.png)
Nga Gazeta Si - Ditari i Ana Frankut u botua nga babai i saj Otto në vitin 1947 pasi, falë ndihmës së disa miqve që e kishin mbajtur, ai e mori atë kur u kthye nga kampi i përqendrimit. Lexuar dhe përkthyer në të gjithë botën, në vitin 2009 UNESCO e shtoi atë në Listën e Kujtimeve Botërore. Shtatëdhjetë e pesë vjet më vonë “Ditari” vjen edhe si një film i animuar i realizuar nga regjisori izraelit, Ari Folman, (regjisori i nominuar për Oscar dhe fitues i Golden Globe për Waltz with Bashir) që luan mes të kaluarës së Holandës së pushtuar nga nazistët dhe të tashmes së refugjatëve.
Folman kishte idenë t’i jepte jetë Kitit, shoqes imagjinare të Anna në “Ditar”, e cila ka flokë të kuq dhe një karakter të hareshëm. Ai niset në gjurmët e Anës në një Amsterdam ku në çdo cep të rrugës gjen një shkollë, një spital, një teatër që mban emrin e saj.
Ideja për të treguar Anën përmes Kitty gjithashtu funksionon mirë sepse fëmijët që shohin filmin mund të reflektojnë disi tek ajo. Si lindi ky lexim?
Kur fillova e dija se çfarë nuk doja: nuk doja të tregoja ditarin, historinë e ditarit. E lexova dhe e rilexova, ndoshta shumë herë, duke kërkuar planin e duhur të leximit derisa shkova tek Anna që shpiku Kitin dhe papritmas kuptova se ditari ishte një recetë, një manual.
Se Anna na la udhëzimet që e përshkruanin me detaje: sytë, flokët e kuq, formën uniforme të fytyrës, buzëqeshjen, trupin, karakterin. Ne filluam me këtë dhe më pas e vendosëm pjesën tjetër në laboratorin krijues, derisa Kitty ishte mjaft e mirë për t’u jetësuar dhe për të lancuar filmin.
Kur menduat ta lidhnit historinë e Anës me urgjencën e refugjatëve?
Në fillim kjo temë nuk ishte në skenar. Ishte diçka krejtësisht ndryshe, shumë më fantastike. Ajo zgjedhje u ndikua nga hulumtimi që bëra: lexova se në mesin e viteve nëntëdhjetë, gjatë rrethimit të Sarajevës, kishte një vajzë 14-vjeçare, e cila i vuri vetes nofkën Anna Frank boshnjake. Ishte periudha e parë e internetit: çdo ditë ajo publikonte një tekst të shkurtër në internet. Një ditë një helikopter u ul në fshatin e saj, e morën, e çuan në një studio televizive në Paris dhe e intervistuan. Në fund të intervistës ata e pyetën se çfarë do të ndodhte me të dhe ajo u përgjigj se do të vdes si Ana Frank në rrethim. Dhe më pas e falënderuan, e futën sërish në helikopter dhe e kthyen në Bosnje. Mendova se ishte çmenduri. Ishte një lloj konkursi i quajtur “Anne Frank the Next Generation”. Kishte vajza nga Nigeria dhe Çadi, si një lloj reality show, por shumë ekstreme. Mendova se po e tregoja këtë histori, por nuk u binda. Dhe më pas filloi kriza e refugjatëve, në 2015, 2016, fillova ta ndjek dhe ndryshova skenarin që mendova për idenë e dorëzimit të brezit: ditarin që kalon nga Anna te Kiti dhe nga Kiti tek Ava, vajza refugjate nga Afrika qendrore. Nuk është fjala për të bërë krahasime mes nazistëve dhe policisë holandeze, nuk është ky kuptimi i filmit, por ideja e një ditari që kalon dorë në dorë si trashëgimi.
A e zgjodhët animacionin në mënyrë “edukative”, mendoni se fëmijët janë më të hapur se të rriturit në lidhje me temën e kujtesës?
Absolutisht. Kur fillova projektin fëmijët e mi ishin në moshën e Anës dhe mendova jo vetëm që nuk do të shkruanin një ditar si ajo, por ndoshta as nuk do ta lexonin. Prandaj mendova se një film ishte i nevojshëm, shumë fëmijë nuk lexojnë. Djali im që është 18 vjeç dhe shkon në shkollë filmi di gjëra për filmat që unë në moshën 27-vjeçare, kur mbarova fakultetin, as që i imagjinoja. Ata nuk janë më të zgjuar se ne, ata thjesht kanë mjete të reja, ky brez i ri është i hapur ndaj formave të reja të artit dhe gjuhës.
Është shumë interesante se si keni zgjedhur t’i tregoni nazistët, personazhe pa fytyrë, të mbuluar me maska...
Në fillim isha shumë i frustruar. U përpoqa t’i bëj ata njerëz dhe më pas mendova, pse t’i bëj njerëz? Kështu që thirra nënën time dhe e pyeta: “Kur ishe adoleshente, si i shikoje nazistët në kamp? Ajo kishte vetëm një fjalë: ne i shihnim ata si “zota”. Ata ishin shumë përtej qenieve njerëzore, të gjithë ishin të përsosur, me pamje të përsosur, përmasa të përsosura. Ajo më tha se kur mbaroi lufta dhe ndoqi gjyqin e Nurembergut, u trondit kur i pa përsëri. Ajo kujtoi këtë Grace në Aushvic, personi më i ri i gjykuar ndonjëherë për krime kundër njerëzimit, ajo më tha se quhej kryeengjëll. Kur e pa në gjyq, kuptoi se ishte tmerrësisht e shëmtuar. Mendova: kjo është zgjidhja. Ne zgjodhëm t’i tregonim me një maskë të bardhë, sepse ajo iu përgjigj idesë se një roje kampi kishte zhvilluar disi anën e tij jonjerëzore, si një lloj zbrazëtie përballë asaj që po ndodhte atje, nuk bëhej fjalë as për mizori, edhe nëse jeni vetëm dëshmitar dhe shikoni se çfarë ndodh ju jeni përfshirë.
Filmi i kushtohet prindërve tuaj që mbërritën në Aushvic në të njëjtën javë me Anne Frank.
Kam marrë vesh gjatë hulumtimit për filmin, jo se është kaq i rëndësishëm, por është shumë simbolik. E dija në mënyrë të paqartë se ku kishin shkuar prindërit e mi. Anne Frank ishte në “trenin e fundit për në Aushvic. Pra, ne e kemi datën, por nuk e dimë se sa kohë u desh për transportin, por me siguri midis pesë dhe shtatë ditësh”.
Ju thatë se filmi u rrit me fëmijët e tij. Si kanë ndikuar fëmijët tuaj?
Ishte hera e parë në karrierën time që bëja një film me audiencën. Kisha një synim që filmi të arrinte te publiku dhe i thashë ekipit tim: nëse shkojmë në ndonjë festival, nëse fitojmë çmime, por askush të mos e shohë filmin siç ndodhi me atë të mëparshmin, do të kemi bërë rrëmujë. Qëllimi kryesor i këtij filmi për mua është që fëmijët në mbarë botën ta shohin dhe të jetë në raftet e të gjitha bibliotekave dhe shkollave. Nëse jo, ne do të kemi dështuar plotësisht.
Dhe kështu bëra gjithçka që ishte e mundur. Fëmijët e mi u rritën së bashku me filmin, vajza ime që tani është 15 vjeç më tha ‘Nuk e mbaj mend jetën time para Anne Frank’. Si ajo ashtu edhe vëllai i saj ishin konsulentë të vërtetë, bashkë-skenaristë.
E ka parë filmin nëna juaj, Wanda Folman e lindur në 1923?
Sigurisht dhe ishte shumë e emocionuar, ajo është një nënë tipike polake. Kur e pa atë më tha “tani mund të vdes” dhe më pas m’u desh të shpikja diçka tjetër për ta mbajtur në jetë dhe njoftova se do të drejtoja një opera. Të cilën në fakt duhet ta drejtoj në vitin 2024… ajo më premtoi se po më pret.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
