.png)
Kritiku i madh letrar amerikan, Harold Bloom, dikur tha se “dy kontributet më të mëdha të Shteteve të Bashkuara në artin botëror, në fund të fundit janë Walt Whitman dhe, pas tij, Louis Armstrong dhe xhazi. Forma më e mirëfilltë amerikane e muzikës u zhvillua midis fundit të shekullit XIX dhe fillimit të shekullit XX në Neë Orleans, ku në 1901 lindi ai që do të bëhej borizani më i madh në histori. Armstrongu, i cili vdiq pesëdhjetë vjet më parë, xhazi i detyrohet shumë, sepse ishte ai që e shndërroi atë në një zhanër për muzikantë solo.
Por është më në përgjithësi muzika popullore amerikane që, në fillim të njëzetave dhe tridhjetave, u ndryshua rrënjësisht nga ajo që bëri Armstrong me zërin e tij. Mënyra se si ai këndoi, e cila ishte ajo e pasardhësve të skllevërve të shteteve të Jugut para Armstrongut - Satchmo, siç ishte mbiquajtur gjatë gjithë jetës së tij - nuk ishte dëgjuar kurrë në pjesën tjetër të Shteteve të Bashkuara. Pas kësaj, do të bëhej thelbësore.
Armstrong lindi më 4 gusht 1901 në një lagje të New Orleans aq të dhunshëm sa u quajt “Fusha e Betejës”. Kur ishte fëmijë, babai i tij braktisi familjen dhe nëna e tij duhej të prostituonte herë pas here për ta mbështetur. Në moshën shtatë vjeç, ai filloi të punonte duke i fryrë trumbetës për të sinjalizuar mbërritjen e një karroce që shpërndante qymyr në shtëpi publike, të punësuar nga një familje e emigrantëve hebrenj lituanezë që e trajtuan atë me shumë kujdes.
Ai kishte një fëmijëri shumë të dobët dhe me probleme të zakonshme për një djalë afrikano-amerikan. Kur u kthye me nënën e tij, ai iu afrua krimit, por talenti i tij për trumbetën e lejoi atë të bashkohej me bandën e New Orleans që luanin muzikë në varkat me avull të Misisipit që tërhiqeshin nga ungjilli, nga repertori i bandave ushtarake, nga blues dhe tradita afrikane, një muzikë e re që në ato vite kishte filluar të quhej “xhaz”.
Të “Njëzetat e Zhurmshme” po fillonin: pas epidemisë Spanjolle dhe Luftës së Parë Botërore, prosperitet i madh dhe një dëshirë e tërbuar për t’u dëfryer u përhap në Shtetet e Bashkuara. Kushtet që ishin perfekte për bandat që luanin xhaz në sallat e vallëzimit, zhanri ideal për të shoqëruar dhe zhvendosur në muzikë jetën gjithnjë e më të vrullshme të metropoleve që po lindin. Nga shtetet e Jugut, muzikantë zezakë - si dhe mijëra e mijëra afro-amerikanë të tjerë - migruan në pjesën tjetër të Shteteve të Bashkuara në kërkim të punës.
Në Çikago, Armstrong u shqua menjëherë si një nga borizanët më të talentuar të momentit. Me Oliver ai zhvilloi një stil unik të dueteve, të cilat pavarësisht se ishin plotësisht të improvizuara dukeshin të shkruara në detajet më të vogla për shkak të plotësueshmërisë së tyre të përsosur.
Pasi lindi në New Orleans dhe u rrit në New York dhe Chicago, nga mesi i të njëzetave xhazi kishte mbërritur kudo në Shtetet e Bashkuara: në klubet e qyteteve, falë bandave udhëtuese, por edhe në qytetet më të largëta të vendit transmetohej në radio. Në vitin 1923 ishte edhe radha e Armstrongut për të regjistruar albumin e tij të parë.
Bandat e bardha në ato vite bënë një jetë shumë më të mirë se ato të muzikantëve zezakë, të cilët kishin shpikur dhe përsosur muzikën xhaz. Por konteksti i zgjerimit dhe popullaritetit të madh megjithatë solli solistët më inovativë dhe origjinalë, madje edhe ata afro-amerikanë, të cilët zhvilluan një famë personale nga e cila deri atëherë ishin përjashtuar.
Roli i tyre ishte akoma ai i argëtuesve, por ngadalë muzikantët zezakë po luftonin të çliroheshin nga stereotipet raciste, sepse ata bënë shfaqjet më tërheqëse dhe tingëllonin më mirë se të tjerët muzikën që të gjithë donin të dëgjonin, pavarësisht nga shpesh përpjekje të ngathët për imitim të të bardhëve. Ata ishin akoma shumë larg nga marrja e respektit artistik që meritonin, por ishte në ato vite që aludimet e para të integrimit ndodhën në një kontekst që ishte ende thellësisht racist dhe, në zona të caktuara të vendit, në mënyrë të qartë të veçuar.
Armstrong arriti në Nju Jork në vitin 1924, pikërisht kur Duke Ellington po merrte xhazin në fazën tjetër, duke kompozuar ato që do të bëheshin disa nga standardet më të famshme dhe të dashura të zhanrit dhe duke iu afruar asaj që deri më tani ishte një formë arti. Tradita e vërtetë muzikore amerikane lindi pikërisht në atë kontekst, jo në kontekstin e muzikës së kulturuar europiane, por midis pasardhësve të skllevërve në shtetet e Jugut.
Armstrong prezantoi elemente që ndikuan në një brez të tërë muzikantësh. Në fakt, ai kodifikoi një mënyrë të re të të menduarit dhe ndërtimit të solove, duke e bërë xhazin për herë të parë një muzikë për instrumente solo: tingulli i tij ishte një tingull shumë i fuqishëm dhe i pa dëgjuar më parë, dhe frazat e tij ishin ndërtuar jo vetëm në melodinë e pjesëve që ai luajti, por edhe në përparimet e akordeve që përbënin harmoninë e pjesëve, një element në bazë të qasjes për improvizimin e dekadave në vijim.
Armstrong kishte një stil intensiv dhe emocional, të rrënjosur në bluzat e Misisipit, dhe dukej sikur e bënte trumbetën të fliste. Mënyra se si interpretonte ai ishte e padëgjuar kurrë më parë në xhaz dhe që prej atëherë e tutje u bë thelbësore: ritmi i frazave të tij, shënoi themelin e xhazit, i cili është zhanri që do të dominonte muzikën amerikane për njëzet vitet e ardhshme.
Të gjithë imituan Armstrongun, jo vetëm borizanët - Ellington tha se ai donte “një Armstrong për çdo instrument” - dhe të gjithë shkuan për të parë koncertet e tij të përditshme me grupin e Henderson në Roseland, në Rrugën 52 në Manhattan.
Ajo që ai luante ishte ndryshe çdo natë: improvizimet kishin ekzistuar me shekuj, por deri në ato vite nuk kishte asnjë mënyrë për t'i rregulluar ato në kujtesë, përveç me partitura, të cilat i bënë ato në muzikë të shkruar. Sidoqoftë, në fund të viteve 1920, performancat e Armstrong, si dhe ato të muzikantëve që kontribuuan në lindjen e zhanrit në të njëjtat vite, filluan të regjistroheshin në disqe dhe transmetoheshin në radio. E gjithë kjo ishte ajo që përcaktoi muzikën xhaz më pas.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
