Pesë mijëvjeçarë më parë, letërsia filloi nga një grua

Çfarë do të ndryshonte nëse heroi i parë letrar nuk do të ishte një burrë siç është menduar gjithmonë, por një grua? Në vetvete ndoshta nuk nënkupton asnjë ndryshim; por është një reflektim interesant.

Gazetarja Emily H. Wilson e bën këtë në faqet e Guardian, duke paraqitur rikonstruksionin e saj narrativ, të sapopublikuar në Angli, të miteve sumeriane, ato që padyshim janë të lidhura me eposin e Gilgameshit. Sundimtari sumer u ndesh me forcat e botës tjetër dhe u bë vetë një lloj perëndie, dhe epopeja e tij e parë e njerëzimit, që shpaloset në atë që tani është Iraku nga mijëvjeçari i tretë e tutje dhe duke kulmuar rreth vitit 1500 deri në 1500. C. kur historitë e lidhura me këtë personazh, ndoshta reale ndoshta imagjinare, u mblodhën dhe renditeshin në gjashtë versione të ndryshme.

Më e njohura u gjet, e shkruar në gjuhën babilonase në pllaka balte të shkruara midis viteve 1300 dhe 100 para Krishtit, në të ashtuquajturën bibliotekë të Ashurbanipal në Nineveh.

Gilgameshi parashikoi heronjtë homerikë dhe gjithashtu frymëzoi në mënyrë të famshme Biblën. Por ai nuk i bëri të gjitha vetë. Ekziston një personazh në dukje dytësor të paktën në tregimet e tij, i cili megjithatë nga ana e tij krijoi të tjerë në mënyrë të pavarur dhe ndoshta edhe i parapriu atij: Inanna, një grua dhe perëndeshë që gjatë shekujve - gjatë mijëvjeçarëve - do të bëhej shumë më e njohur.

Një personazh dhe një hyjni, me një jetë shumë të gjatë, më shumë se kushdo tjetër: ajo ishte ende aty, shumë aktive, kur Gilgameshi tani ishte zhdukur; dhe sipas Wilson-it ishte aty edhe më parë. Tregimet e lashta për Inanën, shpjegon ajo, janë para së gjithash tregime epike (pra për të gjitha qëllimet letrare) dhe në to ajo është heroi i madh protagonist. Kopjet e para të shkruara kanë pak a shumë të njëjtën datë me ato të Gilgameshit, por hipoteza e studiuesve është se mitet - rrëfimet gojore - që i referohen asaj janë më të vjetra.

Gazetarja citon një specialiste të sumerologjisë nga Universiteti i Çikagos, Jana Matuszak, sipas së cilës mbi Gilgameshin ka fragmente të pabotuara që datojnë nga viti 2100 p.e.s., por për Inannën ka material që daton në vitin 2600. Prandaj ajo është “nëna” e letërsisë sonë, protofemra e shenjtë, Eva që e pret Adamin?

Në çdo rast ekziston mundësia, nëse jo për të verifikuar pyetjen, të paktën për të vlerësuar temën. Botuesi Mimesis ka botuar së fundmi koleksionet e tregimeve shumë të lashta në lidhje me të, “I canti di Inanna regina del cielo e della terra” redaktuar nga Diane Wolkstein dhe Samuel Kramer: ku Inanna është një e re simpatike që kërkon një dhëndër dhe pyet veten troç “kush do të flejë me mua?”

Natyrisht, ajo zgjedh: fatlumi - si të thuash - do të jetë bariu Dumuzi, i gjithi në një triumf të shqisave. Jo vetëm kaq, por si - ndër të tjera - perëndeshë e shiut, nusja e kënaqur do t’u japë njerëzve begati dhe mirëqenie.

Mirëpo, jeta e saj nuk është një idil dhe ajo e Dumizit, të cilit shumë shpejt i vjen fundi keq. Nga reagimi, apo nga fati, kushedi, Inanna bëhet një joshëse e pamëshirshme, pa bërë dallimin mes njerëzve dhe perëndive. Vetëm Gilgameshi i refuzon përparimet e saj, duke besuar se asnjë mashkull nuk i ka mbijetuar ndonjëherë një nate dashurie me të: një vendim që sot ndoshta do të cilësohej si “patriarkal”, por është e vërtetë që Inanna nuk i kishte këto probleme.

Kush e di, ndoshta sovrani nuk kishte besim për shkak të përparësisë kronologjike, ose ndoshta ishte një rivalitet i parëndësishëm midis personazheve letrare (për të mos përmendur shkrimtarët burra dhe gra). /La Stampa/