Më 20 prill 1999, 18-vjeçari Eric Harris dhe 17-vjeçari Dylan Klebold hynë në shkollën e tyre të mesme në Columbine, Kolorado dhe, me një akt dhune, ndryshuan Amerikën përgjithmonë. Plani i Harris dhe Klebold, për të cilin ata kishin punuar për më shumë se një vit, ishte të aktivizonin bomba të bëra vetë, por kur ato dështuan të shpërthenin, ata kaluan nëpër auditore dhe përdorën katër armët që kishin marrë për të plagosur 24 njerëz dhe për të vrarë 13 të tjerë, para se të vetëvriteshin.
Shkalla e incidentit, plus fakti që ndodhi pikërisht në fillimin e një epoke të re të lajmeve të reja, bëri që bota te shtangte e mbërthyer nga tmerri. Policisë, e paaftë për të kuptuar se si ta trajtonte rastin, iu deshën orë të tëra për të hyrë në shkollë dhe pjesa më e madhe e masakrës u shpalos drejtpërdrejt në televizion. Gazetarët folën me studentët në transmetim, ndërsa ata ishin ende të bllokuar në klasat e tyre. Më pas, sapo mbaroi incidenti, filloi debati për atë që ndodhi dhe pse ndodhi – një debat që vazhdon edhe sot e kësaj dite. A ishte shkaku kryesor i veprimeve të Harris dhe Klebold aksesi i lehtë tek armët në SHBA, apo videolojërat e dhunshme që ata luanin? Apo ishte se ata ishin psikopatë, siç dolën në përfundim disa ekspertë më pas për Harrisin të paktën? Harris dhe Klebold lanë pas video përgatitore dhe manifeste për t’u trajtuar nga ata që kërkojnë një shpjegim, ose një mënyrë për të parandaluar që një mizori e tillë të përsëritet. Por në vitet pas rastit Columbine, ka pasur një vazhdë të të shtënave masive, në shkolla dhe gjetkë; 298 shkolla në Amerikë tani kanë përjetuar të shtëna që nga Columbine, duke lënë pas qindra të vdekur dhe shumë të tjerë të plagosur.
Në të njëjtën kohë, ka pasur një sërë filmash që janë përpjekur t’i japin njëfarë kuptimi këtyre mizorive të pakuptimta, – më të tmerrshmet, për shkak të mënyrës se si ata thyejnë besimin e shoqërisë në pafajësinë themelore të të rinjve. Këto kanë ndryshuar në qasje nga filmi i Gus Van Sant, fitues i Palmës së Artë të vitit 2003 “Elephant”, i cili përshkruan në mënyrë metodike një incident të ngjashëm me Koloradon, moment pas momenti; tek adaptimi i Lynne Ramsay në 2011 i romanit bestseller “We Need To Talk About Kevin”, një tmerr i stilizuar që eksploron marrëdhënien e një nëne me fëmijën e saj të shqetësuar, i cili vazhdon të kryejë një masakër në shkollën e mesme; dhe në vitin 2010 “Beautiful Boy”, një dramë më e drejtpërdrejtë për prindërit e një qitësi adoleshent.
Tani vjen një tjetër shtesë e fuqishme për këtë nën-zhanër të zymtë: filmi amerikan Mass, i cili flet njëkohësisht për dy skenarë të rasteve më të këqija – që fëmija juaj mund të merret nga ju nga një përbindësh dhe se fëmija juaj mund të jetë vetë përbindëshi. Një pjesë mahnitëse e dhomës me katër duar, filmi “Mass” zhvillohet gjashtë vjet pas të shtënave në shkollë dhe fokusohet te prindërit e njërës prej viktimave (Jason Isaacs dhe Martha Plimpton) teksa përpiqen të kuptojnë tragjedinë duke u takuar me prindërit e qitësit (Ann Dowd dhe Reed Birney). Debutimi regjisorial i aktorit Fran Kranz, filmi ka fituar lëvdata si për dialogun e tij prekës, ashtu edhe për një nga pjesët më të mira të aktrimit të ansamblit në kujtimet e fundit. Por gjithashtu kap fuqishëm diçka më të madhe se situata në fjalë: dëshpërimi kolektiv që ekziston ende dekada pas Columbine në një vend ku, para pandemisë, të shtënat masive po ndodhnin, mesatarisht, pothuajse një herë në javë. Në të njëjtën kohë, Kranz shpreson se Mass është ende, në mënyrë paradoksale, një film shpresëdhënës për mënyrën humane në të cilën nderon thellësitë e dhimbjes dhe traumës që shkaktojnë këto ngjarje. “Është e lehtë për të ecur përpara. Ne i shohim këto lloj ngjarjesh tragjike, shpeshtësinë e tyre, si tituj që kanë ciklin e tyre në media. Dhe më pas ne vazhdojmë me jetën tonë. Por qëllimi i filmit në shumë mënyra është të qëndrosh me të. Filmi zhvillohet gjashtë vjet më vonë dhe gjendja e këtyre prindërve, pikëllimi i tyre, ka mbetur i pandryshuar.
Disa e dinë shumë mirë këtë traumë – për shkrimtaren dhe kritiken kanadeze të filmit, Justine Peres Smith, këta filma kanë shërbyer si një mënyrë për të përpunuar përvojat e saj si një e mbijetuar e xhirimeve në Kolegjin Dawson të vitit 2006 në Montreal. Në vitet që pasuan, Peres Smith i është kthyer kinemasë dhe ka gjetur ritmet e saj narrative dhe ka përjetuar edhe njëherë ndjesitë.
“Një nga gjërat e çuditshme në lidhje me kujtesën janë imazhet që shikoni ose përjetoni. Sa më shumë që kalon koha dhe ato kujtime disi zbehen, imazhet mbeten”. Smith thotë se ka gjetur jehonë të përvojës së saj në një numër filmash, duke përfshirë “Elephant”, “We Need to Talk about Kevin” dhe filmin kanadez “Polytechnique” të Denis Villeneuve të vitit 2009, një ritregim i masakrës së 1989 që vrau 14 gra në Ecole Polytechnique, përsëri në Montreal.
Qasjet e ndryshme
Si “Elephant” ashtu edhe “Polytechnique” mishërojnë një qasje të veçantë ndaj këtyre ngjarjeve të tmerrshme, e cila është t’i rikthejë ato me pasion. Ata nuk përpiqen të analizojnë atë që ndodhi aq shumë sa të përballen vetëm me atë që kanë kaluar viktimat dhe të gjejnë tmerr. Edhe gjithë këto vite më vonë “Elephant”, i cili bazohet lirshëm në ngjarjet e Columbine, është një orë e vështirë jo vetëm për shkak të mizorisë së personave të armatosur, por edhe për shkak të naivitetit të viktimave; kur gjuajtësit fillojnë të hapin zjarr, shokët e tyre të shkollës reagojnë në mënyrë torturuese, duke humbur kohë jetësore sepse nuk mund të kuptojnë se çfarë po ndodh. “Polytechnique” e Villeneuve është po aq tronditëse: një nga elementët e saj më shqetësues është mënyra në të cilën arkitektura brutale e kolegjit e bën të ndihet sikur viktimat janë të bllokuara brenda një labirinti betoni.
Krahas këtyre rishfaqjeve josentimentale, ka pasur disa përpjekje më të turpshme për të përdorur të shtënat dhe masakrat në shkolla si një pikë komploti gjatë viteve – nga filmat si Carrie dhe Heathers deri te vepra në ekran të vogël të Ryan Murphy, i cili ka paraqitur xhirimet në shkollë. Megjithatë, Peres Smith është e kënaqur që këto ditë shfrytëzimi i paqartë i subjektit për efekt dramatik duket se është zhdukur. “Unë mendoj se shembulli më i keq ishte episodi i të shtënave në shkollë të Glee. Ajo shfaqje është qesharake. Unë kam kaq shumë probleme me Ryan Murphy, sepse ai i trajton të shtënat në shkollë si kultura pop. Filmat e para-Columbine si Carrie dhe Heathers mund të jenë ndjerë në gjendje të jenë lozonjare me temën sepse nuk ishte një dukuri e zakonshme; Megjithatë, nëse do të bëheshin sot, mund të linin një shije akoma më të keqe.
Adresimi i kërkimit për përgjigje
Nëse kultura ka kërkuar në mënyrë të pashmangshme për kokat e turkut për të shpjeguar të pashpjegueshmen, atëherë “We Need To Talk About Kevin” i Ramsay-it imagjinon në mënyrë të brendshme se si është të jesh kokë turku. Eva e Tilda Swinton (nëna e Kevinit) përshkruhet si një e pabesë, e rrethuar nga fqinjët e zemëruar që e fajësojnë atë për veprimet e djalit të saj; Ndërkohë në rikthim, duke parë marrëdhënien e tyre jofunksionale prind-fëmijë, filmi tund edhe audiencën që të mendojë për bashkëpunimin e mundshëm të Evës. “Ajo vjen për të përfaqësuar brenda filmit atë që njerëzit kanë thënë për filmat, videolojërat dhe muzikën rock si shkak i dhunës në kulturën tonë”, thotë kritiku Marshall Shaffer. “Përmes nënës së përbindëshit, ne mund të përjetojmë kaq shumë nga konfliktet morale dhe nyjet që amerikanët e lidhin veten rreth të shtënave, rreth natyrës kundrejt edukimit dhe sa fajtorë jemi ne, të gjithë”. Ramsay nuk ofron ndonjë përgjigje të qartë se pse ndodh ngjarja e tmerrshme. Filmi në njëfarë mase dëshmon se sa e vështirë është të zgjidhet ky problem sepse ka kaq shumë përcaktues dhe mund ta shihni dhe t’i qaseni si të doni.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
