.png)
Nga Gavin Jacobson - Ndërsa zhurma e këndeve të lojërave u venit, vendin e tyre e zuri dëshpërimi. Shumë e çuditshme çfarë ndodh në një botë pa zërat e fëmijëve.
Mendova për këto rreshta nga filmi “Fëmijët e Njerëzve”, të Alfonso Cuarón në ditët pasi pandemia e koronavirusit e çoi Britaninë në izolim. Është një shkollë fillore përtej rrugës ku unë jetoj në Sussex-in Lindor, e cila, para 23 marsit, vinte në jetë çdo ditë me zhurmë dhe britma të pafajshme. Tani qëndron e heshtur. Më shumë sesa maska fytyre dhe shifra vdekjesh në mbrëmje, rrugë të zbrazëta ose qiej pa aeroplanë, është kjo skenë e heshtur që ka thelluar ndjenjën time të krizës dhe ka evokuar rrëfenjën distopike të Cuarón për dështimin njerëzor.
Përshtatur nga romani i vitit 1992, të autorit PD James, filmi i Cuarón ishte një dështim komercial kur u shfaq në vitin 2006. I admiruar nga kritikët, kushtoi 76 milion dollarë, por fitoi më pak se 70 milion dollarë në arkëtime. I shpërfillur për çmime të mëdha në “Oscar” dhe e pa promovuar nga studioja e tij, Universal, “Fëmijët e Njerëzve” u duk se ishte i destinuar të lëngonte në botën kinematografike.
Por filmi është bërë që atëherë shembulli kulturor i apokalipsit, një imagjinatë e zymtë e shkatërrimit tonë kolektiv. Në vitin 2016, kritikët ndërkombëtarë e renditën atë të 13-tin, në 100 filmat më të mirë të shekullit 21, në listën e BBC-së. Kritiku amerikan i filmit J Hoberman e përshkroi atë më 2018-n si një “klasik i shekullit 21”. Filmi është bërë një citim kardinal në kohën e koronavirusit.
Filmi i vendos ngjarjet në Anglinë e vitit 2027, ( ndërsa autori PD James e vendos distopinë e tij më 2021), kur një katastrofë e panjohur e ka bërë njerëzimin jopjellor. Planeti është në një gjendje kolapsi dhe personi më i ri në Tokë, na thuhet nga raportimet televizive, sapo ka vdekur në moshën 18 vjeç. Britania ekziston si një shtet autoritar gjysmë i qëndrueshëm, pjesa e fundit e mbetur që tërheq emigrantët që u arratisen murtajës dhe shkatërrimeve bërthamore, në vendet e tyre të lindjes. Por ata mbërrijnë në një ambient armiqësor të ksenofobisë dhe paranojës së sponsorizuar nga shteti. Emigrantët dhe refugjatët demonizohen, përndiqen “si buburrecat”, siç shprehet një personazh dhe burgosen në kampe të mëdha internimi në bregdet.
Londra është një perspektivë e zymtë e bombardimeve terroriste dhe pikave të kontrollit të sigurisë; e hapësirave të militarizuara, rrugëve të ndyra dhe policisë me qentë pastorë gjermanë që mezi mbahen në rripat e tyre. Ekranet e mëdha varen në anët e autobusëve dhe ndërtesave, nëpër të cilat lëvizin paralajmërimet për emigrantët dhe kërkesat që njerëzit të bëjnë teste të pjellorisë.
Ndryshe nga peizazhet e qytetit të ndezur nga neoni në “Blade Runner”, kryeqyteti i Cuarón është më shumë si “Qyteti i pavërtetë” i TS Eliot në “Toka e Shkretë”; një vend në të cilin njerëzit pengohen në “mjegullën kafe të një mesdite dimri”, as të vdekur, as të gjallë. Në shesh xhirimi, Cuarón këmbëngulte, “Ne nuk po krijojmë; ne po i referohemi”. Nuk ka pajisje apo sfonde tekno-punk në “Fëmijët e Njerëzve”, vetëm aludime në tokat e kolonizuara dhe zonat e luftës në Palestinë, Irak, Irlandën e Veriut dhe Ballkan.
Ai që mundohet mes këtij shkatërrimi është anti-heroi i filmit, Theo Faron (i luajtur nga Clive Owen). Një ish-aktivist dhe një burokrat tani i dëshpëruar, Theo-n e përndjek vdekja e djalit të tij nga një pandemi gripi në 2008. Në fillim të filmit, ish-partnerja e tij Julian (Julianne Moore) e bind për të ndihmuar celulën e saj nëntokësore të revolucionarëve, të përftojnë letra kalimi për një grua të re të quajtur Kee (Clare-Hope Ashitey). E çuar në fshat, Kee - një Fugee - i zbulon Theo- se ajo është shtatzënë dhe ata ikin së bashku në një ndjekje të dëshpëruar për të mbërritur tek një grup i fshehtë kërkues mbi pjellorinë, i quajtur Projekti Njerëzor.
Kinematografia marrafrymëse është një arsye për popullaritetin e përhershëm të filmit. E realizuar në nuanca të shpëlara të grisë, është xhiruar me kamera dore, që i jep historisë energji shtytëse dhe realizëm. Filmi është gjithashtu i famshëm për pamjet e zgjatura. Cuarón u frymëzua nga teoricieni i filmit në shekullin 20 André Bazin, për të cilin redaktimi i shpejtë e mpak një skenë “nga diçka reale në diçka të imagjinuar”.
Dy sekuenca të zgjeruara të veprimit në veçanti - një ndjekje makine në të cilën Julian është qëlluar për vdekje (katër minuta, shtatë sekonda) dhe kur Theo shmang të shtënat me armë ndërsa vraponte nëpër kampin e refugjatëve Bexhill (gjashtë minuta, 30 sekonda) - janë dy nga momentet më elektrizuese në kinemanë moderne.
***
Siç kanë vërejtur komentuesit e filmit, “Fëmijët e Njerëzve” riprodhojnë një botë që është, nëse jo saktësisht e njëjtë me tonën, një distilim i errësuar, më barbar i saj. Kjo është arsyeja kryesore për rezonancën e saj këmbëngulëse dhe në rritje, në imagjinatën kulturore.
Në vitin 1965, eseistja amerikane Susan Sontag përshkroi “kënaqësinë” që ofrojnë filmat fantastiko-shkencorë. Ato janë fantazi, shkroi ajo, “ku dikush mund të japë rrugëdalje për ndjenjat mizore ose të paktën amorale”. Por nuk ka asnjë katarsis, ose shëlbim tek “Fëmijët e Njerëzve”, nuk ka kohë për të fituar në triumfin mbi një pushtues të huaj ose nga mbijetesa ndaj katastrofës mjedisore. Imazhet në ekran, një kolazh i nënçmimit njerëzor dhe abdikimit moral, janë shumë të njohura si mënyra në të cilat jetojmë tani.
Në romanin origjinal të James, Britania jeton nën diktaturën e Warden. Por në ekran, nuk ka kuptim që jeta të drejtohet nga një pushtet totalitar. Pse duhet të ketë, ndërsa filmi imitoi dhe parashikoi normat dhe metodat e demokracisë ekzistuese liberale?
Miratimi i një ligji për sigurinë e vendit në fillim të filmit është analog me Aktin Patriotik të ShBA-së të vitit 2001, pas sulmeve të 11 shtatorit. Njoftimet në të gjithë qytetin për raportimin e sjelljes së dyshimtë janë versione më kërcënuese të mesazheve të dëgjuara në transportin publik britanik sot (“Nëse shihni diçka që nuk duket si duhet ...”). Skenat e të burgosurve me kapuç kujtojnë abuzimin e të burgosurve në Abu Ghraib, gjatë luftës kundër terrorit. Ksenofobia rutinë është mbase ajo që Theresa May kishte në mendje kur hartoi strategjinë e saj të “mjedisit armiqësor”, si sekretare e brendshme më 2012-n.
Rrugët e rrënuara të Londrës janë pasojat e njohura të ashpërsimit ekonomik. Shpërndarja e mjeteve vetëvrasëse te “ilegalët” dhe njerëzit mbi 60 vjeç është imuniteti i tufës, i kthyer mbrapsht. Imazhet e njerëzve në kafaz jo vetëm që evokojnë fushatat gjenocidale të nazizmit në shekullin e 20-të, por edhe mënyrën se si Perëndimi i ka trajtuar emigrantët dhe refugjatët në shekullin e 21-të. Dhe kriza e infertilitetit është një parashikim ekstrem i asaj që e ardhmja mund të mbajë për vendet me rënie të natalitetit, të tilla si Japonia, Rusia, Singapori dhe Koreja e Jugut.
Portretizimi i anës së errët të demokracisë është ajo që i bën “Fëmijët e Njerëzve” kaq shqetësues. Por përtej këtyre paraleleve dhe profecive qëndron forca e vërtetë shqetësuese e filmit: ikonoklazma filozofike e tij. Cuarón e vendos të ardhmen e njerëzimit në trupin e një gruaje të zezë emigrante - ndoshta individi më i pafuqishëm, i paautorizuar, i stigmatizuar dhe i shfrytëzuar në Zinxhirin e Madh të Qenies moderne.
Kee është antiteza e pothuajse gjithçkaje që shoqëritë moderne nderojnë dhe falin: të pasurit, mashkullin, të rrënjosurin, të dokumentuarin. Ajo është apokalipsi i vërtetë i filmit në kuptimin e drejtpërdrejtë të fjalës - zbulim i pastër, duke na detyruar të përballemi me zbrazëtinë dhe turpin e rendit moral mbizotërues.
Kjo pikë përforcohet me ironi dërrmuese, kur shihet në sfondin e krizës Covid-19. Në film, një video-montazh i luajtur në TV tregon gjendjen anarkike të kryeqyteteve të botës. Pastaj pritet me një imazh të Big Ben me fjalët “Vetëm britanikët ngulmojnë”, të mbivendosur në majë të saj.
Shovinizmi i stilit Brexit është i njohur, mbase edhe i zakonshëm, pas një dekade qeverisjeje Konservatore. Por në kohën e shkrimit, Britania e Madhe ka numrin e tretë më të lartë të vdekjeve në botë nga koronavirusi dhe do të vuajë recesionin më të keq ekonomik midis ekonomive të zhvilluara. Kaq shumë për këmbënguljen.
****
Dështimi njerëzor për të riprodhuar, i cili bën që njerëzit në film të adoptojnë kafshë shtëpiake dhe të trajtojnë kafshët sikur të ishin fëmijë, është mënyra e Cuarón për t’u përballur me një katastrofë tjetër. Kjo ndodhi jashtë kamerës, para se historia të fillonte në vitin 2027 dhe thur kohën e filmit me të tashmen tonë. Ky është dështimi i imagjinatës politike.
Mënyra se si filmi shtrin efektin nga këtu dhe tani është arsyeja që teoricieni i kulturës Mark Fisher mendoi se “Fëmijët e Njerëzve” ishte unik. Duke shkruar në vazhdën e krizës financiare të vitit 2008, Fisher e kuptoi filmin si një përshkrim të vërtetë të asaj që ai e quajti “realizëm kapitalist: kuptimi i përhapur se jo vetëm që kapitalizmi është i vetmi sistem i zbatueshëm politik dhe ekonomik, por gjithashtu se është tani e pamundur edhe të imagjinohet një alternativë koherente ndaj saj. ”
Fëmijët e Njerëzve nuk ndodh në fundin e botës, gjë që tashmë ka ndodhur, por brenda kodit të saj ftohës, ku, siç shkruan Fisher, “bashkë-ekzistojnë kampe internimesh dhe bar-kafe ekskluzive”. Nuk ka dëshirë për të krijuar mënyra alternative të të jetuarit, ose për ta bërë fundin e kohërave më pak të tmerrshëm. Në “Interstellar ” të Christopher Nolan (2014), paaftësia për të rritur ushqim e shtyn njerëzimin të shikojë në yje për të jetuar botë të reja. Në “Fëmijët e Njerëzve”, sidoqoftë, dështimi i shkencave mjekësore për të zbuluar një kurë për infertilitetin duket se i ka hequr njerëzimit çdo vendosmëri dhe ambicie Prometeane.
Në vend të kësaj, shoqëria mbahet së bashku nga një kombinim i telave me gjemba dhe dëshirës së njerëzve për të jetuar si normal. Kur Theo pyet kushëririn e tij Nigel, një zyrtar i lartë i qeverisë, si i përballon të gjitha, përgjigja nënvizon pasojat vdekjeprurëse të vetë-respektit: “Unë përpiqem të mos mendoj për këtë”.
Fisher kishte të drejtë të vinte në dukje marrëdhëniet midis kapitalizmit dhe politikës autoritare në film; si është braktisur sheshi publik - në të vërtetë dhe metaforikisht - dhe shteti u kthye përsëri në funksionet e tij ushtarake dhe policore. Por, më e tmerrshme, ndoshta, është se si, edhe pse afrohet fundi i botës, ne jemi ende të detyruar të durojmë banalitetet e jetës së përditshme.
Në filma të tjerë apokaliptikë, siç është Mad Max, shkatërrimi global fton një lloj çlirimi të errët, kur të mbijetuarit përqafojnë seksin, drogën, garën, luftën dhe plaçkitjen. Por te “Fëmijët e Njerëzve”, Britania çalon dhe qytetarët e saj çalojnë në të. Njerëzimi ka arritur përfundimin e tij tragjik, por askush nuk mund t’i shpëtojë lumturisë së zakonshme të realizmit kapitalist: forma të pafundme, udhëtime të gjata, radhë boshe, rrugë të mbushura me njerëz dhe përpjekje për të bindur shefin tuaj që t’ju lejojë të punoni nga shtëpia.
***
Ideja e Fisherit për realizmin kapitalist u mbështet në punën e kritikut kulturor amerikan, Frederic Jameson. Në “Farat e Kohës” (1992), Jameson argumentoi se është “më lehtë për ne sot të imagjinojmë përkeqësimin e plotë të Tokës dhe të natyrës sesa prishjen e kapitalizmit të vonë; mbase kjo është për shkak të ndonjë dobësie në imagjinatën tonë ”.
Frika për mendjen e rraskapitur - një heshtje e intelektit që na bën të paaftë të rishikojmë vetë urdhrat që ndërtojmë për veten tonë - i përkisnin një grupi më të gjerë ankthesh në fund të Luftës së Ftohtë. Historiani Eric Hobsbawm parashikoi në atë kohë që bota po bëhej “e pabanueshme”, si rezultat i pabarazive globale dhe “rritjes së dukshme eksponenciale të prodhimit dhe ndotjes”. Demokracitë, mendoi ai, rrezikuan të bëhen “regjime të krahut të djathtë, demagogjik, ksenofob, nacionalist’, ndërsa njerëzimi zbriti në "”barbarizëm”.
Hobsbawm i bëri ato vërejtje më 1992-shin, në të njëjtin vit kur Jameson botoi “Farat e Kohës” dhe PD James botoi “Fëmijët e Njerëzve”. Ishte gjithashtu viti kur Francis Fukuyama botoi “Fundi i Historisë dhe Njeriu i Fundit”, leximin e tij hegelian se si demokracia liberale u bë, siç e tha ai, “forma përfundimtare e qeverisjes njerëzore”.
I konsideruar si ur-teksti i triumfalizmit perëndimor, Fukuyama u habit nga keqinterpretimi i tezës së tij - fitorja përfundimtare e kapitalizmit demokratik si sistemi i përsosur i sundimit. Për Fukuyama-n, pak gëzim mund të gjendet në fund të historisë. E ardhmja post-historike, ai mendoi, do të ishte “një kohë shumë e trishtuar” dhe rrezikonte të bëhej një “jetë skllavërie pa zot”; një epokë dekadence dhe mërzie.
Fukuyama ka vlerësuar “Fëmijët e Njerëzve” si një film që “duhet të jetë në mendjen e njerëzve pas Brexit dhe pas ngritjes së Donald Trump”. Si dikush që parashikoi trazirat politike të viteve të fundit dhe që ka profetizuar një “luftë nihiliste kundër demokracisë liberale nga ana e atyre që janë sjellë në gji të saj”, Fukuyama mbase e sheh filmin si interpretimin kinematografik të tezës së tij. Si “Fundi i Historisë”, ashtu edhe “Fëmijët e Njerëzve” përshkruajnë një interval kërcëllitës midis së kaluarës dhe së ardhmes. “Në periudhën post-historike”, shkroi Fukuyama, “nuk do të ketë as art, as filozofi, vetëm një përkujdesje e përhershme e muzeut të historisë njerëzore”.
Kjo pikë ilustrohet përsosur në film. Kur Theo viziton shtëpinë e kushëririt të tij - një apartament të fortifikuar në majë të Stacionit të Energjisë Battersea - ai përshëndetet nga statuja e Davidit, të Michelangelo-s. Kjo është pjesë e koleksionit të artit të Nigel, që përfshin gjithashtu “Guernica” të Picasso dhe portretet e Rembrandt.
Megjithatë, pa asnjë të ardhme për të folur, e kaluara është bërë e pakuptimtë dhe në hapësirën e vdekur të fortifikimit të Nigel-it këto kryevepra janë thjesht objekte, të zbrazura nga çdo pushtet dhe import. Britania e Cuarón është një lloj rrënimi kohor, një e tashme e pamëshirshme, e pashmangshme. Për të modifikuar vargun e Antonio Gramsci-t nga “Fletoret e Burgut”, është një vend në të cilin e vjetra po vdes dhe e reja nuk do të lindë kurrë.
****
Mendimi tmerrues që të godet ndërsa shikon filmin është se ne tashmë kemi kapërcyer një lloj horizonti të ngjarjes historike dhe po jetojmë në atë të tashmen e përjetshme, ideologjikisht të drejtuar dhe politikisht të pamotivuar për të përmirësuar pjesën tonë.
Kjo është një pikëpamje që argumenton kolumnisti i New York Times, Ross Douthat në librin e tij “Shoqëria Dekadente” (2020). Pohimi i Douthat është se, edhe me nivele të larta të prosperitetit material dhe zhvillimit teknologjik, shoqëritë tona ekzistojnë në një gjendje “dekadence të qëndrueshme”, karakterizuar nga ngecje ekonomike, bllokim institucional, përsëritje kulturore dhe lodhje intelektuale.
Kjo gjendje na ka bërë të ekspozohemi rëndë ndaj katastrofës. Edhe përballë katastrofës ekologjike - shkatërrimi i natyrës, zhdukja e specieve, helmimi i oqeaneve dhe gërryerja e vendbanimeve njerëzore - shoqëritë duket se nuk janë në gjendje të thërrasin energjitë imagjinare dhe politike të nevojshme për të parandaluar përmbytjen e papërsëritshme.
Siç shkruan Douthat, ekziston një shans që nëse pjesë të botës bëhen të pabanueshme, teknokratët e së ardhmes do të kenë një rast të fortë që dekadenca - pra bllokim politik – “e bëri të pamundur që qeveritë perëndimore të veprojnë së bashku, ose vetëm, në politikën e klimës”.
Në lidhje me “Fëmijët e Njerëzve”, ironia e krizës klimatike është se tani jemi të detyruar të pyesim: a është madje në rregull të kemi fëmijë? Ndryshe nga filmi i Cuarón, në të cilin fundi i fëmijëve është burimi i kolapsit të njerëzimit, disa tani po pyesin nëse fundi i fëmijëve është çelësi i shpëtimit tonë. Kur “Guardian” raportoi për një studim të shquar shkencor më 2017, me titullin: “Dëshiron të luftosh ndryshimin e klimës? Bëni më pak fëmijë. ”
Si një prind i ri, nuk mund ta çoj veten të mendoj mbi idenë që vetë qenia e fëmijës tim dëmton Tokën dhe se më pak fëmijë në botë, është mënyra për ta shpëtuar atë. Siç ka argumentuar shkrimtari i shkencës Meehan Crist, kjo teori thjesht zhvendos përgjegjësinë për ndryshimin e klimës nga “aktorët sistemikë” siç janë kompanitë e karburanteve fosile, tek individët. Ai shfajëson korporatat ndërsa vendos përgjegjësi morale “mbi njerëzit që jetojnë brenda sistemeve, ku ata nuk janë të lirë të bëjnë zgjedhje neutrale ndaj karbonit”.
Ajo për të cilën shqetësohem, veçanërisht për djalin tim të mitur, nuk është se njerëzimi do të përjetojë rënie të papritur dhe katastrofike. Përkundrazi, ndërsa Theo i ankohet mikut të tij Jasper, shqetësohem se është “tepër vonë”.
****
Ideja që ne kemi humbur kohën është ajo që i bën “Fëmijët e Njerëzve” njëkohësisht një pasqyrë dhe ogur i botës që do të vijë. Në fund të historisë, i prerë nga e kaluara e tij dhe pesimist për të ardhmen, dhe duke u përballur me vdekjen e ngadaltë nën baticat në rritje, njerëzimi ka dorwzuar veten ndaj një jete të fjetur . Është një jetë e pastër, rutinë dhe konformitet; një pa vizion, spontanitet ose befasi, ku ne nuk kërkojmë më të bëjmë jetë më të mëdha apo edhe të përpiqemi për ekzistencën tonë të vazhdueshme. Ne jemi bërë “njerëzit e fundit” të Niçes.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
