.png)
“Nuk prita të mbijetoja,
Me tokën që më shtypte. Nuk prita
të zgjohesha sërish, për të ndier
në tokën e lagësht kurmin tim
në gjendje të përgjigjej prapë, të mbante mend
pas një kohe të gjatë si të hapej sërish
në dritën e ftohtë
të më të hershmes pranverë –
me frikë, po, por mes jush sërish
duke britur rreziko gëzimin
në erën e pa argasur të botës së re”
Kështu shkruan Louise Glück në poezinë “Lulebore”, shkëputur nga “Irisi i egër” përmbledhja poetike, që i dha asaj çmimin “Pulitzer” , më 1993-shin , duke i hapur rrugën e vlerësimeve dhe çmimeve deri tek më i larti, Nobeli i Letërsisë të cilin Akademia e Suedisë ia akordoi poetes amerikane “për zërin e saj poetik të pagabueshëm që me një bukuri të rreptë e bën ekzistencën individuale universale”.
“Sapo e vendos dhe e përshkruaj veten – dua menjëherë të bëj të kundërtën”, thotë Louise Glück.E megjithatë, dëshira për të papriturën është konstante. Ka thënë se e shkroi librin e dytë “Shtëpia në moçalishte”, në përgjigje të një recense të debutimit të saj me “I Parëlinduri’, që pretendonte të dinte se “çfarë mund të presim nga Louise Glück në të ardhmen.”
Glück ka theksuar shpesh nevojën për ndryshim në arritjen e veprës së poetit “Nëse do të kisha një mesazh për këdo nga ju që shkruani, është se nuk mund të uleni qetë dhe të përsëritni veten”. Ky dështim është serioz sepse ëndrra e artit nuk është të sigurosh se çfarë dihet tashmë, por për të ndriçuar atë që është fshehur”.
Louise Glück u lind më 1943-shin në Nju Jork dhe jeton në Kembrixh, Masaçusets. Përveç shkrimtarisë, ajo është profesoreshë e gjuhës angleze në Universitetin Yale, Nju Haven, Konektikat. Ajo bëri debutimin e saj më 1968-n me ‘I Parëlinduri’ dhe shumë shpejt u vlerësua si një nga poetet më të shquara në letërsinë bashkëkohore amerikane. Ajo ka marrë disa çmime prestigjioze, mes tyre Çmimin Pulitzer (1993) dhe Çmimin Kombëtar të Librit (2014).
Louise Glück ka botuar dymbëdhjetë përmbledhje me poezi dhe disa vëllime me ese për poezinë. Të gjitha karakterizohen nga një përpjekje për qartësi. Fëmijëria dhe jeta familjare, marrëdhënia e ngushtë me prindërit dhe vëllezërit e motrat, është një tematikë që ka mbetur thelbësore për të. Në poezitë e saj, vetja dëgjon atë që ka mbetur nga ëndrrat dhe iluzionet e saj, dhe askush nuk mund të jetë më i ashpër se ajo në ballafaqimin me iluzionet e vetes. Por edhe nëse Glück nuk do ta mohonte kurrë rëndësinë e prejardhjes autobiografike, ajo nuk do të konsiderohej si një poete rrëfyese. Glück kërkon universalen, dhe në këtë ajo merr frymëzim nga mitet dhe motivet klasike, të pranishme në shumicën e veprave të saj. Zërat e Didos, Persefonit dhe Euridikes - të braktisurit, të ndëshkuarit, të tradhtuarit - janë maska për një vete në transformim, sa personale aq edhe e vlefshme për të gjithë.
Me përmbledhje si “Triumfi i Akilit” (1985) dhe “Ararat” (1990), Glück pa një audiencë në rritje në ShBA dhe jashtë saj. Në ‘Ararat’ tre karakteristika bashkohen, për t’u përsëritur më pas në shkrimet e saj: tema e jetës familjare; inteligjenca e vrazhdë; dhe një sens i rafinuar i kompozimit që shënon librin si një i tërë. Glück gjithashtu ka theksuar se në këto poezi , kuptoi se si të përdorte diksionin e zakonshëm në poezinë e saj. Toni natyrisht mashtrues është i habitshëm. Ne hasim imazhe pothuajse brutale e të drejtpërdrejta të marrëdhënieve të dhimbshme familjare. Është e çiltër dhe pa kompromis, pa asnjë gjurmë dekorimi poetik.
Zbulohet shumë për poezinë e saj kur në esetë, Glück citon tonin urgjent tek Eliot, artin e dëgjimit të brendshëm te Keats ose heshtjen vullnetare te George Oppen. Por me ashpërsinë e saj dhe mosgatishmërinë për të pranuar parime të thjeshta të besimit, ajo ngjan më shumë se çdo poete tjetër, me Emily Dickinson.
Louise Glück jo vetëm që është e angazhuar nga gabimet dhe ndryshimi i kushteve të jetës, ajo është gjithashtu një poete e ndryshimit rrënjësor dhe rilindjes, ku hapi përpara bëhet nga një ndjenjë e thellë e humbjes. Në një nga koleksionet e saj më të lavdëruara, “Irisi i egër”(1992), për të cilin iu dha Çmimi Pulitzer, ajo përshkruan kthimin e mrekullueshëm të jetës pas dimrit në poezinë “Lulebore”.
Duhet shtuar gjithashtu se momenti vendimtar i ndryshimit, shpesh shënohet nga humori dhe zgjuarsia thumbuese. Koleksioni ‘Vita Nova’ (1999) përfundon me rreshtat: “Mendova se jeta ime kishte mbaruar dhe zemra ime ishte thyer. / Pastaj u transferova në Kembrixh” Titulli aludon klasiken “La Vita Nuova” të Dantes, duke kremtuar jetën e re në maskën e muzës së tij Beatriçe. E kremtuar tek Glück është më tepër humbja e një dashurie, që është shpërbërë.
‘Averno’ (2006) është një koleksion mjeshtëror, një interpretim vizionar i mitit të zbritjes së Persefonit në ferr në robërinë e Hadit, perëndisë së vdekjes. Titulli vjen nga krateri, në perëndim të Napolit që nga romakët e lashtë konsiderohej si hyrja në botën e nëndheshme. Një arritje tjetër spektakolare është koleksioni i saj i fundit, “Besnikja dhe e virtytshmja natë”(2014), për të cilën Glück mori Çmimin Kombëtar të Librit. Lexuesi përsëri goditet nga prania e zërit dhe Glück i afrohet motivit të vdekjes me hir dhe lehtësi të jashtëzakonshme. Ajo shkruan poezi onirike, narrative duke kujtuar kujtimet dhe udhëtimet, vetëm për të hezituar dhe pushuar një copë herë për njohuri të reja. Bota është çmagjepsur, vetëm për t'u bërë magjishëm e pranishme edhe një herë.
Në “Besnikja dhe e virtytshmja natë”, Glück i qaset temës së heshtjes për herë të parë në karrierën e saj. Heshtja, në botën e saj, është mbase vuajtja më e tmerrshme për artistin, pasi dikush mund të konsiderohet artist vetëm në momentet e prodhimit. Emri “Poet” duhet të përdoret me kujdes; emërton një aspiratë, jo një profesion. Me fjalë të tjera: jo një emër për një pasaportë ”, shkruan ajo në esenë e saj“ Edukimi i Poetit ”. Heshtja artistike është një mundim - jo vetëm në agoninë e tanishme, por me frikën se heshtja do të vazhdojë përgjithmonë.
Libri ndërthur dy zëra kryesorë - një piktor mashkull dhe një poete femër - që lëvizin para dhe prapa mes të dyve, për të treguar historitë. Përmes këtyre personave, Glück mund t'u afrohet subjekteve të saj në kënde: piktori flet drejtpërdrejt për heshtjen dhe pasojat për artistin. Nata besnike dhe e virtytshme ka të bëjë me një lloj heshtjeje më themelore - atë të vdekjes dhe plakjes. Vdekshmëria nuk është një temë e re për Glück, por trajtimi i saj këtu është - vëzhgimi i tij është i patrembur, i zhveshur nga rezistenca dhe lufta. Libri është i hapur për “mbretërinë e vdekjes”, por e harmonizon atë fushë me "territorin e gjerë / që na hapet me çdo lamtumirë. Dhe me atë frazë u bëra / një kalorës i lavdishëm duke hipur në diellin që perëndon. ”
Është kjo ndjesia e lirisë që e mban “Besnikja dhe e Virtytshmja Natë” të mos mbledhë përqendrimin e saj rreth vdekjes, plakjes dhe heshtjes. Një liri ekstatike përshkon librin, sikur të mund të ndërmerrej ndonjë udhëtim, sikur suksesi i udhëtimit të jetë i parëndësishëm.
A duhet të ngrihem së vdekurish, pyet shpirti.
Dhe dielli thotë po.
Dhe shkretëtira përgjigjet
Zëri yt është rërë e hapërdarë në erë
Vlerësimi i Glück si Nobeli i Letërsisë për 2020-n, vjen pas kritikave në të cilat u përfshi Akademia Suedeze, pasi vitin e shkuar laureoi shkrimtarin Peter Handke, një mbështetës i deklaruar i ish- udhëheqësit serb Slobodan Millosheviç, i cili vdiq në paraburgim më 2006 para se një gjykatë ndërkombëtare të përfundonte gjyqin e tij, për kryerjen e krimeve kundër njerëzimit. Kritika këto që nuk e lehtësuan imazhin e Akademisë pas skandalit seksual, të 2018-s ku u përfshi Jean-Claude Arnault, bashkëshorti ish-anëtares së akademisë dhe një figurë e shquar në qarqet kulturore në Suedi. Kjo çoi në ndryshimin e panelit të Akademisë Suedeze, përgjegjëse për akordimin e çmimit Nobel në Letërsi. Bashkë me medaljen e arit, poetja laureate do të përfitojë edhe çekun prej 1 milion dollarësh.
Duke lexuar atë ç’ka kisha shkruar, besoj tani
Se u ndala vrullshëm, aq sa historia ime duket se është
shtrembëruar lehtë, duke përfunduar, siç kish bërë, jo beftë
por në një lloj mjegulle artificiale
spërkatur nëpër faza për të lejuar të vështirën të vendosë ndryshimin.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
