Turqisë, tha në vendimin e tij të Premten: "Është arritur në përfundimin se akti i fundit e ka përcaktuar atë si xhami dhe përdorimi i saj jashtë këtij karakteri nuk është i mundur me ligj."
"Vendimi i kabinetit në 1934 që vendosi përdorimin e godinës si xhami dhe e përcaktoi atë si një muze nuk përputhej me ligjet," tha ai.
Kisha në Rusi, shtëpia e komunitetit më të madh të krishterë ortodoksë në botë, menjëherë shprehu keqardhje që gjykata turke nuk i kishte marrë parasysh shqetësimet e saj kur vendosi për Hagia Sophia.
Ajo tha që vendimi mund të çojë në ndarje edhe më të mëdha.
Histori e një ikone globale
Historia komplekse e Hagia Sophia filloi në vitin 537 kur perandori bizantin Justiniani ndërtoi kishën e madhe me pamje nga porti i Bririt të Artë.
Me kube të madhe, besohej se ishte kisha dhe ndërtesa më e madhe në botë.
Ajo mbeti në duart e Bizantit për shekuj më radhë përveçse për një moment të shkurtër në 1204 kur kryqtarët sulmuan qytetin.
Në 1453, në një goditje shkatërruese për Bizantinët, Sulltani Osman Mehmed II pushtoi Stambollin (dikur i njohur si Kostandinopojë) dhe pushtuesi fitimtar kryente lutjet e së Premtes brenda Hagia Sofia.
Osmanët shpejt e shndërruan ndërtesën në një xhami, duke shtuar katër minare në pjesën e jashtme dhe duke mbuluar ikona të krishtera të zbukuruara dhe mozaikë prej ari me kaligrafi fetare arabe.
Pas shekujsh në zemër të perandorisë muslimane osmane, ajo u shndërrua në një muze në 1934 në një përpjekje për ta bërë Turqinë laike
Sot Hagia Sophia është vendi më i njohur turistik i Turqisë, duke tërhequr më shumë se 3.7 milion vizitorë në vit. Buirmi: BBC/ Në shqip: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
