.png)
Gazeta Si – Ashtu si lokomotiva me avull, telefoni mekanik dhe vaksina e parë, pushimet në plazh u shpikën në fakt në Britani të Madhe.
Të kalosh pushime në plazh mund të duket si gjëja më e natyrshme në botë: të bredhësh përgjatë bregdetit, të luash mes valë dhe të shtrihesh me këmbët dhe krahët në rërë.
Megjithatë, plazhi nuk është konsideruar gjithmonë një vend për t’u çlodhur dhe për t’u argëtuar: në fund të fundit, mund të jetë shumë i ftohtë ose shumë i nxehtë, shumë me rërë, i lagësht, i zymtë ose i pakëndshëm.
Dhe pastaj gjithmonë ekziston mundësia e mbytjes në det. Ideja e pushimeve në plazh u bë popullore në Britaninë e shekullit të 18-të, nga ku u përhap në të gjithë botën.
Kjo nuk do të thotë që njerëzit e shmangnin plazhin më parë: pushimet atje, megjithatë, nuk ishin një fenomen kulturor.
Origjina e pushimeve në plazh lidhet me mënyrën se si industrializimi po e ndryshonte Britaninë në atë kohë, si dhe me disa teori mjekësore që u përhapën gjatë asaj periudhe dhe që duken të çuditshme sot.
Siç shkruan Daniela Blei në një ese të shkëlqyer të publikuar në Smithsonian.com – revista e “Smithsonian Institution” – nuk ka shumë rrëfime për njerëz që pushojnë në plazh që datojnë që nga periudhat e hershme.
Nga antikiteti deri në shekullin e 18-të, plazhi “ngjallte frikë dhe trazirë në imagjinatën popullore” dhe ishte “sinonim i natyrës së egër dhe të rrezikshme. Ishte vendi ku shkatërroheshin anijet dhe ndodhnin fatkeqësi natyrore”, shkruan Blei.
Disa nga referencat më të hershme dhe më të rëndësishme për detin në kulturën perëndimore vijnë nga Bibla, ku oqeani përshkruhet si një vend misterioz dhe shkatërrues: ai shkaktoi Përmbytjen e Madhe dhe në Zanafillë përshkruhet si një “humnerë e madhe”.
“Ky element i pazbutur ishte provë se Krijimi nuk ishte ende i plotë”, shkruan Alain Corbin në librin e tij “Shpikja e Detit: Perëndimi dhe Joshja e Plazhit” (1750-1840), të cilin Blei e citon në artikullin e saj.
Poetët dhe filozofët romakë Horace, Ovid dhe Seneka e urrenin detin dhe e përshkruanin atë si një forcë “jo shoqërore” që ndante njerëzit, shpjegon Corbin. Në veprat e Shekspirit, deti paraqitet në formën e stuhive, udhëtimeve kaotike dhe mbytjeve të anijeve.
Megjithatë, në shekujt e 17-të dhe 18-të, deti filloi të shfaqej në poezinë franceze në një dritë më lajkatuese, thotë Corbin.
Në shekullin e 18-të, pikturat holandeze të peizazheve detare filluan të tërhiqnin turistë në qytetet bregdetare, të etur për të admiruar të njëjtat pamje që piktorët kishin vëzhguar.
Por një vetëdije e thellë për përfitimet e kalimit të kohës në plazh filloi në Britani në fund të shekullit të 18-të dhe fillim të shekullit të 19-të, kryesisht falë recetave mjekësore të kohës.
Shumë mjekë të kohës besonin se larja në detin e ftohtë mund të ishte e dobishme për gjendje të tilla, si melankolia dhe problemet me shpretkën, një tepricë e supozuar e tëmthit të zi, që i bënte njerëzit introvertë, të depresionuar, të kujdesshëm dhe me humor të keq.
Sëmundja rrjedh nga ideja e katër humoreve, një teori bazë mjekësore që daton që nga Hipokrati dhe grekët e lashtë.
Robert Burton, një studiues anglez që shkroi Anatominë e Melankolisë në vitin 1621, e përshkroi melankolinë si një nga sëmundjet kryesore njerëzore, një sëmundje të shpirtit dhe trupit që shoqërohet me shpretkën.
Megjithatë, për të luftuar melankolinë, strategjia e Burton nuk përfshinte pikërisht pushimet në plazh: Burton besonte se njerëzit që vuanin nga melankolia duhet të qëndronin në vende të thata.
Megjithatë, Corbin shpjegon se teoritë e tij në fund të fundit çuan, në një mënyrë ose në një tjetër, në përhapjen e pushimeve në plazh.
Burton besonte se kurimi më i mirë për melankolinë ishte një ndryshim peizazhi dhe për këtë arsye rekomandoi udhëtimin, ndryshimin e peizazhit dhe gjetjen e një vendi që i lejonte të admironte horizontin.
Gjatë dy shekujve të ardhshëm, recetat e Burtonit frymëzuan mjekë të tjerë që filluan t’u këshillonin pacientëve të shkonin në bregdet, duke besuar se zhytja në ujëra të ftohta, të kripura dhe të trazuara do të shkaktonte një tronditje që kishte efekte të dobishme në shëndetin e tyre.
Recetat e mjekëve të asaj kohe detajonin kohëzgjatjen, frekuencën dhe kushtet e larjes dhe traktatet shkencore ishin të shumta, duke listuar plazhet më të mira për një sërë sëmundjesh.
Corbin tregon se gratë britanike shpesh punësonin “ndihmëse larjeje”, të cilat i ndihmonin të kuptonin kohën dhe metodën e duhur për larje – për shembull, cila pjesë e trupit duhet të vinte në kontakt me valët.
“‘Ndjekësit’ i zhytnin pacientët e tyre në ujë pikërisht në momentin kur valët thyheshin, duke u kujdesur që të mbanin kokat nën ujë për të rritur ndjesinë e mbytjes”, shkruan Corbin.
Ashtu si kalitja e çelikut, këto banja periodike të ftohta konsideroheshin një metodë për forcimin e pacientëve, siç ishin gratë e reja, lëkura e zbehtë e të cilave konsiderohej e rrezikshme.
Zbulimi i oksigjenit nga Antoine Lavoisier në vitin 1778 çoi në popullarizimin e gjerë të teorive rreth përfitimeve shëndetësore të ajrit të detit, i cili mendohej se ishte më i oksigjenuar dhe i pastër, shpjegon Corbin.
Ndërkohë, uji dhe ajri në qytetet britanike po ndoteshin më shumë. Fabrikat po lindnin në të gjithë Britaninë – vendi i parë që u industrializua.
Turizmi dhe industrializimi shkonin dorë për dore, duke u dhënë njerëzve, si dëshirën, ashtu edhe mundësinë – në aspektin e financave dhe transportit – për t’u larguar.
Me kalimin e kohës, të shkuarit në bregdet u bë një lloj aktiviteti konkurrues në shoqërinë e lartë britanike.
Në vitin 1783, Princi i Uellsit – i cili më vonë do të bëhej Mbreti George IV – vizitoi Brighton, pasi iu tha se larja në det do t’i përmirësonte problemet me artritin.
Në dekadat në vijim, kjo prirje u përhap në të gjitha elitat. Në romanin “Emma” të Jane Austen, botuar në vitin 1815, për shembull, babai hipokondriak i protagonistit diskuton vazhdimisht me miqtë e tij të shoqërisë së lartë përfitimet shëndetësore të plazheve të ndryshme të Britanisë.
Zakoni i të shkuarit në bregdet u përhap më pas në të gjitha nivelet e shoqërisë. Hekurudhat që u ndërtuan në të gjithë Britaninë në fillim të shekullit të 19-të e bënë udhëtimin drejt oqeanit të arritshëm edhe për klasat e ulëta.
Deri në fund të shekullit të 19-të, Blackpool ishte bërë vendpushimi kryesor bregdetar në botë për klasën punëtore.
“Deri në vitin 1840, plazhi kishte fituar një kuptim të ri për evropianët. Ishte bërë një vend për konsum njerëzor: një ‘arratisje’ e lakmuar nga qyteti dhe rutina e jetës moderne”, shkruan Blei.
Ashtu si shumë gjëra të tjera të epokës, pushimet në bregdet u bënë një nga eksportet kulturore të Britanisë, duke u përhapur gojë më gojë dhe nëpërmjet emigrantëve britanikë.
Në fillim të shekullit të 19-të, vendpushimet kishin lindur tashmë në Normandi – në Francën veriperëndimore – Gjermaninë veriore dhe Skandinavi, thotë Walton, dhe deri në fund të shekullit, ato kishin arritur edhe në Shtetet e Bashkuara, së pari në bregdetin e Anglisë së Re dhe pastaj gradualisht në rajonin e Atlantikut të Mesëm dhe në Jug.
Në vitet 1960, popullariteti i madh i paketave me udhëtime ajrore, çoi në rënien e qyteteve tradicionale turistike, si Brighton dhe Coney Island. Por për ata që duan t’i vizitojnë ato, një zhytje në det është ndoshta ende një kurë e mirë për trishtimin.
Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
