.png)
Nga Gazeta Si - Padia e fituar nga Ed Sheeran ka rikthyer vëmendjen në debatin mbi pronësinë e këngëve që, në njëfarë mase, kanë gjithmonë diçka të dëgjuar tashmë.
Në fillim të majit, një gjykatë në Manhattan vendosi që kënga e kantautorit anglez Ed Sheeran “Thinking Out Loud” nuk është një plagjiaturë e hitit të viteve 1970 “Let’s Get it On”, nga Marvin Gaye dhe Ed Townsend.
Padia ishte ngritur kundër Sheeran nga një trashëgimtare e Townsend, vajza Kathryn Griffin Townsend, dhe është përshkruar si para dhe pas vendimit si një rast historik në debatin mbi kufijtë e plagjiaturës muzikore: cilët elementë të veçantë kontribuojnë në përcaktimin e pronës intelektuale të një kënge pop dhe që duhet konsideruar në domenin publik.
Një nga përfundimet e vendosura nga padia e fituar nga Sheeran është se një sekuencë standarde akorde dhe një model ritmik i sinkopuar janë elementë shumë gjenerikë për t’u mbrojtur nga e drejta e autorit. Vendimi u interpretua kryesisht si një pengesë ndaj një tendence që u shfaq pas një tjetër procesi gjyqësor të madh që ishte relativisht i fundit: ai i humbur në 2015 nga këngëtarët Robin Thicke dhe Pharrell Williams. Për ngjashmëritë mes hitit të tyre të madh pop “Blurred Lines” dhe këngës së Marvin Gaye “Got to Give It Up”, Thicke dhe Williams duhej të paguanin 5.3 milionë dollarë dhe t’i jepnin 50 për qind të të ardhurave për këngën familjes së Gaye.
Duke marrë parasysh të gjitha gjërat, padia midis Sheeran dhe Townsend ka treguar shumë aspekte të debatit të vazhdueshëm mbi të drejtën e autorit të këngës dhe shumë nga faktorët që kontribuojnë për ta bërë atë më të pasigurt sesa ishte përpara përhapjes dhe suksesit të transmetimit të muzikës. Një pjesë e kompleksitetit të debatit varet – sot si në të kaluarën – nga natyra përsëritëse e natyrshme e modeleve, strukturave dhe akordeve që mbështesin zhanret muzikore, veçanërisht pop-in, që nuk mund të konsiderohet pronë e askujt. Ashtu siç varet edhe nga një dimension i caktuar subjektiv i dëgjimit të muzikës: dy këngë mund të tingëllojnë shumë ose paksa të ngjashme për njerëz të ndryshëm.
Por, aspekti tjetër qendror në debat është përmbysja e praktikave dhe konventave në industrinë e regjistrimit pas ardhjes së platformave të transmetimit, të cilat kanë favorizuar një rritje të prodhimit të muzikës në shkallë të gjerë pa ndërmjetës, dhe një rritje paralele të mundësive për akses në burimet nga të cilat tani është e mundur – qoftë edhe pa e ditur – të nxirret frymëzim për kompozim. “Nuk ka aq shumë nota dhe ka shumë pak akorde në pop: rastësitë janë të pashmangshme, nëse 60,000 këngë publikohen në ditë në Spotify”, tha Sheeran në vitin 2022 pasi fitoi një tjetër gjyq për plagjiaturë të supozuar, në të cilën u akuzua nga një këngëtare pak e njohur angleze.
Dënimi kundër Thicke dhe Williams në vitin 2015, i konsideruar menjëherë si problematik nga disa ekspertë të muzikës dhe të brendshëm të industrisë diskografike, kishte gjeneruar një rritje të akuzave të tjera kundër muzikantëve të famshëm për gjoja plagjiaturë: akuza që shpesh janë shumë të dobëta dhe të vështira për t’u mbajtur. Në vendet ku ligji i zakonshëm është në fuqi, d.m.th ku jurisprudenca bazohet në precedentë gjyqësorë, është e zakonshme që një dënim i caktuar pasohet nga shumë padi të paraqitura nga ata që mendojnë se përfshihen në të njëjtën çështje: dhe kundrejt kostove fillestare ligjore ai është i bindur se do të jetë në gjendje të marrë më shumë para në përgjithësi nga shlyerja përfundimtare.
“Fitorja e Sheeran do të thotë që peizazhi më i gjerë ligjor në muzikë mbetet kryesisht i paprekur”, shkroi gazetari i New York Times, Ben Sisario.
Padia e Townsend kundër Sheeran përfundoi në mënyrë të ngjashme me padinë e Spirit kundër Led Zeppelin, për arsyet e dhëna në vendim, megjithëse filloi nga konsiderata më të ngjashme me ato të çështjes së vitit 2015 të humbur nga Thicke dhe Williams. “Thinking Out Loud”, i publikuar në vitin 2014, ishte një nga hitet e para të mëdha të Sheeran dhe është një nga këngët më të kërkuara dhe më të luajtura në koncertet e tij. Akuza e Griffin Townsend bazohej në ngjashmëritë midis “Let's Get It On”, një nga këngët më të famshme të një prej këngëtarëve më të famshëm të viteve shtatëdhjetë dhe “Thinking Out Loud” në lidhje me sekuencën kryesore të katër akordeve (D, F minor, G dhe A) dhe ritmi i sinkopuar, ku theksi ritmik i akordit të dytë dhe të katërt bie përpara.
Melodia e kënduar nga Gaye dhe Sheeran është në fakt shumë e ndryshme, gjë që kishte bërë që shumë të gjykojnë akuzën për plagjiaturë instrumentale dhe të detyruar. Sheeran madje kishte thënë se do të ndalonte së bëri muzikë nëse e humbiste çështjen.
Nga të gjitha këngët e lancuara para “Let’s Get It On”, sipas ekspertëve të intervistuar nga prokuroria, vetëm një version i veçantë, pak i njohur i vitit 1966 i këngës “Georgy Girl” të Seekers kishte përdorur të njëjtin kombinim akorde dhe ritëm të sinkopuar. Ndërsa sipas ekspertëve të intervistuar nga mbrojtja, duke përfshirë profesorin e muzikës në Universitetin e Nju Jorkut, Lawrence Ferrara, sekuenca e kordave të përdorura nga Townsend dhe Gaye ishte tashmë aq e zakonshme në vitet 1960 saqë u citua në librat fillestarë hyrës të metodës muzikore.
Por, Sheeran, i cili është një nga kompozitorët më të frytshëm të muzikës pop në botë, ka përdorur diku tjetër të njëjtën aftësi për të kaluar lehtësisht nga një këngë në tjetrën për të mbrojtur veten dhe për të treguar se si kaq shumë këngë përdorin të njëjtat akorde edhe pse nuk konsiderohen kopje të njëra-tjetrës.
“Shumica e këngëve pop përbëhen nga këngë të tjera pop”, shkroi gazetari John Seabrook në New Yorker, duke shkruar për gjykimin e këngës së Sheeran. Shumë këngë janë ndërtuar mbi bazën e sekuencave prej tre ose katër akordesh dhe kanë një strukturë pothuajse identike: hyrje, varg, kor, urë (d.m.th. një seksion lidhës ndryshe nga të tjerët) dhe përfundimi. Dhe përveç tekstit dhe melodisë (që kuptohet si sekuenca e notave të luajtura nga zëri ose nga një instrument solo), nuk ka më tepër në një kompozim që mbrohet nga e drejta e autorit: një koncept, procedurat e të cilit për të përcaktuar se sa dhe cilat pjesë të një kënge zotërohen në të vërtetë nga një muzikant, shpesh janë të errëta dhe të vjetruara. Për këto arsye është mjaft e vështirë të vizatohen kufijtë e pronësisë së muzikës popullore, sipas Seabrook: edhe sepse për një artist të suksesshëm “shpesh truku është të luajë të renë dhe të vjetrën në të njëjtën kohë”. Pra të bësh këngë origjinale, por edhe të njohura për dëgjuesit.
Siç shpjegohet nga basisti i xhazit dhe youtuberi amerikan, Adam Neely në një video të fundit të publikuar para dënimit, në lojë në padinë midis Sheeran dhe Griffin Townsend ishte e drejta e pronës për një stil të tërë muzikor, në vend të një kënge të vetme. Elementet që e bëjnë “Let's Get It On” dhe “Thinking Out Loud” kaq të ngjashme në mënyrën se si tingëllojnë janë “stilistikë”, sipas Neely. Disa karakteristika jashtëzakonisht të zakonshme midis këngëve janë arsyeja pse është e mundur që ato këngë të përkufizohen si të një zhanri dhe stili të caktuar muzikor. Po kështu ishte edhe vetë Ed Townsend, hiti i të cilit i vitit 1958 “For Your Love” mori elemente të këngëve të tjera hit në stilin doo-wop të popullarizuar në R&B të mesit të viteve 1950.
E drejta e autorit është ajo që e bën të qenurit një artist të qëndrueshëm ekonomikisht, shkruan Seabrook në New Yorker, “por piktorët nuk mund të pretendojnë pronësinë e një ngjyre, ashtu si kantautorët nuk mund të monopolizojnë notat”, as sekuencat e akordeve dhe ritmet e një stili të caktuar muzikor. Është e mundur të pretendosh pronësi mbi shprehjen ose rregullimin e veçantë të një ideje muzikore, por jo mbi vetë idenë. “Problemi është se si të ndahet njëri nga tjetri”, sipas Seabrook, duke pasur parasysh se ligji përfaqëson anën racionale, analitike dhe intelektuale të përvojës njerëzore, dhe për këtë arsye tenton të humbasë nga sytë aspektet themelore irracionale, emocionale dhe abstrakte të eksperiencës muzikore.
Regjistrimet dhe jo transkriptet mund të dëgjohen dhe përdoren në gjykatë, melodia dhe tekstet janë zakonisht elementët më të rëndësishëm në vendosjen e të drejtës së autorit, pjesërisht sepse ato mund të shqyrtohen në letër nga gjyqtarët, ekspertët dhe juritë. Por kjo qasje standarde, thotë Seabrook, është shumë e kufizuar sepse tenton të nënvlerësojë rëndësinë e aspekteve të tjera të muzikës që nuk janë shkruar historikisht në fletët e muzikës dhe janë qendrore për shumë zhanre që u zhvilluan ndryshe nga muzika klasike.
“Kantautorët pothuajse kurrë nuk i vjedhin meloditë me dëshirë”, megjithëse kjo ka ndodhur ndonjëherë”, thotë muzikologu Joe Bennett për New Yorker.
Sipas Bennett dhe disa ekspertëve të tjerë, megjithatë, ndodh shumë më shpesh që shkelja e të drejtës së autorit të bëhet pa vetëdije, dhe që disa muzikantë megjithatë mbahen përgjegjës dhe detyrohen të paguajnë dëmshpërblim.
“Muzika pop është plot me të tilla raste”, shkroi Seabrook, duke shpjeguar se para Internetit, mungesa e aksesit në burimet e plagjiaturës së pretenduar - kur ato burime ishin pak të njohura ose as publike - ishte mbrojtja standarde kundër akuzës për plagjiaturë të pavetëdijshme. Nuk mund të ishte një plagjiaturë, në thelb, sepse kompozitori nuk e kishte dëgjuar kurrë këngën origjinale.
Platformat e transmetimit kanë ulur ndjeshëm efektivitetin e kësaj linje standarde të mbrojtjes, duke e bërë më të lehtë dhe më të menjëhershme për çdo muzikant publikimin e këngëve të tyre. Dhe për rrjedhojë, e ka bërë më pak të vështirë mbajtjen, sado joreale në shumë raste, të hipotezës se një muzikant shumë i suksesshëm ka marrë frymëzim për një këngë të tij nga ajo e publikuar tashmë nga një muzikant shumë më pak i famshëm ose aspak i famshëm.
Pyetjet rreth pronës intelektuale të stileve muzikore mund të bëhen edhe më qendrore dhe të diskutohen në të ardhmen, sipas basistit të xhazit Neely, pasi softueri gjithnjë e më i sofistikuar dhe efikas i inteligjencës artificiale bën të mundur prodhimin e muzikës, duke u nisur nga modele dhe struktura të njohura. /Il Post/
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
