.png)
Dihet pak për etruskët e lashtë, por një nga të dhënat që ata lanë pas është një rrjet shtigjesh të fundosura që thuhet se lidhin tokën e të gjallëve me tokën e të vdekurve.
Lulet e egra lëvizin nëpë këmbët e mia ndërsa zbrisja nga kalaja e Pitigliano-s në majë të kodrës me shkëmbinj vullkanik në luginën toskane poshtë. Në rrëzë të kodrës, kalova një përrua që gurgullonte dhe ndoqa një shteg gjarpërues teksa anonte. Krejt papritur, u rrethova me mure.
Blloqe të mëdha, një shkëmb i bërë nga hiri vullkanik u ngrit deri në 25 metra në të dyja anët e kanalit ku u gjenda. U ndjeva i trembur dhe nuk jam i vetmi që jam ndjerë në këtë mënyrë në rrugë shpellë si kjo. Këto shtigje nëntokësore kanë qenë të lidhura me njohuritë e djajve dhe hyjnive për shekuj.
"Kur ishim fëmijë, askush nuk shkoi vërtet atje", tha Elena Ronca, një udhërrëfyese ecjeje që ka udhëhequr turne nëpër këtë zonë të Toskanës për 12 vjet.
Kjo sepse nuk kishte shumë informacion për shtigjet, as për qytetërimin etrusk që i ndërtoi ato. Të lashtët nuk lanë harta rrugore apo shënime të shkruara, dhe shumë shtigje u braktisën dhe u mbushën me shkurre. Por në dekadat e fundit, zbulimet arkeologjike në varre në të gjithë Italinë qendrore dhe deri në Korsikë, kanë zbuluar më shumë për etruskët dhe shpellat e tyre misterioze, të cilat thuhet se lidhin tokën e të gjallëve me tokën e të vdekurve.
Në përkufizimin e tyre më të thjeshtë, shpellat vie ishin shtigje me mure që përdoreshin për të udhëtuar nga malësitë në brigjet e lumit dhe anasjelltas. Ndërsa ato gjenden në vende të ndryshme në të gjithë Italinë qendrore, shtigjet vie në Toskanën jugore midis qyteteve Pitigliano,Sorano dhe Sovana janë ndër më të vjetrat dhe më të paprekurat. “
Gjatë ecjes sime nëpër zonë, çdo shpellë që eca ishte e ndryshme nga tjetra. Disa ishin të ngushta, me mure jo shumë më të larta se unë dhe shkallë të prera imët. Të tjerat ishin xhungla me myshk dhe fier të mbuluara nga mure gjigante, ose rrugë aq të gjera sa të përshtateshin një ose dy vetura.
Fillimisht, shpjegoi Ronca, shpella ishte gdhendur vetëm disa metra thellë, duke përdorur një teknikë të prerjes së shkëmbinjve, parë fillimisht në Egjiptin e lashtë. Druri do të zgjerohej dhe e bënin këtë përsëri dhe përsëri, duke e zgjatur dhe thelluar rrugën në madhësinë e dëshiruar.
"Nuk është një teknikë e thjeshtë dhe e lehtë" tha ajo.
Gjatë shekujve, shpella u ndryshua më tej nga perandori të ndryshme, duke përfshirë Ostrogotët, Lombardët dhe Frankët, që i përdorën ato për t'iu përshtatur nevojave të tyre.
"Ne e dimë se etrustët rafshuan disa liqene dhe më pas thanë ligatinat e mëdha në mënyrë që të kishin toka që mund të kultivoheshin".
Ndërsa vazhdoja ecjen time, hasa në gropa të thella diagonale me monumente shkëmbore mbi to, të cilat dukeshin të gdhendura nga dora e njeriut. Këto ishin nekropole etruske, me varre për individë ose familje të prera thellë në shtuf dhe të mbushura me ar, ushqime dhe veshje për një kalim të sigurt në jetën e përtejme.
Fatkeqësisht, shumë varre etruske në zonë janë grabitur shumë kohë më parë. Siç shkroi shkrimtari anglez DH Laërence në Etruscan Places pas një vizite në Toskanë në vitet 1920: "Tek varret duhet të shkojmë: ose te muzetë që përmbajnë gjërat që janë nxjerrë nga varret". Por historianë si Luca Nejrotti, një nga arkeologët që punojnë me qeverinë italiane në rajon, kanë arritur të gjejnë qeramikë dhe afreske të pikturuara në nekropole që mund t'u përgjigjen disa pyetjeve në lidhje me etruskët dhe shpellën e tyre.
"Shumica e varreve etruske janë grabitur që në kohët e lashta, por grabitësit morën vetëm arin", tha ai.
"Pra, për arkeologët, është mjaft interesante sepse mund të gjesh ende qeramikë dhe gjëra që janë vërtet, shumë të rëndësishme për kërkimin historik," tha ai.
Është interesante se artefaktet e gjendura aty tregojnë se gratë dhe burrat ishin të barabartë në shoqërinë etruske, gjë që është e ndryshme nga mënyra se si silleshin romakët: në skulptura dhe piktura, gratë përshkruhen jo vetëm si të mirëpritura, por edhe si pjesëmarrëse aktive në bankete dhe tubime shoqërore; mbishkrimet tregojnë se gratë mund të trashëgonin prona.
Gratë romake ishin thjesht nëna e familjes, ato kishin shumë pushtet, por brenda shtëpisë”, tha Ronca. "Përkundrazi, në botën etruske, femrat ishin pothuajse të njëjta si burrat; ato mund të sundonin një familje, ata mund të sundonin një qytet.
Si për Nejrottin ashtu edhe për Ronca, teoria më interesante e sugjeruar nga artefaktet dhe kërkimet arkeologjike është se etruskët duket se kanë pasur një ndikim të kufizuar në mjedis në krahasim me romakët, të cilët shpesh rrafshonin tokat, ndryshonin rrugën e lumenjve dhe rrafshuan kodrat.
“Romakët ishin më agresivë me mjedisin dhe e ndryshonin peizazhin më shumë”, tha Nejrotti.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
