.png)
Historia që Perëndimi i ka treguar vetes për Kinën, gjatë dekadave të fundit, po shpaloset tani. Sipas kësaj narrative, Kina ishte radikalisht ideologjike nën sundimin e Udhëheqësit Mao Ce Dun (1949-76), dhe më pas u bë kryesisht një projekt i zhvillimit ekonomik në dekadat pas çmendurisë së Revolucionit Kulturor (1966-76). Kina mbeti autoritare dhe qëndroi e përkushtuar në kërkimin e ndikimit të fuqisë së madhe, natyrisht; por i kishte shpërndarë njëherë e mirë ethet revolucionare të epokës së lartë-maoiste.
Në këtë version të ngjarjeve, Partia Komuniste e Kinës (PKK) sundoi përmes legjitimitetit ekonomik: ajo do të mbijetonte për sa kohë që kryesonte një ekonomi që siguronte rritjen e standardeve të jetesës, por do të dështonte në mënyrë të pashmangshme nëse rritja e shpejtë e ekonomisë zhdukej. Në realitet, Mao kurrë nuk u zhduk. Edhe nëse reputacioni i tij ka rënë hera-herës, ai ka mbetur një objekt magjepsjeje dhe nderimi për pjesët të mëdha të shoqërisë kineze. Dhe në epokën e Xi Jinping-ut, ekziston një debat i brendshëm i vazhdueshëm nëse Xi është Maoja i ri.
Ngadalë, pjesa tjetër e botës është bërë diskrete rreth atij diskutmi dhe një gamë e gjerë e librave të fundit që do të dukeshin anakronikë një dekadë më parë, janë bërë papritmas koherentë. Sa të rëndësishëm janë Mao dhe Maozmi për Kinën e sotme? Përgjigja e gjerë është: shumë, megjithëse jo në mënyrat që dikush mund të presë menjëherë.
E SHKUARA, E TASHMJA DHE MAO
Për një studim të gjerë të neo-Maoizmit që ka formuar Kinën që nga vitet 1990, libri “Rojet e Kuqe të Kinës” e studiueses s ë politikave Jude Blanchette shërben si një udhëzues bindës. Libri menaxhon detyrën e vështirë të shpjegimit të grupeve komplekse politike dhe grindjeve të tyre të brendshme, në një mënyrë që lexohet si një thriller. Në zemër të librit është historia e Utopisë, një grup në internet i mendimtarëve kinezë që, gjatë gjithë epokës së pas 1989-s, kanë përqafuar një ndjenjë të fortë të identitetit kombëtar kinez, jo si një zëvendësim i trashëgimisë së Maos, por si një mënyrë për të ringjallur atë.
ROJET E REJA TË KUQE
Blanchette shkruan për aktivistin Zhang Hongliang, i cili, duke vëzhguar rritjen e konsumizmit kinez në vitet 2000, u kthye sërish kundër tij. Në vitin 2006, ai argumentoi se Revolucioni Kulturor përfaqësonte bindshëm “për herë të parë në historinë njerëzore, vendosjen e një modeli të politikës masive”, dhe sugjeroi që, ashtu si në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, Kina ishte nën kërcënim nga “kompradorët” dhe “Forcat ndërkombëtare anti-Kinë”.
Por, sigurisht, Blanchette po përshkruan një Kinë që Maoja vetë mezi mund ta imagjinonte - një ku nostrumet neo-Maoiste shpesh qarkullojnë gjerësisht në mediat sociale para se të pikaseshin nga censorët. Autoritetet kineze duhet të jenë tepër të kujdesshëm ndaj grupeve si Utopia - kritikat e të cilave synojnë drejtpërdrejt përqafimin e turbo-kapitalizmit nga PKK - sepse ato nuk mund të përjashtohen si një mjet i qeverive të huaja, siç zakonisht ndodh me liberalët e mbetur të Kinës.
Blanchette gjithashtu ofron një analizë të shkëlqyeshme të një prej ngjarjeve më intriguese në historinë e fundit kineze politike: skandali Bo Xilai. Si ish-shefi i PKK-së në Chongqing, ngritja politike në dukje e paepur e Bo-s u ndërpre në mënyrë brutale më 2012-n kur ai dhe gruaja e tij, Gu Kailai, u arrestuan dhe më vonë u dënuan me akuzat për korrupsion dhe, në rastin e saj, vrasje. Detajet e zhurmshme të kësaj historie ndonjëherë kanë errësuar atë që ishte më interesante - dhe akoma e vlefshme – rreth politikës së Bo-së. Bo emëroi diçka që ishte e dukshme për shumë kinezë të zakonshëm: prosperiteti në rritje i vendit është shpërndarë jashtëzakonisht në mënyrë të pabarabartë, duke pwrkeqwsuar shpesh ndryshimet e klasave.
Pararendësi i Bo-së si udhëheqës i PKK-së në Chongqing, Wang Yang, vazhdoi të drejtojë provincën Guangdong me sipërmarrje të lirë, ku politikat e tij lejuan disa njerëz të biznesit vendas të bëhen shumë të pasur (dhe, në disa raste, shumë të korruptuar). Por Bo pa që kishte një oreks të vërtetë midis kinezëve të zakonshëm për një lloj tjetër politike. Prandaj ai kërkoi “rrih të zezën, këndo të kuqen” - që do të thoshte të godiste “shoqëritë e zeza” (kartelet kriminale) që po lulëzonin në Chongqing dhe të rimerrte himne kolektiviste Maoiste të tilla si “Lindja është e Kuqe”.
Për një kohë të shkurtër, “Modeli Chongqing” i Bo-së tërhoqi vëmendjen nga politikanë të tjerë ambiciozë kinezë, si dhe akademikë. Por ylli në rritje i udhëheqësit të qytetit shpejt ndezi këmbanat e alarmit midis udhëheqjes së lartë të Kinës dhe në Mars të 2012-s, filloi rënia spektakolare e Bo-së, duke arritur kulmin me dënimine tij. Në atë kohë, shumë njerëz supozuan se ky episod përfaqësonte një grusht shteti kundër një ringjalljeje Maoiste. Por, siç tregon Blanchette, Bo u vu në shënjestër të udhëheqjes së lartë jo për ideologjinë e tij, por për ambicien e tij personale.
E megjithatë, zemërimi i fshehur që i kishte bërë idetë e Bo-së kaq të njohura nuk u zhduk. Dhe këtu Blanchette identifikon arsyen e vërtetë të ankthit të udhëheqjes qendrore rreth rrymave neo-maoiste. Ndërsa ka pasur gjithmonë tendenca liberale në shoqërinë kineze, ato kanë depërtuar në humorin popullor vetëm rrallë (të tilla si në fillim të viteve 1980, mbase). Por nacionalizmi është ndryshe. Duke u mbështetur në kujtesën e përbashkët të themeluesit të shtetit, neo-maoizmi është shumë më i fuqishëm se çdo sforcim liberal i mendimit, veçanërisht kur ofron një kanal përmes të cilit mund të indikohen vlerat e partisë aktuale të shtetit.
Në fund të fundit, sidoqoftë, versioni i Maoizmit i shtyrë nga Utopia dhe pasuesit e tij është një fantazi. Ndërsa ka mall për një botë të mbështetur nga vlera të përbashkëta, kolektivizëm dhe altruizëm i rreptë, ai injoron shumë nga vlerat kryesore që mbështesin Maoizmin, jo më pak kremtimin e dhunës si një forcë transformuese.
GJITHNJË I PËRPUTHSHËM PËR QËLLIMIN
Libri “Maoizmi” i historianes dhe përkthyeses Julia Lovell është një udhëzues i jashtëzakonshëm dhe i hollësishëm rreth përmbajtjes së vërtetë të kësaj ideologjie të rrëshqitshme. Libri, i cili fitoi Çmimin e Historisë “Cundill” 2019, përbëhet nga dy pjesë, duke nisur me historinë se si idetë e Maos janë rritur në Kinën moderne dhe më pas duke ndjekur përhapjen e tyre mahnitëse globale në vende aq të largëta sa Parisi dhe Peruja.
Lovell tregon se nuk ka një version të vetëm të “Maoizmit”, dhe ashtu si ideologjitë e tjera, ai shpesh përshtatet për llogari të kushteve lokale. Akoma, ka disa faktorë që e bëjnë atë dallues: theksimi i mobilizimit të vazhdueshëm politik; gatishmëria për të përdorur dhe kremtuar dhunën; urrejtja ndaj imperializmit; një besim i patundur në idenë marksiste-leniniste të një partie pararojë; dhe një mani për të parë “kontradiktat” si shenja të përparimit shoqëror.
Më e rëndësishmja, sidoqoftë, Maoizmi ka një shkallë fleksibiliteti që Marksizëm-Leninizmi nuk mund ta arrijë kurrë. Duke theksuar këtë pikë, Lovell citon vëzhgimin e gazetarit francez Christophe Bourseiller se, “Maoizmi nuk ekziston. Asnjëherë nuk ka ekzistuar. Kjo, pa dyshim, shpjegon suksesin e tij”.
Lovell gjithashtu tregon një nga anomalitë qendrore të Maoizmit. Për një ideologji kaq të vendosur kineze, ka qenë mjaft e varur nga marrëdhënia e saj me botën e gjerë. Së pari mori ekspozim global me botimin e vitit 1937 “Ylli i Kuq mbi Kinën”, i gazetarit amerikan Edgar Snow, i cili paraqiti një imazh të Maos që mbetet i fuqishëm edhe sot e kësaj dite. Snow e përshkroi Maon si një lloj filozofi fshatar, që banon në shpella dhe ky portret nuk është zëvendësuar asnjëherë plotësisht nga fotografia më e saktë e një gjeniu politik, i cili drejtohej nga një përzierje e pasionit të vërtetë dhe një gatishmërie narciziste për të përdorur çdo mjet të nevojshëm - përfshirë dhunën e tmerrshme - për të arritur qëllimet e tij.
Kjo shpjegon Revolucionin Kulturor, i cili, në kulmin e tij, distiloi instinktin e Maos për të shkatërruar plotësisht armiqtë e tij. Ky objektiv i veçantë përfundoi të ishte shumë më i rëndësishëm se gjithçka që ishte ndërtuar ose bërë rishtas. Ndërsa disa aspekte të politikës industriale të epokës - përfshirë ndërtimin e fabrikave në brendësi - kanë mbijetuar, ishte shkatërrimi, jo krijimi, ai që mbarti ditën.
MAOIZMI I PAKUFI
Si një apogje i hershëm i politikës Maoiste, Revolucioni Kulturor përmbante “kontradikta” që mbeten për t’u zbërthyer. “Tek Agjentët e Trazirës”, Andrew G. Walder i Universitetit të Stanfordit kërkon të përmbysë mitet e kësaj epoke të jashtëzakonshme.
Revolucioni Kulturor zakonisht përshkruhet si fillim me një kryengritje të dhunshme në 1966-s që zbriti në tre vjet anarki. Vetëm pas vendosjes së ushtrisë së Maos më 1969-n, lëvizja e Gardës së Kuqe u shkurtua dhe situata u qetësua. Për dekadat më pas, shumë hamendësuan se më radikalët e Gardës së Kuqe që morën pushtetin në rrugë ishin të rinjtë, të cilëve u ishte mohuar statusi në vitet e para të sundimit të Maos. Këta “elementë të këqij” me sa duket ishin të përgatitur për t’u rebeluar sapo panë një mundësi për ta bërë këtë.
Walder tregon se shumë nga këto supozime duhet të vihen në dyshim. Dhuna, për shembull, nuk ndodhi sepse sistemi i centralizuar i Kinës u prish nën sulmin e një lëvizjeje anarkike. Përkundrazi, ishte centralizimi masiv i Kinës nën Maon, që kishte lejuar që dhuna dhe hakmarrjet të përhapeshin në mënyrë efikase përmes sistemit. Në fakt, periudha pas 1969-s , pasi Rojet e Kuqe ishin shuar, doli të ishte shumë më e dhunshme sesa ajo që i parapriu asaj.
Ky nuk është një libër për fillestarët. Për të kuptuar implikimet më të gjera të Revolucionit Kulturor, lexuesit kureshtarë duhet të fillojnë me një vepër klasike siç janë “Revolucioni i Fundit Maos”, nga Roderick MacFarquhar dhe Michael Schoenhals (2006) , “Kina nën Maon”, e Walder-it (2015). Sidoqoftë, të mbështetur nga kërkime të thella, “Agjentët e Trazirës” ofron një sfidë për mençurinë konvencionale që nuk mund të injorohet.
Walder shfrytëzon një larmi të pasur burimesh, veçanërisht një zhanër shumë kinez: “botuesi zyrtar”, një lloj përmbledhje e informacionit lokal, të përpiluar që nga kohërat perandorake. Duke përdorur këto burime të prejardhura nga shteti, Walder ka qenë në gjendje të largojë vëmendjen nga fiksimi i gjatë në “afishe me shkronjë të madhe” dhe banderola dhe parulla me ngjyra të ndezura ("Koka e qenit të Smash Chen Yi!"), që e kanë bërë Revolucionin Kulturor kaq mbërthyes e njëherazi të pashpjegueshëm, për studiuesit e kaluar.
Në vend që ta përshkruajë këtë episod si një ndarje të shtetit kinez, Walder tregon se ai kuptohet më mirë si një mutacion (ose, ndoshta, një metastazë) i strukturave të shtetit në forma të reja. Procesi u drejtua nga revolucionarët e vetë Maos, ndërsa ata përdorën situatën e re politike për të zgjidhur rezultatet personale dhe për të riekuilibruar marrëdhëniet lokale të pushtetit.
50 HIJET E MAOS
Një tjetër pamje e jetës në Kinën e Maos mund të gjendet në një nga librat më të pazakontë dhe tërheqës për epokën e viteve të fundit: “Tetë të Dëbuarit”, e Yang Kuisong. Një nga historianët modernë më të respektuar të Kinës moderne, Yang është gjithmonë i gatshëm të hedhë një sy skeptik për ortodoksinë historike të shtetit. Siç tregon hyrja e tij, ai vetë u arrestua në ditët e fundit të Kinës së Maos, duke i dhënë atij njohuri personale se si regjimi i trajtoi “elementët e këqij”.
Megjithatë, libri i tij nuk është thjesht një memoar i mjerimit. Ai jep një tablo të detajuar të tetë rasteve studimore, bazuar në dosjet e personelit nga arkivat e epokës së Maos. Secili nga personazhet e tij ra në kundërshtim me urdhëresat e Maos, në një mënyrë apo në një tjetër. Një, për shembull, ishte fajtor për lidhjen me një familje, me probleme politike në epokën para 1949; një tjetër ishte thjesht një punëtor që mburrej ose ankohej shumë, duke shfaqur kështu një mungesë të entuziazmi socialist.
Shfaqja e madhe në këto histori nuk është një shtet totalitar i plotfuqishëm, por më tepër një regjim shtypës që shpesh ishte me dy mendje, se sa larg duhet të shkonte në goditjen e tij. Në disa raste, kuadrot lokalë i linin gjërat të rrëshqisnin, ose u përpoqën të rehabilitonin njerëzit që dukej se e kishin shpenguar veten.
Në të përgjithshmen , portreti i Kinës në vitet 1950 dhe 1960 është një portret gri. Kufizimet për lirinë ishin në mënyrë të padiskutueshme më të mëdha gjatë qëndrimit të Maos në pushtet sesa në vitet para ose pas. Kjo ishte e vërtetë si për fshatarët, të cilëve nuk u lejohej më të largoheshin nga fermat e tyre kolektive, ashtu edhe për intelektualët, të cilët nuk guxuan të shprehnin mendime për politikat e partive.
Sidoqoftë, ndërsa Maoizmi e kufizonte sistematikisht shoqërinë, ambiciet e tij totalitare shpesh binin viktima të paqartësive dhe çudirave të vendimmarrjes lokale. Përvoja e dikujt për regjimin përfundimisht varet nga mënyra sesi zyrtarët lokalë vendosin të zbatojnë politikat dhe nga masa në të cilën ata ishin të gatshëm të shfrytëzonin ata, që ishin subjekt i pushtetit të tyre. Yang lejon që detajet e këtyre historive të flasin vetë; dhe në një përkthim të ndjeshëm në anglisht, historianët Gregor Benton dhe Ye Zhen kanë përfshirë komente për të ndihmuar në shpjegimin e kontekstit të këtyre tregimeve historike për jo-specialistët.
Historitë me nuanca gri të Yang dhe Walder sugjerojnë që “neo-maoistët” e sotëm po tregtojnë versionin e tyre mitik të Maoizmit, jo atë të vërtetin. Në mënyrë të ngjashme, në kapitujt e saj të fundit, Lovell kap atë që është më problematike në lidhje me vendosjen e kufizimeve të reja ideologjike si një kthim i Udhëheqësit, edhe nëse Xi është i etur për të kërkuar atë titull për veten e tij. Me një kujdes të justifikueshëm, ajo e quan Kinën bashkëkohore jo Maoiste por “Mao-ish”: është një vend ku emri i udhëheqësit mitik merret thjesht si një pikë nisjeje për të gjitha llojet e zgjedhjeve të jashtëzakonshme ideologjike.
Në këtë botë, një shkrimtar si Han Deqiang mund të dalë në pension në një fermë për të praktikuar një përzierje të Budizmit Tajlandez dhe mendimit Maoist që advokon sistemin e rregulluara mirë intestinal, së bashku me qëndrimet e korrigjuara ideologjikisht. (Vetë Maoja kishte një fiksim me jashtëqitjen, duke propozuar një shumëllojshmëri analogjish gjatë viteve që krahasuan revolucionin me evakuimin e suksesshëm trupor.) Me të njëjtën ide, një mendimtar tjetër, Zhang Chengzhi, ka arritur ta shndërrojë Maoizmin në një mjet për një lloji i identiteti të ri e të pagjasë pan-islamik, që mbron një Palestinë të lirë.
NJË OMBRELLË E MADHE
Këta dy shembuj duhet të jenë të mjaftueshëm për të treguar se Maoizmi mbetet pafundësisht i ndryshueshëm; do të thotë atë, që njerëzit duan që ai të thotë. E megjithatë ekziston një parim qendror i Maoizmit klasik që mungon tërësisht në Kinën e Xi: mobilizimi popullor. Vetë Mao mblodhi shpresa të thella se masat do të ngriheshin spontanisht. Megjithatë, i vetmi vend ku kjo ka ndodhur në botën kinezish-folëse në vitet e fundit ka qenë në Hong Kong, ku objektivat e lëvizjes pro-demokracisë nuk mund të ishin më larg, nga ato të vetë Maos.
Për pjesën më të madhe të 2019-s, hapësirat publike të qytetit ishin të okupuara nga turmat që këndonin jo “Lindja është e Kuqe”, por “A i dëgjoni njerëzit të këndojnë?” Nga “Të Mjerët” e Hygoit. Dhe kur autoritetet u përpoqën të tërhiqeshin nga vendimet e këshilluara keq, ata u pritën jo me kompromis, por me dyfishim të ashpër të kërkesave për demokraci të mirëfilltë. Siç thanë protestuesit, ata kishin “Pesë kërkesa, asnjë më pak”.
Sigurisht, ka pasur edhe dhunë të papranueshme, me sulmet ndaj transportit publik dhe kampuseve universitare nga një pakicë e vogël protestuesish, që përdornin kokteje Molotov. Në raste të tjera, protestuesit paqësorë dhe kalimtarët e pafajshëm u sulmuan nga banditë të cilët shumë menduan se ishin në linjë me politikanët pro-establishmentit. Por, më e rëndësishmja, lëvizja nuk kishte asnjë udhëheqës të vetëm. Ndryshe nga protestat “ombrellë” të studentëve në 2014-n, demonstratat masive të vitit 2019 ishin një lëvizje e mirëfilltë nga poshtë.
Do të duhen shumë vite për të shkruar një tablo të plotë sociologjike dhe historike të lëvizjes protestuese të vitit 2019. Në ndërkohë, ne mund t'i drejtohemi “Vigjilje”-s, së historianit Jeffrey Wasserstrom, një draft i parë i shkurtër, por i shkëlqyeshëm i këtij studimi. Libri pasurohet nga takimet e dorës së parë të Wasserstrom-it me disa nga pjesëmarrësit më të njohur të lëvizjes, përfshirë Joshua Wong, i cili më vonë u burgos për mosbindje civile. Por gjithashtu tregon se këta mbrojtës të rinj të demokracisë u morën me vete, nga forca përtej kontrollit të tyre.
Wasserstrom reflekton në një frazë që protestuesit adaptuan nga një figurë tjetër e cila, si Mao, mori frymëzim nga përrallat tradicionale kineze të shpatave dhe të të paligjshmeve. Këshilla e yllit të filmit Bruce Lee si, “Të jesh si uji” u bë mantra e protestave në Hong Kong dhe, së fundmi, në vende si Bjellorusia. Ideja është që demonstratat duhet të rrjedhin lirshëm dhe në mënyrë të paparashikueshme, sesa sipas ndonjë plani të detajuar, të zbatuar nga një hierarki e ngurtë.
Siç tregon Wasserstrom, kjo metaforë është e lidhur ngushtë me mendimin Daoist dhe ka shoqërizime kulturore të lashta në Kinë. Vetëm duke injoruar këto rrënjë të thella kineze, udhëheqja qendrore në Pekin dhe faktet e saj në Hong Kong, mund të pretendojnë se protestat janë plotësisht të ndikuara nga idetë perëndimore. Në të vërtetë, vetë Mao mund të ketë miratuar me kokë metaforën e ujit, duke marrë parasysh se ai e konsideronte partinë e tij si një peshk që notonte në detin e njerëzve.
Mao dëshironte që Revolucioni Kulturor të ishte një mobilizim popullor ndër-klasor, nga poshtë-lart në favor të një politike të re. Prandaj është thellësisht ironike që lëvizja bashkëkohore më e harmonizuar me atë vizion ka miratuar qëllime që janë krejtësisht antitezë me qëllimet e tij. Mao do të kishte urryer kërkesat e protestuesve të Hong Kongut për demokraci liberale, pluraliste. Por të shohësh strukturën e demonstratave përmes një lenteje Maoiste, nuk është qesharake.
Siç tregojnë vetë udhëheqësit e Hong Kongut, qyteti nuk është një avancim i Perëndimit; është dhe gjithmonë ka qenë kineze. Në atë rast, lëvizjet e saj politike kuptohen më së miri në një kontekst kinez, i cili strehon shumë lloje të mendimit, nga konfucianët dhe marksistët e deri te liberal-demokratikët. Të gjitha këto forca janë të pranishme në Kinën moderne dhe kanë drejtuar shtytjen e përhershme nga rajonet e Kinës kundër kërkesave nga qendra.
Rreziku i protestave të Hong Kongut, siç e njohin vëzhguesit e mprehtë të kontinentit nuk është se ato janë drejtuar nga forca të huaja. Është se ato janë plotësisht kinezë. Historia e shtetit kinez ka treguar në mënyrë të përsëritur se lëvizjet politike spontane janë më të vështirat për t’u kontrolluar. Mao, i cili dikur vuri re se “një shkëndijë e vetme mund të ndezë një zjarr stepash”, e kuptoi këtë po aq mirë, sa të gjithë./ Project Syndicate. Përktheu dhe Përgatiti Gazeta Si.
*Rana Mitter, Profesore e Historisë dhe Politikave të Kinës Moderne, në Universitetin e Oksfordit, autore e librit “Lufta e Mirë e Kinës: Si Lufta e Dytë Botërore po i jep formë Nacionalizmit të Ri”,(Harvard, 2020).
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
