Njerez

Khaled Hosseini: A po mpihemi ndaj humbjes së jetës njerëzore?

Të rrezikosh gjithçka për një të ardhme më të mirë. Ilustrimi Dan Williams/Penguin Random House.

The Guardian -  I shënjojmë varret e të vdekurve tanë për shkak të asaj mëdyshjeje të lashtë dhe elementare të njerëzimit: mund të dëshirojmë për të përjetshmen, por i jetojmë ditët në hijen e pamëshirshme të përkohshmërisë. Çdo varrezë është një përpjekje e përbashkët kundër fyerjes së harresës, çdo epitaf, çdo çekiç në gur, një shtyrje kundër harresës së vdekjes, një qarje nga zemra kundër nëpërkëmbjes mosvijimësisë.Ja ku është një jetë që dikur, kishte kuptim. E kujtojmë. E nderojmë.

Është një mëngjes erëkëndshëm qershori këtu në Katania në bregun lindor të Siçilisë dhe po vizitoj një varrezë të vogël, shoqëruar nga imami i një xhamie këtu pranë. Ngjitur, pak metra më tutje, qëndron një tjetër varrezë: e pastër, me kangjella dhe gurë të lartë varri prej graniti, radhë trëndafilash të porsa krasitur e të ujitur mirë, ndërsa disa familje po nderojnë. Por në këtë anën tjetër të gardhit, të vdekurit pushojnë pa emër. Nuk ka homazhe të gdhendur në mermer, as kopshtarë, as lule. Këtu varret janë pa shenja, pirgje dheu të lënë pas dore, bari i tharë, ngastra e zënë fryme nga ferra dhe plehra. Imami dhe unë u kalojmë anash ca shisheve portokallate, të shtrembëruara nga dielli, paketave të shtypura cigaresh, një skelet pëllumbi që kalbet nën diell në këmbët e një varri, një lukuni grerëzash që gumëzhijnë nga brenda kraharorit të hapur të tij.

“Shoh veten dhe njerëzit për të cilët do të jepja jetën, në çdo histori që më rrëfehet”…Khaled Hosseini. Foto: Tim Knox

Nën këtë tokë djerrë shtrihen mbetjet e refugjatëve dhe emigrantëve që u zhdukën në Mesdhe, ndërsa përpiqeshin të arrinin në Europë. Shumë nga trupat, thotë imami, mbërritën tejet të rrënuar edhe për t’u identifikuar nga gjurmët e gishtërinjve; emrat dhe historitë e tyre, tërësia e shpirtrave të gjallë dhe ëndërrues që dikur kanë qenë, u përpinë përgjithmonë nga deti.

Nën këmbët e mia flenë bij, etër, nëna dhe nipër, secili i mpakur tashmë në një numër seria, një kod bashkiak, një shkronjë e vetme për të shënjuar gjininë. Për shkak se ishte krejt e pamundur të përcaktoje përkatësinë fetare, imami dhe një prift katolik ishin të vetmit që u paraqitën në varrim, secili i thirrur për të recituar vargje nga shkrimet përkatëse. “Erdhën në kërkim të një jete më të denjë”, thotë me zë të qetë imami. “Ne nuk mundëm t’u jepnim as edhe një varrim të denjë.”

Duke u larguar nga varreza, pikas diçka që shtrirë mbi një prej varreve. Ndalem për të parë dhe tronditem. Është një pllakë e vogël qeramike, në formë vezake, jo më e madhe se një pjatë filxhani. Në sipërfaqen e saj, një djalë me faqet si mollë më buzëqesh, fytyra e tij një qëndrim në pafajësi. Ka flokët të çelët dhe sy të mëdhenj e të shndritshëm. Kush e ka vendosur këtë pjatë këtu? Pyes veten. A është vërtet varri i djalit me ngastrën 2, PM 3900 01 apo është nën një tjetër pirg? Dhe si ta ketë pasur emrin? Nuk e di. Por emri që fytyra e tij – dhe bluza e kuqe me jakë që ka veshur – më namatisin është ai që dikur sëmboi ndërgjegjen e miliona njerëzve: Alan Kurdi, trevjeçari sirian, trupi i të cilit doli në brigjet e plazhit turk në shtator të 2015-ës dhe, i cili në vdekje u bë një simbol therës, jo vetëm për luftën në Siri, por për dëshpërimin e papërshkrueshëm që ende u zë shteg familjeve që lundrojnë në të njëjtat ujërat që e përpinë dhe e vollën atë.

Kam dy fëmijë. Kur pashë në fillim fotografinë e trupit të pajetë të Alanit me fytyrë poshtë nga currilat e ujit, u mundova dhe nuk munda dot të imagjinoja ankthin e të atit, i cili humbi edhe të shoqen dhe një tjetër bir, në po të njëjtën ditë. Si mundet ta përballojë një njeri diçka të tillë? Si mundet dikush të zgjohet mëngjesin tjetër, të jetojë orët e asaj dite, e më pas të një tjetre e të një tjetre?

Çdo histori që dëgjoj nga secili refugjat më ndihmon të ndiej, thellë në palcë, lidhjen time të pandryshueshme me rrëfyesin e saj, si  njeri.

E vërteta është se, zbarkimet nga deti në Europë kanë rënë në mënyrë dramatike qysh prej vdekjes së Alan Kurdit. Ato kapën kulmin e një milion njerëzve më 2016-ën, por sipas UNHCR-së, agjencisë së Kombeve të Bashkuara për refugjatët, vetëm 47 mijë apo diç më shumë kanë mundur të kalojnë Mesdheun deri tani. E megjithatë, si të mos mjaftonte, debati publik në Europë rreth kësaj çështjeje është përshkallëzuar dhe është bërë shumë përçarës. Në të gjithë zhurmën, kujtimi i fundit tragjik të Alanit është zbehur dhe me të, në mënyrë alarmante edhe zemërata kolektive që mbërtheu botën kur fotografia e trupit të tij të vdekur u bë virale.

Më 29 qershor, edhe pse BE-ja po lajmëronte marrëveshjen e saj të re për refugjatët dhe emigrantët, një tjetër gomone u përmbys në bregun e Libisë. Më shumë se njëqind njerëz u mbytën, tre prej tyre foshnja, më të vegjël se Alan Kurdi. Edhe njëherë, fotografitë e qarta të vdekjes së parakohshme qarkulluan online, duke shfaqur një foshnjë me pantallonat me pika, një tjetër që mbante veshur atlete, kufomat e tyre të zbehta që mbaheshin me kujdes, me solemnitet, nga anëtarët e rojeve bregdetare të Libisë. E megjithatë, reagimi global ishte shumë më i ulët kësaj here.

Ku shkoi zemërata? Pyet dikush. A po mpihemi ndaj humbjes së jetës njerëzore? Apo ndoshta duhen fajësuar numrat? Ndoshta, frymëzohemi të veprojmë ndaj një tragjedie të vetme, ndërsa në mënyrë paradoksale, vuajtjeve njerëzore në shkallë më të gjerë regjistrohet si abstragim. Por mbi një dëshpërim dhe dëshpërime të shpeshtë, javë të kaluara duke dëgjuar refugjatët në Liban, më pas në Sicili, ngecem sërish në të njëjtin mendim: Sikur bota të mund të dëgjonte atë që po dëgjoj unë! Historitë janë antidoti më i mirë për dehumanizimin e shkaktuar prej shifrave. Ato rikthejnë empatinë. Çdo histori që dëgjoj nga një refugjat më ndihmon të ndiej, thellë në palcë, lidhjen e pandryshueshme me rrëfyesin e saj, si qenie njerëzore. E shoh veten, njerëzit për të cilët do të jepja veten, në çdo histori që më rrëfehet.

Historia e Kadijes, për shembull, nënë 31-vjeçare afgane që takova në një qytezë siciliane, ku po jetonte prej pesë muajsh në qendrën e pritjes me nënën e saj të moshuar dhe dy djemtë e vegjël, në pritje të azilit. Në Kabul, persekutohej nga talebanët sepse drejtonte një palestër për të dy gjinitë dhe kishte ikur drejt Turqisë pasi i mësynë në shtëpi dhe i rrahën të atin për vdekje. Pasi dy përpjekjeve të dështuara për të kaluar Mesdheun drejt Italisë – me shpresën për t’iu bashkuar familjes në Zvicër – të katërt më në fund e gjetën veten në një varkë të vogël të mbushur plot, me 23 njerëz fare pak ushqim apo ujë, kjo pasi Kadija kishte kaluar jetën duke kursyer për udhëtimin dhe ishte paralajmëruar prej trafikantëve mbi gjasat e vogla për të mbijetuar.

Kur i përshkruan ato tetë ditë të frikshme në det, i mblidhen lotët dhe zëri i dridhet. “Deti. Mendojeni sa e pashpresë isha”, thotë, ndërsa flet në gjuhën Dari. E kuptoj ç’do të thotë. Afganistani është një vend pa dalje në det. Si shumica e afganëve, Kadija dhe familja e saj nuk munden të notojnë. Duke e dëgjuar, imagjinoj dëshpërimin që do të më duhej për t’i vendosur njerëzit që dua më shumë në një varkë rrangalle për të kaluar detin e madh, duke e ditur se mijëra janë zhdukur përpara meje duke u përpjekur për të njëjtin rrugëtim. Imagjinoj netët pus të zeza pa hënë, dallgët të larta sa muret rreth e rrotull, uji i detit që më stërkal lëkurën, nënën time tek lutet, fëmijët e mi të tmerruar, jetët e tyre në duart e trafikantëve, modeli i biznesit të të cilëve lulëzon mbi mjerimin njerëzor.

Ilustrim i një burri që mban  në krahënjë fëmijë të vogël,   nga Dan Williams

Në Pakino, një qytezë e fjetur me kopshte dhe shtëpi fshati, në provincën siciliane të Sirakuzës, ulem të flas me një djalë 18-vjeçar shumë karizmatik, nga Liberia, me një gjymtim në këmbën e djathtë. Jeton në një qendër komunitare që vendasit e kanë hapur bujarisht për të mirëpritur të miturit e pashoqëruar, të cilët kanë mbërritur në Sicili nga deti, shumë prej Eritresë, Gambias, Bregut të Fildishtë, Senegalit, të gjithë të mbijetuar të një jete të mbushur me dhunë dhe beteja. Ibrahimi dhe unë ulemi nën hijen e një tende, e ndërsa rrëfimi i tij pikëllues nis, nuk mundem të mos parafytyroj tim bir 17-vjeçar, Harisin, i cili po dëgjon aty pranë, si protagonist i saj. Kur Ibrahimi përshkruan sesi iu arratis një njerke abuzuese dhe kaloi vetë, shpesh më këmbë, Senegalin, Burkina Fason dhe Nigerin, parafytyroj tim bir tek kalon ato fusha me pluhur, i vetëm dhe i frikësuar, i uritur dhe i rraskapitur, horizontin e jetës së tij jo më tutje se perëndimi tjetër.

Kur Ibrahimin e rrëmbyen, dy herë, forcat e milicisë pranë qytetit libian të Zawiyah –së, shoh tim bir hedhur në dhomën e nxehtë e të tejmbushur të pengjeve, që Ibrahimi përshkruan. E shoh atë, tim bir, të kyçur e të uritur, të terrorizuar, të poshtëruar, të goditur, tek shtrëngohet me forcë të pijë urinën e tij, që duron kutërbimin e trupave të vdekur pranë tij. Është këmba e djathtë e tim biri ajo që plumbi i pushkatarit godet kur përpiqet të arratiset një natë dhe është im bir, i shtrirë, ndërsa dridhet nga të ftohtët në gomonen e tejmbushur, me kofshën që i rrjedh gjak, tek lutet për jetën e tij të re, ndërsa Mesdheu fryhet e trazohet.

Në veri të Libanit, pranë Tripolit, në një fermë të shkatërruar pulash kthyer në një vendbanim i sajuar me degë peme e pëlhura tendash, flas me Nourën, një nënë e re siriane, bashkëshorti i së cilës, Muhamedi, kaloi detin nga Turqia dhe më pas mbërriti në Berlin, dy vjet më parë. Ka jetuar në harresë prej asaj kohe, me familjen e copëtuar, ditët e kaluara duke ëndërruar bashkimin, me shpresën se qeveria gjermane do të miratojnë kërkesën për ribashkim të familjes së tyre, një itinerar për shumë refugjatë dhe një alternativë më e sigurt, me gjasa për sukses për kalimet vdekjeprurëse nga deti.

“Refuzon t’i flasë të atit, kur telefonon nga Gjermania” , thotë ajo për të birin pesë vjecar, Ziadin, i cili ishte dikur i pandarë nga Muhamedi sa ishte e vështirë të dalloje ku fillonte ai e ku mbaronte i ati. Ajo thotë se Ziadi është i zemëruar. Ndihet i tradhtuar dhe i braktisur. Është shumë i ri për të kuptuar agoninë pas zgjedhjes së Muhamedit për të lënë Libanin apo sesi rrezikoi gjithçka për t’i dhënë atij dhe së motrën një mundësi për një të ardhme më të lumtur.

Kur e kundroj botën përmes syve të të atit të Ziadit, shoh se edhe unë mund të rrezikoja jetën për t’i siguruar një të ardhme më të mirë familjes.

Libani meriton një mirënjohje të pamatë për bujarinë që ka treguar me refugjatët sirianë, një popullsi që është rritur në më shumë se një milionë sot. Por 70 përqind e sirianëve këtu, ashtu si i ati i Ziadit, mbijetojnë me më pak se katër dollarë në ditë dhe paguajnë qira të larta për të jetuar në garazhe të vjetër, magazina të braktisura, madje edhe në qendra tregtare, ndërtimi i së cilave nuk ka përfunduar ende apo të rrënuara që mbajnë erë gjirizesh. Refugjatët këtu i lejojnë veten lirinë e lëvizjes për shkak se i druhen arrestimit në pikat e kontrollit nëse nuk kanë dokumentet e duhur. Shumë fëmijë sirianë, si Ziadi, nuk shkojnë në shkolla, ose ulen në klasa të sajuara , të cilat nuk munden t’u japin dëftesa zyrtare. Puna është e rrallë, shpesh e përkohshme, e kufizuar në shërbimet furnizuese, agrikulturë apo ndërtim dhe ndonjëherë i ekspozon refugjatët ndaj shfrytëzimit të punëdhënësit. Kostoja e kujdesit shëndetësor është tejet e lartë, edhe për shumë libanezë. Një refugjat sirian me kancer mund të vendosë, në një mënyrë që nuk ma rrok mendja, të kalojë kufirin sërish drejt Sirisë për të bërë kimioterapinë, e më pas shpreson të ketë fuqi të mjaftueshme për udhëtimin e kthimit, i mundur vetëm nëse nuk ndalohet nga forcat kufitare apo nuk qëllohet nga ndonjë armë brenda Sirisë gjatë kthimit.

Është një ekzistencë e rëndë, ndëshkuese ajo e refugjatit, me shpresën e kufizuar dhe dinjitetin e pakët. Kur e shoh botën, përmes syve të të atit të Ziadit, edhe unë , gjithashtu, mund të kisha paguar trafikantët dhe të kisha rrezikuar jetën time në det për t’i siguruar familjes një të ardhme më të mirë.

Askush nuk i njeh më mirë rreziqet e lundrimit në Mesdhe sesa kapiteni i Luigi Dattilo-s, e dyta anije më e madhe në Rojën Bregdetare Italiane dhe një veteran më shumë se 100 misioneve të kërkim-shpëtimit, që ka shpëtuar jetët e afro 40 mijë emigrantëve dhe refugjatëve. Në dhomën e takimeve, shfaq një videomontazh të misioneve të ndryshëm. Mezi arrij të marr frymë gjatë filmit 10 minutash. Shoh gomone të përmbysura, jelekë shpëtimi të shpërndarë në ujëra, gjymtyrë që rrahin në dallgët me shkumë të bardhë, sytë e zbardhëllyer nga frika e vdekjes, gojë që shkumëzojnë. Shoh fytyrat e tronditura të fëmijëve, këmbët e djegur keq prej ekspozimit në diell, ujët e detit dhe karburantin e helmët që mbush deri në kavilje brendinë e gomoneve.

Vdekja e Alan Kurdit ndezi zemëratë publike, por tashmë jemi mpirë. Si të rilidhemi me njerëzit që rrezikojnë jetët për një jetesë më të mirë, thotë shkrimtari Khaled Hosseini, autori i romanit “Gjuetari i Balonave” , i cili së fundi ka botuar edhe romanin “Lutja e Detit”.

Ndërsa vizitojmë anijen, përpiqem të flas me kapitenin rreth klimës aktuale, mbushur me tension,  në Bashkimin Europian rreth çështjes së emigrantëve dhe refugjatëve. Ai më hedh një vështrim të njohur, një pranim pafjalë të hendekut mes retorikës politike, perceptimt publik dhe realitet që gjen në det, me çdo mision. “Keni punë të zorshme”, i them, ndërsa konstatoj çalë të dukshmen.

Ai buzëqesh përzemërsisht. “Jeta e njeriut është e çmuar. Zgjohem çdo ditë, duke e ditur se mundem të shpëtojë disa. Kështu që e shihni vetë, kam punën më të bukur në botë.”

Atje, në varreza, në rrugë, qëndron një monument për të nderuar 17 shpirtrat e humbur në det në prillin e 2015 –ës. i titulluar “Shpresa e Anijembyturve” është bërë me llavën e shpërthyer prej malit Etna, vullkani që përvijohet nëpër Katania. Shtatëmbëdhjetë pllaka rrethojnë monumentin: gdhendur mbi secilën një varg nga “Migrimet”, një poemë e autorit nigerian Wole Soyinka.

Teksa Harisi dhe unë lëvizim heshtur nga njëra pllakë në tjetrën, duke lexuar, mendoj për të gjithë bijtë e humbur dhe të gjithë etërit në brigjet e ndriçuar nga hëna , buzë detit, duke kundruar nga ujërat që qëndrojnë mes tyre dhe ëndrrave të tyre të zakonshme e pa pretendime:

Rërë e hapërdarë i qepet hapave të mi

Rërë e hapërdarë shkretëtirash, qefinësh

të endur prej shtratit të detit – për disa shkoi bash kështu

përpara se përgjigjja të jepej-

A do të ketë diell? Apo shi?

Kemi ardhur në gjirin e ëndrrave

*Khaled Hosseini ka botuar së fundi romanin e tij “Lutja e Detit” dhe është Ambasador i Vullnetit të Mirë për UNHCR-në, Agjencinë e Kombeve të Bashkuara për Refugjatët. Përktheu: Suadela Balliu


Copyright © Gazeta “Si”


Më Shumë