Aty ku të pyesësh për emrin e dikujt nuk është e pasjellshme

Hera e parë që emigranti britanik Joel Bennett kuptoi se ai kishte kryer një gabim të madh gjuhësor ishte kur falënderoi një pronare restoranti për një vakt të mirë gjatë udhëtimit të tij të parë në Korenë e Jugut.

Pronarja ishte një femër rreth të 60-tave dhe Bennett, atëherë 23 vjeç, tha "gomaëo", që përkthehet në një "faleminderit" në anglisht. Ai mendoi se po tregohej i sjellshëm.

Pa e ditur ai, Bennett, tani 33 vjeç, kishte përdorur një version të rastësishëm, joformal të "faleminderit" që interpretohet si i pasjellshëm dhe fyes po të ishte korean.

"Nuk e kuptova se kishte kaq shumë mënyra për të thënë faleminderit," tha Bennett. "Unë gjithmonë kam menduar se faleminderit ishte faleminderit".

Por në kulturën koreane, si një person disa dekada më i ri se pronarja, Bennett pritej të kishte përdorur formën nderuese të gjuhës koreane, një sistem kompleks gjuhësor me nivele të shumta të të folurit që është përshkruar si një nga gjuhët më të komplikuara në botë ashtu siç kërkon vlerësimin e vazhdueshëm të vjetërsisë, statusit social dhe nivelit të intimitetit në raport me adresuesin.

Kjo është arsyeja pse, në Korenë e Jugut, menjëherë pas takimit me dikë të ri, do t'ju kërkohet të tregoni moshën tuaj. Të ndash lirisht moshën ose vitin e lindjes nuk është thjesht një konventë shoqërore. Është një kontratë shoqërore që vendos rendin dhe hierarkinë ndërmjet folësve. Sepse edhe diferenca e një viti mund të diktojë gjithçka, nga mënyra se si njerëzit flasin me njëri-tjetrin deri tek mënyra se si hanë dhe pinë në shoqërinë e njëri-tjetrit.

"Faktori numër një kur përcaktoni se cilin stil të të folurit duhet përdorur është mosha", shpjegoi Jieun Kiaer, një profesor i gjuhës koreane dhe gjuhësisë në Universitetin e Oksfordit. "Kjo është arsyeja pse njerëzit gjithmonë pyesin njëri-tjetrin për moshën e tyre. Jo sepse ata janë domosdoshmërisht të interesuar se sa vjeç jeni, por sepse ata me të vërtetë duhet të gjejnë formën e përshtatshme të stilit të të folurit".

Për disa perëndimorë, pyetja pas moshës së një të njohuri të ri mund të shihet si ndërhyrje e papërshtatshme. Por për të kuptuar plotësisht pse mosha nuk është vetëm një numër në shoqërinë koreane, kërkon të kuptuarit e ndikimit të qëndrueshëm të neo-konfucianizmit në Korenë e Jugut, një ideologji e lashtë e përqendruar në përkushtimin ndaj njerëzve, respektimin ndaj pleqve dhe rendit shoqëror, e cila qeverisi vendin për më shumë se 500 vjet gjatë gjithë dinastisë Joseon (1392-1910) dhe vazhdon të diktojë normat shoqërore.

Koreja e Jugut është ndër vendet më të avancuara teknologjike në botë

"I gjithë konfucianizmi mund të përmblidhet në dy fjalë", tha Ro Young-chan, një profesor i studimeve fetare dhe drejtor i Qendrës së Studimeve Koreane në Universitetin George Mason në Fairfax, Virxhinia.

Mësimet e filozofit kinez Konfuci (551 deri në 479 pes) lindën gjatë një periudhe trazirash në historinë kineze, shpjegoi Ro. Për të rivendosur rendin në të gjithë vendin, filozofi besonte se njerëzimi mund të shpëtohej duke krijuar një strukturë shoqërore të bazuar në një kod të rreptë të përshtatshmërisë dhe riteve ceremoniale, në të cilat secili merrte një rol të caktuar dhe të gjithë e kuptonin vendin e tyre brenda tij.

Në neo-konfucianizëm, harmonia sociale mund të arrihet duke respektuar rendin natyror brenda pesë marrëdhënieve qendrore të njohura si oryun në koreanisht: mbreti dhe nënshtetas; burri dhe gruaja, prindi dhe fëmija; vëlla me vëlla; dhe mik me mik. Ata që zënë rolin si prindër, bashkëshort, mbret duhen trajtuar me respekt dhe përulësi, ndërsa ata që janë në shkallët më të ulëta të hierarkisë shoqërore kujdesen me dashamirësi në këmbim.

Po në shoqërinë më të madhe, kur takoni dikë të ri, të cilit i caktohet pozita më e lartë dhe merr respektin, mirësjelljen dhe formalitetet nderuese që shoqërohen me të?

Këtu hyn mosha.

Ndërsa sistemi i nderit i gjuhës koreane ka deri në shtatë nivele të stileve të të folurit dhe të të shkruarit, biseda e përditshme mund të ndahet në dy nivele: forma banale, e rastësishme, joformale; dhe jondaemal, forma më formale, më respektuese e të folurit, e cila përgjithësisht shprehet duke shtuar mbaresën "yo" në një fjali.

“Kërkon shumë kujdes dhe negociata për të gjetur stilet e duhura të të folurit”, tha Kiaer dhe nëse përdorni të gabuarën, mund të krijoni shumë konflikte dhe nuk do të jeni në gjendje të flisni rehat me personin tjetër.

Sepse ndërsa mosha luan një rol të madh në përcaktimin e stilit të të folurit, nuk është një rregull i thjeshtë dhe i shpejtë, shpjegoi Kiaer. Ka një mori nuancash dhe faktorësh që duhen marrë parasysh: konteksti; statusi socio-ekonomik ndërmjet folësve; nivelet e intimitetit; dhe nëse jeni në një mjedis publik apo privat. Falë popullaritetit global të Hallyu, ose valës koreane qofshin K-pop, filmi Parasite apo lojërat e fundit të eksportit të Netflix Squid, parimet po bëhen më të lehta për t’u mësuar, tha ajo, por ende mund të jenë ngatërruese.

Shoqëria koreane mbetet e përqendruar rreth traditave të lashta të përkushtimit, respektit ndaj pleqve dhe rendit shoqëror

E gjithë kjo është aq konfuze, në fakt, saqë edhe folësit e Koresë amtare mund të bëjnë gabime. Në një punim të vitit 2019 të botuar në revistën Discourse and Cognition, Kiaer zbuloi se më shumë se 100 konflikte që përfshinin incidente serioze të sulmit fizik në Korenë e Jugut midis 2008 dhe 2017 u shkaktuan pasi një nga folësit u perceptua se kishte kaluar në fjalim banal ose joformal në mënyrë të papërshtatshme.

"Një gjë interesante është se kjo është e vështirë jo vetëm për jo-koreanët, por edhe për koreanët", tha Kiaer.

Përpara se të transferohej në Korenë e Jugut në gusht, emigrantja nga Toronto, Delia Xu ishte e vendosur për të mësuar gjuhën koreane për të shmangur këtë. "Unë mendoj se është vërtet e rëndësishme që kur mësoni për herë të parë, të mësoni strukturat formale gramatikore", tha ajo. "Sepse ju nuk dëshironi të dilni rastësisht si i pasjellshëm".

Ka gjithashtu një sërë gjestesh dhe sjelljesh joverbale që shkojnë së bashku me të qenit në shkallën më të ulët të hierarkisë sociale.

Në një video të vitit 2016 në YouTube, e cila është parë më shumë se 1.2 milionë herë, Bennett iu dha një mësim mbi etikën e duhur të pirjes në Korenë e Jugut kur ishte në shoqërinë e pleqve. Rregullat janë marramendëse: në shenjë respekti, pijen duhet ta derdhni duke përdorur dy duar; ktheni kokën nga i moshuari kur pini; mos e lini kurrë gotën e plakut të qëndrojë bosh për një kohë të gjatë dhe të prisni që i moshuari të ulë gotën e tij së pari përpara se të ulni tuajën.

Xu gjithashtu pranon se mësimi i kodit të sjelljes së pirjes mund të jetë i frikshëm.

“Është padyshim një presion i madh, sepse papritmas ju ngarkohen shumë përgjegjësi”, tha ajo. "Nëse pini një pije alkoolike dhe nuk shikoni larg, papritmas keni ofenduar dikë. Mund të jetë me siguri acaruese, por jam e sigurt se është diçka me të cilën mësoheni".

Pirja në Korenë e Jugut është e mbushur me rregulla, duke përfshirë që nuk duhet të lini kurrë gotën e një të moshuari të mbetet bosh për një kohë të gjatë

Në këtë pikë, mund të jetë e lehtë të quhet struktura shoqërore koreane si një formë shtypëse e moshës dhe seksizmit, pasi gratë pritet gjithashtu t'i binden dhe t'i nënshtrohen burrave të tyre sipas doktrinës tradicionale konfuciane. Por siç mësoi shpejt Bennett, roli i të qenit i rritur vjen gjithashtu me përgjegjësinë e vet.

"Shumë nga ai autoritet ka të bëjë mjaft bukur me shërbimin," tha ai. “Nëse jam më i madhi, që jam më përpara në karrierë dhe në jetë, do të kujdesem për ty që të rritem”. Në Korenë bashkëkohore, kjo mund të nënkuptojë pagesën për darkën e të riut ose shërbimin si mentor profesional dhe personal.

MËNYRAT PËR TË PËRÇUAR RESPEKTIN

Kur jepni dhe merrni para, bëjeni këtë me dy duar

Kur jeni në dyshim, përdorni gjithmonë stilin e të folurit zyrtar dhe të sjellshëm, pavarësisht nga mosha e tyre.

Në përgjithësi, mbarimi i fjalive me "yo" dhe "nida" tregon formën e sjellshme, jondaemal.

Shtoni prapashtesën "nim" tek emrat dhe titujt për të treguar respekt.

Është një koncept që kthehet në parimin e nderimeve. Në marrëdhëniet më intime, shoqet femra më të mëdha nuk thërriten me emrat e tyre, por me termin e përgjithshëm "motra më e madhe" (unni kur flet një femër, noona për meshkujt). Miqtë më të vjetër meshkuj quhen gjithashtu "vëllai më i madh" (obba për folësit femra, hyung për folësit meshkuj).

"Në Kore, etika sociale është një zgjerim i familjes", shpjegoi Ro. "Ne duhet ta kuptojmë shoqërinë si një familje më e madhe. Nëse takoni një person të moshuar, ju e trajtoni atë si vëllain ose motrën tuaj më të madhe. Është një mënyrë interesante për të parë shoqërinë, kombin dhe botën. Se njerëzimi është vetëm një zgjatim i jetës sonë, familja."

Por Ro e pranon se diku gjatë rrugës, parimi konfucian i reciprocitetit midis të moshuarve dhe të rinjve; më të rinj dhe më të vjetër; Marrëdhëniet mashkullore dhe femërore mund të kenë humbur.

Në vend të marrëdhënieve reciproke të dobishme, ku respekti ofrohet në këmbim të kujdesit dhe respekti jepet në këmbim të udhëzimit, sistemi hierarkik mund të jetë “i pjekur” për abuzim dhe çekuilibër pushteti. Në vendin e punës në Kore, për shembull, fenomeni i shefave autoritar që ngacmojnë vartësit e rangut më të ulët është aq i zakonshëm sa ka lindur një term modern për të treguar ngacmimin në vendin e punës të quajtur gapjil. Dhe kur bëhet fjalë për barazinë gjinore, Koreja e Jugut ka vazhdimisht hendekun më të madh të pagave gjinore midis 38 shteteve anëtare të OECD. Për më tepër, një reagim në rritje i udhëhequr nga burra konservatorë të Koresë së Jugut kundër lëvizjes së feminizmit ka marrë vrull vitet e fundit.

Një studiues modern korean, Kim Kyung-il, madje bëri thirrje për zhdukjen totale të konfucianizmit në një libër kontrovers të titulluar “Konfuci duhet të vdesë që ky komb të jetojë”.

Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta “Si”

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.