Besnik Mustafaj: Saga e burgut mbërrin tek lexuesi italian

Romani “Një sagë e vogël”, botuar për herë të parë në fillim vitet ’90 në Shqipëri, ka udhëtuar jashtë vendit dhe është njohur me lexuesit e huaj prej një kohe të gjatë, përkthyer fillimisht në gjuhën frënge e më pas atë gjermane, por ky përkthim i ri në gjuhën italiane për shkrimtarin Besnik Mustafajështë i veçantë, për domethënien që ka kultura dhe letërsia italiane për të, që e sheh si një nga më të mëdhatë e botës, ndërsa lexuesin e shtetit fqinj e konsideron sqimatar. “Shpresoj të ketë të njëjtin sukses që ka pasur në Francë dhe Gjermani”, i uron autori versionit italian, i cili prej pak ditësh ka prekur libraritë me përkthim të arbëreshes CaterinaZuccaro, me titullin “Unapiccola saga carceraria”.

Për Mustafajin ky është libri i tretë i tij i përkthyer në gjuhën italiane, pas eseve dhe poezive të përzgjedhura. Romani, ashtu siç zbulon edhe titulli, rrëfen sagën e në familjeje shqiptare, të lidhur me burgun përgjatë shekullit të 20-të, herë me anëtarë të burgosur e herë me gardianë, nga periudha e monarkisë shqiptare, tek pushtimi fashist për të përfunduar me periudhën e komunizmit.“Marrëdhëniet e shqiptarit me burgun politik kanë lënë si pasojë frikën dhe frika, deformon marrëdhëniet”, do të shprehej autori, duke e çuar këtë deformim deri tek marrëdhëniet më intime të dashurisë. “Frika është helm i madh që e shkatërron karakterin”. E në shpëtoftë karakteri, cilësia e jetës, sipas Mustafajit, preket rëndë.

“Është një roman mbi deformimin që shkakton dhuna shtetërore mbi individin, nuk merret vetëm me komunizmin.”Romani “Një sagë e vogël”, nis me historinë e në fëmijë të vogël, i cili nuk e ka njohur të atin që vuan dënimin në burg për motive politike e ndërsa për të këndohen këngë në fshat e lëvdohet si hero, ky djalë i vogël nis të imagjinojë një figurë atërore si të ishte një hero prej ciklit të kreshnikëve. Një lloj Muji apo Halili. Në moshën 12-vjeçare do ta shohë për herë tëparë të atin, i cili nuk është veçse një burrë i mpakur dhe i vuajtur nga koha e gjatë e kaluar burgjeve, një burrë që i rrëzon fëmijës të gjithë mitin e ngritur mbi të aq sa nuk dëshiron ta shohë më. “Dhuna shtetërore për arsye politike është më e tmerrshmja nga të gjitha format e dhunës”, mendon shkrimtari.Në vitin 1998, kur romani “Një sagë e vogël” ishte botuar në Gjermani, profesoresha e turkologjisë Petra Kappert, e cilësonte librin e Mustafajit më shumë se një roman, një përrallë të hidhur. “Vetëm fëmijëve, në vendin ballkanik imagjinar e pa emër, nuk u lejohet të dinë mbi burgjet, mbi historinë e tyre të gjatë, mbi funksionin e rëndësishëm që kanë për ekzistencën e shtetit dhe të ardhmen. Ndërsa të rriturit, kudo qofshin ata, të shpërndarë nëpër fshatrat e varfra e të izoluara apo të grumbulluar në qytetet e pakta të vendit, dinë gjithçka rreth tyre.”, shkruante ajo.

Burgu, një institucion i paturpshëm i pushtetit totalitar, është konstantja e pakthyeshme në historinë e një vendi që mund të quhej Shqipëri, por shumë mirë mund të quhej edhe Serbi, Maqedoni ose Kosovë - emri nuk përmendet. Në tre brezat e dy familjeve gjithçka vërtitet rreth një burgu; në të shkuarën, në të tashmen dhe në të ardhmen, burgu i vendit të errët të përrallës i ndan njerëzit në dy kampe, atë të rojtarëve dhe atë të të ruajturve. Njërin nga tre librat e “Një sagë e vogël”, Besnik Mustafaj ia kushton heroit të guximshëm popullor, Oso Hutës, “i cili ndeshej me xhandarët e mbretit”, një kaçak ballkanik me një dragua në gjoks. Atë e katandis burgu në një hero gri me dhëmbë të rënë, zemërimi i të cilit mezi arrin të shkulë sumbullat e xhaketës së të burgosurit.Përfytyrimi i përqeshjes së turbullt të një kreshniku të dikurshëm, trupmadh e trim, e kishte rritur e burrëruar djalin e tij të vogël, Omerin. Takimin e vetëm me të atin ai e pati në burg. Ai nuk kishte frikë nga hajdutët dhe vrasësit, por nga “të dënuarit politikë”, të cilët nuk i shkatërron vdekja, por burgu.

Nipi i tij, Bardhyli, nuk mund të pranojë një gjë të tillë ndaj dhe gjendet përsëri pas hekurave. Megjithatë, ai - një fëmijë i së tashmes - nuk ka iluzionet e gjyshit të hyjnizuar. Për atë është e qartë: “Diktaturat janë shprehje e dështimit ekzistencial mashkullor, pasojë e një krize të thellë që kalon pjesa mashkullore e kombit”. Ky mendim origjinal mund t’i ketë ardhur kur ai mori përsipër të katalogojë në kokë të gjitha fjalët përkëdhelëse të gjuhës shqipe. Në ndihmë i vjen një libër i vjetër me këngë popullore, “jashtë”, krejtësisht jashtë kohe dhe i vlefshëm vetëm për bibliotekën e varfër të burgut, ku gjen vetëm libra të trashëguar nga “priftërinj të vdekur në zinxhirë”.

Lehtë dhe me një distancë ironike, Besnik Mustafaj përkryen lojën alegorike. Libri qarkullonte në vend tashmë më 1987, dy vjet pas vdekjes së diktatorit shqiptar Enver Hoxha. Në këtë kohë kishte filluar një proces erozioni edhe në kështjellën socialiste, siç e përshkruan “Një sagë e vogël”, në njërën nga pjesët e veta, e cila zhvillohet në sfondin e ditëve të fundit të fashizmit italian në Shqipëri. Atëherë “u arratisën nga burgu të gjithë të dënuarit dhe shkuan në male”.Hyqmeti, roja i burgut, pinjoll i një dinastie të tërë rojash burgu, përfaqësues i përbetuar i regjimit të vjetër, e humb fare toruan. Ai luan mendsh. Nuk mund të durojë që “qelitë e burgut të rrinë bosh”, ndaj i mbush ato me gurë.

Historinë e shkurtër të burgut në dekadën e fundit të diktaturës shqiptare, Mustafaj e mbyll në një mënyrë jo shumë shpresëndjellëse: Linda, gruaja e shkathët e Bardhyl Hutës, i cili kishte hequr dorë qysh në burg prej shkathtësive të tij mashkullore, është shtatzënë dhe e sigurt që do të sjellë në jetë përsëri një të burgosur politik të përçmuar ose një gardian të frikshëm burgu. Më mirë që fëmija të mbetej një gur; kështu do t’u rezistonte andrallave të jetës.Libri, i cili është botuar disa herë në gjuhën shqipe, vjen së fundi nën logon e botimeve Toena, e cila po përgatit edhe dy libra të rinj tëMustafajit; ribotimin e “Gjinkallat e vapës” i cili nuk gjendet më në librari si edhe një libër-intervistë për jetën dhe stilin e punës, të cilin shkrimtari e ka realizuar me gazetaren Arta Marku.

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.