Rasti për një Botë katërpolare

Nga Daron Acemoglu - Duke zvogëluar rolin global të Amerikës, ndërsa refuzoi të pranonte ndikimin në rritje të Kinës, presidenca e Donald Trump përfaqëson gulçimin e fundit të një epoke njëpolare. Por ndërsa shumë supozojnë se bota njëpolare e pas Luftës së Ftohtë po i lëshon vendin një rendi bipolar ndërkombëtar të dominuar nga Shtetet e Bashkuara dhe Kina, ai rezultat nuk është as i pashmangshëm dhe as i dëshirueshëm. Në vend të kësaj, ekzistojnë të gjitha arsyet për të shpresuar dhe për të punuar drejt një bote në të cilën Europa dhe ekonomitë në zhvillim luajnë një rol më pohues.

Për të qenë të sigurt, si autokracia më e suksesshme ekonomikisht në botë, Kina tashmë ka arritur një ndikim të rëndësishëm gjeopolitik në Azi dhe më gjerë. Gjatë dy krizave më të fundit globale – kolapsi financiar i vitit 2008 dhe pandemia e sotme - Partia Komuniste e Kinës shpejt rregulloi ekonominë politike të vendit në përgjigje të ndryshimit të rrethanave, duke forcuar kështu kontrollin e saj të pushtetit. Për shkak se vendet që nuk duan të konformohen me linjën e ShBA-së, tani i drejtohen Kinës për frymëzim dhe, shpesh, për mbështetje materiale, çfarë mund të jetë më e natyrshme sesa Kina që shfaqet si një nga dy polet e fuqisë globale?

Në fakt, një botë bipolare do të ishte thellësisht e paqëndrueshme. Shfaqja e saj do të rriste rrezikun e konfliktit të dhunshëm (sipas logjikës së Kurthit, të Tukididit) dhe konsolidimi i saj do t’i bënte zgjidhjet për problemet globale të varura plotësisht nga interesat kombëtare, të dy fuqive në fuqi. Tri nga sfidat më të mëdha me të cilat përballet njerëzimi, ose do të injorohen ose do të përkeqësohen.

Sfida e parë është fuqia e përqendruar e Big Tech. Ndërsa teknologjia shpesh paraqitet si një front kryesor në konfliktin ShBA-Kinë, ekziston një harmoni e konsiderueshme midis dy vendeve. Të dy janë të përkushtuar në ndjekjen e dominimit algoritmik mbi njerëzit, ku platformat dixhitale dhe inteligjenca artificiale (AI) përdoren si mjete nga qeveria dhe korporatat, për mbikëqyrjen dhe kontrollimin e qytetarëve.

Ka ndryshime, natyrisht. Ndërsa qeveria amerikane ka miratuar vizionin e Big Tech dhe është nënshtruar ndaj industrisë, gjigandët e teknologjisë kineze mbeten në mëshirën e qeverisë dhe duhet t’i përmbahen axhendës së saj. Për shembull, hulumtimet e fundit tregojnë se si kërkesa e qeverive lokale për teknologjitë e mbikëqyrjes formon kërkimin dhe zhvillimin e krijuesve kinezë të AI. Në çdo rast, asnjë nga vendet nuk ka gjasa të forcojë standardet e privatësisë dhe mbrojtjet e tjera për njerëzit e zakonshëm, e aq më pak të ridrejtojë trajektoren e hulumtimit të AI në mënyrë që, përfitimet të jenë të paqarta dhe të ndara gjerësisht.

Po kështu, advokimi për të drejtat e njeriut dhe demokracinë do të ishte një përparësi e ulët në një botë bipolare. Me rritjen e represionit në Kinë, ShBA-ja mund të duket në krahasim se mbetet një shembull i këtyre vlerave. Por angazhimi parimor i Amerikës për demokracinë dhe të drejtat e njeriut është i dobët dhe zakonisht, nuk merret seriozisht jashtë vendit. Mbi të gjitha, ShBA ka përmbysur qeveritë e zgjedhura në mënyrë demokratike, por jo aq miqësore në Amerikën Latine, Azi dhe Afrikë. Dhe kur ajo ka mbështetur demokracinë në vende si Ukraina, ajo zakonisht ka pasur një motiv të fshehtë, siç është dëshira për t’iu kundërvënë ose dobësuar Rusinë.

Çështja e tretë e madhe që ka të ngjarë të marrë masa të shkurtra në një botë bipolare kino-amerikane është ndryshimi i klimës. Në vitet e fundit, Kina është shfaqur më mbështetëse e marrëveshjeve ndërkombëtare, që synojnë uljen e emetimeve të gazeve serë sesa ShBA. Por dy superfuqitë nuk janë vetëm dy emetuesit më të mëdhenj të botës; ata gjithashtu janë të dy vëzhgues të modeleve ekonomike, që kërkojnë energji. Kina do të mbetet e varur nga rritja e prodhimit, ndërsa konsumatorët dhe industritë e rritjes do të mbështesin kërkesën e lartë për energji në ShBA. Dhe mund të pritet që interesi afatshkurtër i të dy palëve për epërsinë ekonomike do të trumbetojë interesin e të gjithëve, për një tranzicion të shpejtë të gjelbër.

Të gjitha këto probleme do të kishin më shumë gjasa të adresohen në një botë me dy pole shtesë, të përfaqësuar nga Bashkimi Europian dhe një konsorcium i ekonomive në zhvillim, mbase brenda një organizate të re - një “E10” - që përfshin Meksikën, Brazilin, Indinë, Indonezinë , Malajzinë, Turqinë, Afrikën e Jugut dhe të tjerët. Një botë e tillë katërpolare do të ishte më pak e favorshme për një luftë të re të ftohtë dhe do të sillte zëra më të ndryshëm në qeverisjen globale.

Nga ana e saj, BE tashmë është shfaqur si një bartës standardi për mbrojtjen e privatësisë dhe rregullimin e Big Tech dhe është e pozicionuar mirë për t’u larguar nga automatizimi algoritmik. Edhe pse janë kompanitë amerikane dhe kineze ato që në masë të madhe ngrenë shqetësime rreth privatësisë, manipulimit të konsumatorit dhe AI-së që zëvendëson fuqinë punëtore, tregu europian është aq i madh dhe i rëndësishëm sa mund ta anojë fushën e lojës, globalisht.

Por një pol strategjik që flet për ekonomitë në zhvillim mund të jetë edhe më i rëndësishëm. Nëse AI vazhdon të zhvendosë njerëzit në vendin e punës, ekonomitë në zhvillim do të jenë humbësit më të mëdhenj, sepse përparësia e tyre krahasuese është puna e bollshme njerëzore. Me automatizimin që tashmë po shkurton furnizimin e vendeve të punës që ishin pozicionuar offshore për këto ekonomi, është e rëndësishme që ata të kenë një zë në debatet globale që do të përcaktojnë se si janë hartuar dhe vendosur teknologjitë e reja.

Europa dhe bota në zhvillim gjithashtu mund të formojnë një zonë elektorale të fuqishme kundër emetimeve të karburanteve fosile. Ndërsa BE është bërë një udhëheqës botëror në dekarbonizimin, ekonomitë në zhvillim kanë një interes të mprehtë në veprimin e klimës, sepse ato do të vuajnë në mënyrë të shpërpjesëtuar nga ngrohja globale (pavarësisht se kanë kontribuuar më pak në problem).

Për të qenë të sigurt, një botë katërpolare nuk do të ishte kura e të gjithë problemeve. Me një aradhe më të gjerë zërash dhe mundësi për koalicione më oportuniste, menaxhimi do të ishte shumë më i vështirë sesa në botën njëpolare, të së kaluarës së afërt. Me Brazilin, Meksikën, Indinë dhe Turqinë, të gjithë tani të udhëhequr nga autoritarë që synojnë të heshtin kundërshtarët e tyre, mediat e pavarura dhe grupet e shoqërisë civile, Europa do ta gjente veten në kundërshtim me këtë bllok,kur bëhet fjalë për të drejtat e njeriut dhe demokracinë.

Megjithatë, edhe këtu, një botë katërpolare do të ofronte më shumë shpresë sesa alternativa bipolare. Sjellja e këtyre vendeve në tryezën ndërkombëtare mund t’i bëjë ata më të gatshëm për të toleruar kundërshtimet brenda vendeve të tyre. Për më tepër, ekonomitë në zhvillim mund të bashkëpunojnë si një front i bashkuar vetëm nëse braktisin sjelljen e tyre më autoritare, nacionaliste dhe shkatërruese. Përdorimi i një bote katërpolare mund të japë kështu dividentë të papritur./ Project Syndicate, Përshtati në Shqip Gazeta Si

*Daron Acemoglu, Profesor i Ekonomisë në MIT, është bashkautor (me James A. Robinson) i “Pse Dështojnë Kombet: Origjina e Fuqisë, prosperitetit dhe varfërisë” dhe “Korridori i ngushtë: Shtetet, shoqëritë dhe fati i lirisë.

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.