A e shkroi Prust romanin më të madh të shekullit të 20?

Nga Gazeta Si - Kryevepra novatore e Marsel Prustit e vitit 1922 “Në kërkim të kohës së humbur” konsiderohet e frikshme dhe e vështirë nga shumë njerëz, por në fakt është universalisht tërheqëse dhe shpërblyese, shkruan Cath Pound.

Ky vit shënon njëqindvjetorin e vdekjes së Marsel Prustit dhe botimit në anglisht të vëllimit të parë të kryeveprës së tij “Në kërkim të kohës së humbur”. I konsideruar gjerësisht nga studiuesit dhe kritikët si një nga romanet më të mëdhenj modernist të të gjitha kohërave, ai fitoi admirimin bashkëkohor të Virginia Woolf. “Ah, sikur të mund të shkruaja kështu!”, shkruante ajo në një letër drejtuar Roger Fry në vitin 1922. Ashtu si Woolf dhe James Joyce, të cilët do të botonin romanet e tyre novator atë vit, ‘Dhoma e Jakobit’ dhe ‘Uliksi’, respektivisht, Prusti theu në mënyrë spektakolare me konventat realiste dhe të drejtuara nga komplotet e letërsisë së shekullit të 19-të për të krijuar diçka krejtësisht të re. Aq e re në fakt sa edhe sot e kësaj dite mbetet thellësisht e keqkuptuar.

Ashtu si me Uliksin e Joyce-it, “Në kërkim të kohës së humbur” (është zyrtarisht romani më i gjatë në botë) dhe kompleksiteti i perceptuar do të thotë se shumë më tepër ka të ngjarë të kenë dëgjuar për klishetë që rrethojnë veprën sesa ta kenë lexuar atë. E gjithë kjo mund të na shtyjë të besojmë se vepra është një kënaqësi estetike e padepërtueshme, tepër e gjatë, që duhet shijuar vetëm nga një numër i vogël individësh që dëshirojnë të demonstrojnë kredencialet e tyre kulturore.

Christopher Prendergast, redaktor i “Në kërkim të kohës së humbur” dhe autor i disa librave mbi Prustin, përfshirë librin “Të jetosh dhe të vdesësh me Marsel Prust” të botuar së fundmi, pranon vështirësitë e përmbledhjes së romanit. “Bota imagjinare e Prustit është shprehimisht dhe qëllimisht një botë në një gjendje fluksi të vazhdueshëm. Ajo vetë-transformohet dhe zhvendoset dhe kjo e bën atë rrënjësisht rezistente ndaj çdo lloj përmbledhjeje të shpejtë”, thotë ai për ‘BBC Culture’.

Megjithatë, kur shtyhet të japë një përshkrim të shkurtër, ai vëren se pavarësisht natyrës së tij eksperimentale, ka ende një thurje bazë narrative përgjatë romanit. “Ai tregon historinë e një personi nga fëmijëria e deri diku vonë në moshën e mesme dhe kulmon me zbulimin dhe përqafimin e një profesioni, që është vokacioni i një shkrimtari”, thotë ai. Ky rrëfim e vendos romanin në traditën e Bildungsroman-it Evropian, historia e formimit të një individi nga rinia deri në pjekuri.

"Në kërkim të kohës së humbur", gjatësia dhe kompleksiteti i perceptuar do të thotë se shumë më tepër ka të ngjarë të kenë dëgjuar për klishetë që rrethojnë veprën sesa ta kenë lexuar atë në të vërtetë

E gjithë kjo “shoqërohet nga ndjenja që narratori ka për të humbur kohën e tij, se ka diçka atje që e pret atë, që ai mund të gjysmë-identifikohet si diçka që ka të bëjë me projektin për t’u bërë autor apo shkrimtar... por ai vazhdon të devijojë larg saj, kështu që ai po humb jetën e tij derisa arrin në pikën ku befas e kupton dhe e përqafon atë”, shpjegon Prendergast.

Narratori mund ta konsiderojë përvojën e tij të jetuar “të humbur” – sigurisht që nuk është dhe do të formojë përfundimisht frymëzimin për romanin e tij – por lexuesi nuk ka gjasa të pajtohet kurrë. Siç shkroi studiuesi i ndjerë i Prustit Roger Shattuck ky “roman i ndaluar sipërfaqësisht” përmban “një botë me vende të gjalla dhe personazhe intensivisht njerëzore” të cilat kombinohen për ta bërë atë” romanin më të madh dhe më shpërblyes të shekullit të 20-të.

“Apeli universal” i tij

Romani që sapo kemi lexuar, i cili supozojmë se është romani që ka shkruar narratori, është shumë më tepër se një tregim i rrugëtimit të një njeriu drejt pjekurisë. Siç vëren Shattuck, “romani shpalos një jetë përvojash, të cilat zgjerojnë kuptimin tonë për dashurinë dhe natyrën, kujtesën dhe snobizmin”. Ajo gjithashtu ofron shpresë për të gjithë ata që mendojnë se jeta e tyre është “shkatërruar”, sepse ata nuk e kanë gjetur ende qëllimin e tyre në jetë. Nëse asgjë tjetër, thekson se kurrë nuk është vonë për të përqafuar profesionin tuaj të vërtetë.

Nëse përmbajtja e romanit shpesh keqkuptohet, po ashtu është edhe natyra e lexuesve të tij. Ideja se mund të tërheqë vetëm disa të zgjedhur është diçka e hedhur poshtë nga Proust Lu, projekti i jashtëzakonshëm i regjisores franceze, Véronique Aubouy. Që nga viti 1993 ajo ka filmuar individë që lexojnë afërsisht dy faqe të librit në të njëjtën kohë me synimin për të filmuar të gjithë romanin në këtë mënyrë, një proces që ajo imagjinon se do të marrë 30 vjet të tjera për të përfunduar.

Bota e romanit të Prustit përshkruan dekadencën e Belle Époque dhe traumën e Luftës së Parë Botërore

Prusti do të thoshte se “lexuesit e mi nuk do të jenë lexuesit e mi, libri im nuk do të jetë gjë tjetër veçse një lloj lupe përmes së cilës ata mund të lexojnë veten”.

Ata që duan të lexojnë një pasazh për filmin tani mund të aplikojnë nëpërmjet një formulari në faqen e internetit të Aubouy, në të cilën ajo u kërkon të deklarojnë pse dëshirojnë të marrin pjesë. Arsyet më të zakonshme që njerëzit japin është se ata kurrë nuk kanë arritur të fillojnë Prustin, dhe kjo do të jetë një mënyrë për ta bërë këtë.

Në një epokë mitesh për shtrirjen e reduktuar të vëmendjes, gjatësia e romanit mund të duket se është e gabuar, por ky është ndoshta një keqkuptim tjetër. Siç thekson Anne-Laure Sol, kuratore e Musée Carnavalet në Paris, e cila strehon një rekreacion të dhomës së gjumit të Prustit: “Koha e kaluar duke lexuar Prustin, krahasuar me kohën që disa prej nesh mund t'i kushtojnë shikimit të gjithë serialit të një serie televizive ose vëzhgimi i mediave sociale nuk është aq i konsiderueshëm dhe më duket se përfitimi është diçka tjetër”. Ashtu si Aubouy, ajo gjithashtu thekson tërheqjen universale të romanit. Duke e lexuar atë, ne mund të hyjmë në një botë që na lejon të “vëmë në dyshim rolin e artit, të përjetojmë gëzimet dhe vuajtjet e dashurisë, të miqësisë dhe të zbulojmë një galeri të jashtëzakonshme dhe shpesh komike portretesh”, thotë Sol.

Prendergast vëren se është një përvojë e zakonshme leximi të kalosh 50 ose 60 faqet e para të “Në kërkim të kohës së humbur” dhe më pas thjesht të heqësh dorë, fjalitë e gjata dhe tregimi jopërfundimtar dëshmojnë për shumë njerëz. Por ai beson se këmbëngulja ia vlen.

Ata që këmbëngulin do të ndeshen me një roman i cili sipas fjalëve të Shattuck “kërkon të na tregojë burimet e jetës - jo në një vepër arti, por në veten tonë”. Si e tillë, koha e kaluar për ta lexuar nuk humbet kurrë.

Marrë nga BBC, përshtati në shqip Gazeta Si

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.