.png)
Gazeta Si – Mëngjesin e 1 marsit 1954, një top zjarri i tmerrshëm ndezi qiellin mbi Atolin Bikini në Ishujt Marshall.
Me emrin e koduar “Castle Bravo”, shpërthimi në Paqësor ishte prova e parë amerikane e një bombe termonukleare hidrogjeni me karburant hidridi litiumi, me një rendiment të vlerësuar një mijë herë më të madh se ato të hedhura në Hiroshima dhe Nagasaki. Efektet e eksperimentit ishin katastrofike.
Për shkak të një gabimi në llogaritje, shpërthimi ishte tre herë më i fuqishëm se sa pritej, duke gjeneruar një re kërpudhe që u ngrit në një lartësi prej 40 kilometrash dhe u përhap në një diametër prej mbi 100 kilometrash.
Përveç bërjes së katër ishujve të atolit të pabanueshëm, të cilët mbeten të shkretë dhe të pajetë deri më sot, pajisja shkaktoi pasoja radioaktive, të cilat u transportuan nga erërat deri në 11,000 kilometra, duke arritur fillimisht atolet e Rongelap dhe Utirik.
Ajo goditi gjithashtu një anije të vogël peshkimi japoneze, Daigo Fukuryu Maru. 23 anëtarët e ekuipazhit u kontaminuan dhe telegrafisti kryesor Kuboyama Aikichi, vdiq gjashtë muaj më vonë nga sëmundja akute e rrezatimit. Edhe një herë, një bombë atomike amerikane kishte shkaktuar viktima japoneze.
Rasti i “varkës së pestë me fat të dragoit”, shkaktoi vëmendjen e publikut global, i cili reagoi kundër testimit atmosferik.
Presidenti Eisenhower u tërbua aq shumë, sa premtoi se SHBA-të nuk do të shpërthenin më kurrë një bombë kaq të fuqishme, gjë që me të vërtetë ndodhi, duke ia lënë rekordin Moskës: në vitin 1961, në Arktik, BRSS testoi bombën monstruoze “Tsar” prej 50 megatonësh, bombën më të madhe me hidrogjen të shpërthyer ndonjëherë, me mbi 3,000 herë energji në krahasim me bombën e Hiroshimës.
Por për mirë apo për keq, ishte “Bikini”, ajo që hyri në imagjinatën kolektive, duke u bërë sinonim i shpërthimit: kur Rita Hayworth veshi një kostum banje me dy pjesë – “shpërthyes” vërtet – për herë të parë, ishte e pashmangshme që të quhej bikini.
Mobilizimi mbarëbotëror, megjithatë, pati një efekt. Dhe nëntë vjet më vonë, në vitin 1963, Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Sovjetik dhe Mbretëria e Bashkuar nënshkruan LTBT-në, Traktatin e Ndalimit të Pjesërishëm të Testeve Bërthamore, i cili ndalonte të gjitha testet bërthamore “në atmosferë, në hapësirën e jashtme, nën ujë ose në det të hapur”.
Kjo shënoi fillimin e një kapitulli paralel në Luftën e Ftohtë, i cili do të çonte në vitin 1974 në TTBT, Traktatin që kufizonte shpërthimet nëntokësore në 150 kilotonë.
Më ambicioz, por më pak i suksesshëm – do të diskutohet më vonë – ishte CTBT (Traktati Gjithëpërfshirës për Ndalimin e Testeve Bërthamore), i përfunduar në vitin 1996 dhe i nënshkruar nga 187 vende.
Megjithatë, ai nuk hyri kurrë në fuqi, sepse Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Kina, Irani dhe Izraeli nuk arritën ta ratifikonin atë, ndërsa Rusia e revokoi ratifikimin e tij. Koreja e Veriut, megjithatë, nuk e nënshkroi kurrë atë.
Njoftimi i Donald Trump për rifillimin e testeve bërthamore nga Shtetet e Bashkuara rihap një kapitull që dukej i mbyllur përgjithmonë, megjithëse me kualifikimin e paqartë “në bazë të barabartë”, që do të thotë në bazë të barabartë me testet e vendeve të tjera.
Këto fjalë sugjerojnë testimin e raketave dhe sistemeve të tjera të armëve me aftësi bërthamore, por pa eksplozivë.
Nuk është e qartë se çfarë e shtyu presidentin amerikan të bënte një shpërthim tjetër, pak para samitit të shumëpritur me udhëheqësin kinez, Xi Jinping, duke hapur një kuti të Pandorës që mund të shkaktonte një rifillim të ri, jashtëzakonisht të rrezikshëm të testimeve.
Hipoteza më e mundshme është se Trump reagoi me acarim dhe bezdi ndaj njoftimeve të fundit të Vladimir Putinit në lidhje me testimin e suksesshëm të superarmëve të reja nga Rusia: raketa lundrimi të armatosura me koka bërthamore, në gjendje për fluturim të pafund dhe veçanërisht “Poseidon”-i, torpedoja me energji bërthamore e aftë të shkaktojë cunami pranë brigjeve amerikane.
Në realitet, nuk ka prova që dy sistemet, ekzistenca e të cilave dihej, janë tashmë funksionale. Presidenti rus, megjithatë, reagoi ndaj deklaratave të Trump, të postuara në mediat sociale, duke bërë që zëdhënësi i tij të thoshte se Moska po monitoron çdo shkelje të moratoriumit ndërkombëtar mbi testimet bërthamore dhe do të përgjigjet nëse ndodh ndonjë.
“Presidenti amerikan, – tha Peskov, – ka të drejtë të marrë vendime sovrane, por nëse dikush e braktis moratoriumin, Rusia do të veprojë në përputhje me rrethanat”.
Njoftimi i Trumpit ka të ngjarë të jetë ndikuar edhe nga Kina, e cila e ka rritur me shpejtësi arsenalin e saj bërthamor në vitet e fundit.
Sipas Pentagonit, me këtë ritëm, Pekini mund të ketë 1,500 koka bërthamore deri në vitin 2035, pesë herë më shumë se niveli aktual.
Megjithatë, Kina, edhe pse nuk e ka ratifikuar atë, deri më tani është pajtuar me CTBT-në, ashtu si edhe Shtetet e Bashkuara: testi i fundit bërthamor kinez daton që nga viti 1996, ndërsa amerikanët shpërthyen pajisjen e tyre të fundit në shkretëtirën e Nju Meksikos në vitin 1992. Në Rusi, testi i parë bërthamor daton që nga viti 1990, kur Bashkimi Sovjetik ende ekzistonte.
Është e qartë, se nëse Trump do t’i zbatonte fjalët e tij, Moska dhe Pekini do të bënin të njëjtën gjë. Pekini ka nevojë veçanërisht për këtë gjë për të përshpejtuar miniaturizimin e bombave të tij, të cilin e ka ndjekur prej kohësh: me raketa më të vogla, objektivat mund të synohen më saktë, duke zvogëluar fuqinë, madhësinë dhe koston e kokave bërthamore, gjë që në të njëjtën kohë ul ndjeshëm pragun për vendosjen e tyre.
Pekini gjithashtu dëshiron të mbyllë disavantazhin e tij aktual në krahasim me SHBA-të: aktualisht, raketat strategjike “Trident II” të ngarkuara në nëndetëset amerikane mbajnë deri në tetë koka bërthamore, ndërsa ato kineze kanë vetëm tre.
Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
