.png)
Një pjesë e ceremonisë së Oskarëve më 27 mars, iu dedikua 59 vjetorit të publikimit të “The Godfather”, Kumbari, saga e mafias italo-amerikane që konsiderohet si një ndër filmat më të mirë të të gjitha kohërave. Kritikët e kanë cilësuar si një grackë të kulturës amerikane, besnikërisë familjare dhe ambicies.
Por është dhe një film me jo pak tema ekonomike. Çfarë funksioni ekonomik ka mafia dhe si nis? Të shkuarit në kolegj a të ndihmon të lesh mënjanë jetën e krimit apo thjesht të bën më të mirë? Dhe pse nuk ka më filma si Kumbari nëpër kinema sot?
Një intervistë me Adam Tooze, profesor historie në Universitetin e Kolumbias.
Regjisori Francis Ford Coppola tha se është e pamundur të bësh përsëri filma si “The Godfather” sepse studiot janë të interesuar për të investuar vetëm tek filma me superheronj që shiten shpejt, si ato të Marvel. Por ky ishte një film që mblodhi 300 mln dollarë nga biletat dhe kushtoi vetëm 6.5 mln dollarë. Cili është shpjegimi ekonomik që i ndalon studiot të bëjnë përsëri filma të tillë?
"Jam dakord me Coppola-n edhe pse më bën të dukem i vjetër. Mua më duken prodhimet e Marvel biznes. Por nëse shkon përtej, në fakt bën sens. Logjika e krijimit të filmave ekonomikisht është dyfishimi i fitimit. Imagjino dy lotari, dhe ajo ku bëhen filmat ka kosto më të vogël. Le të themi se buxheti i Kumbarit do të të lejojë të bësh një film indie. Por, ata humbin para zakonisht. Kështu ti vendos një buxhet më të vogël dhe del me shumë fitim, si rasti i Kumbarit. Por përsëri, rastet kur humbin para janë të mëdhaja. E kanë të vështirë të marrin mbrapsht edhe shumën e vogël fillestare që kanë hedhur. Dhe pastaj ka një tjetër lotari, ku shanset për të fituar janë shumë më të larta, këtu, mesatarisht, filmat fitojnë para të konsiderueshme. Por për të qenë në atë biznes, ju duhet të jeni në gjendje të përballoni kostot e një prodhimi prej 60 milionë dollarësh, 100 milionë dollarësh, 200 milionë dollarësh, apo jo? Dhe madje edhe këtu, ka një asimetri të madhe midis industrive më të suksesshme dhe të tjerave, po ashtu. Pra, është një lloj biznesi që i merr të gjitha nga brenda dhe aftësia juaj për të gjeneruar ato kthime të mëdha varet shumë nga rrjetet, nga markat, nga aftësia për të monopolizuar ekranin. Ajo që ka ndryshuar totalisht ekonominë e gjithë kësaj është transmetimi online dhe Netflix, të cilat kanë një sërë kanalesh të ndryshme. Siç dihet, ata mund t'i përthithnin shikuesit në mënyrë shumë më efektive sesa prodhimet e filmave në studio të mëdha. Prandaj, nuk gjej shumë që mund të shikoj në kinema, por ka një sasi të madhe prodhimesh të shkëlqyera për t'u parë online".
Tingëllon sikur kjo është arsyeja se pse Kumbari i radhës do të jetë një serial me 10 pjesë e Netflix.
"Është “The Sopranos”. Ky është budallëk. Coppola e mohon faktin se ajo është bërë".
Për t’u rikthyer tek filmi, një ndër pjesët kryesorë është Michael Corleone, pasardhësi i biznesit të familjes që shkollohet. Kjo duket se është ajo që e ndihmon atë të bëhet më i miri deri në krijimin e një perandorie. Por a ka ndonjë lidhje në realitet, midis edukimit dhe suksesit në krimin e organizuar?
"Kjo është një pyetje e bukur. Zakonisht ka korrelacion negativ midis krimit dhe shkollimit, sepse sa më shumë të edukohen djemtë aq më larg krimit qëndrojnë. Sa më shumë djem dështojnë në shkollim, aq më shumë i afrohen jetës kriminale. Por një studim i vitit 2020 tregoi se kriminelët, sidomos ata të ardhur nga komunitetet italo-amerikane, ata me më shumë shkollim kanë më shumë përparësi. Ata kanë prirje për të shkuar drejt matematikës së krimit".
Filmi tregon edhe pjesë nga e shkuara se si nisi biznesi i familjes. Dhe tregon se mafia nisi në SHBA për shkak të dështimit të qeverisë për të përforcuar ligjet e emigrimit në Nju Jork, në Italinë e vogël. A është ky një përshkrim i origjinës së mafias?
"Është një pyetje që në fakt është hulumtuar mjaft intensivisht nga historianët e ekonomisë, sepse “ajo që bën mafia – nëse lini mënjanë etiketën e kriminalitetit, apo jo, pyetja me të vërtetë është “kë paguani për detyrimin? Kjo është me të vërtetë ajo për të cilën është historia e mafies, e parë nga pikëpamja ekonomike. Kush po i paguan atij për detyrimet dhe çfarë fitimesh sjellin detyrimet? Dhe kështu shfaqet historia e mafies siçiliane është se ajo arrin vetëm diçka si një organizim formal nga vitet 1860 e tutje. Shpjegimi ndodhet në sistemin feudal të atyre viteve në Siçili. Pra, nëse mendoni për sistemin feudal, “i cili mbizotëroi në një pjesë të mëdha të Siçilisë deri në fillim të viteve 1800: Zotërinjtë e mëdhenj, tokaxhinjtë e mëdhenj, mbanin ushtritë e tyre private për të mbrojtur pronën, bagëtinë dhe të korrat e tyre. Dhe ndërsa ai rend u thye në rrjedhën e shekullit të 19-të, ndërsa pronarët e mëdhenj shisnin tokat e tyre dhe më pas shteti italian, i cili mori Sicilinë në vitet 1860, shiti toka publike dhe toka kishtare, mbeti një numër të madh të vogël pronarët e pronave. Dhe ata nuk mund të përballonin ushtritë e tyre private. Dhe kështu mafia u shfaq efektivisht, si një agjenci zbatuese e kontraktuar, tek e cila ju, si një pronar i vogël tokash, përfundoni duke u mbështetur. Sigurisht, mafia gjithashtu sigurohet që ju ta bëni këtë. Kjo lloj mbrojtjeje u transmetua më pas edhe në politikë dhe mafia mori imunitet ligjor. Kjo ndodhi sepse ata mbështesnin gjyqtarët dhe politikanët. Kjo më pas u eksportua në botë, sepse një mënyrë tjetër për t'i shpëtuar drejtësisë italiane ishte të shkosh në Shtetet e Bashkuara, ku mafiozët erdhën për herë të parë në Amerikë".
Burimi: Foreign Affairs/ Gazeta “SI”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
