Në vitin 1978, u botua një libër i quajtur “Pesëdhjetë filmat më të këqij të të gjitha kohërave”. Ai i cilësonte këto filma si një krim kundër kinemasë. Në fund të librit, botuesit përfshinë një faqe sugjerimesh ku lexuesit ftoheshin ta plotësonin me filmat më të këqinj sipas tyre dhe t’ua postonin. Një emër ishte skalitur në gati 400 prej këtyre fletëvotimeve: “Plani 9 nga Hapësira e Jashtme”.
I shkruar, drejtuar dhe prodhuar nga Edward D Wood Jr, i njohur më mirë si Ed Wood, filmi është një hibrid i lirë fantastiko-shkencor/horror rreth alienëve që zmadhojnë SHBA-në në disqe fluturuese, duke ringjallur kufomat në një varrezë të qytetit të vogël. Ai mezi u pa në kinema pas premierës së tij në Los Anxhelos në vitin 1957, por sapo filloi të shfaqej në televizionin natën vonë në vitin 1961, shikuesit e pagjumur vunë re se ky nuk ishte një film i zakonshëm dhe kur u publikua vazhdimi i tij në vitin 1980, u cilësua si filmi më i keq i të gjitha kohërave.
Mes filmave të kinemasë që u pëlqenin filmat e këqij po aq sa ata të mirët, Plani 9 nga Hapësira e Jashtme u bë i njohur si filmi i vetëm që duhej ta shikonit dhe ta shikonit përsëri dhe t’u thoni miqve (ose armiqve) të shikonin gjithashtu. Xavier Mendik, bashkëredaktor i The Cult Film Reader, thotë se “mbetet një film shabllon që cuditërisht është dhe një film kult”. Fansat e tij shkruan vazhdime jozyrtare dhe montuan përshtatje skenike.
Në 1994, Tim Burton e Ed Wood arrin kulmin me realizimin e filmit.
“Ky është ai”, thotë Wood në premierën e tij. “Kjo është ajo për të cilën do të më kujtojnë”.
Plani 9 nga Hapësira e Jashtme është padyshim ai për të cilin mbahet mend. Më shumë se 60 vjet nga premiera e tij dhe më shumë se 40 që kur çmimet Golden Turkey e sollën atë nga errësira, ai qëndron si mishërimi i tmerrit kinematografik. Dhe kjo është arsyeja pse kaq shumë njerëz e duan atë. Por çfarë e dallon atë nga katastrofat e tjera?
“Është e vështirë të përcaktosh thelbin e asaj që e bën një film të keq dhe të mërzitshëm nga njëra anë, dhe një film tjetër të keq, por argëtues nga ana tjetër”, thotë Jamie Sexton, redaktor i The Routledge Companion to Cult Cinema por filmat e këqij por argëtues priren të dështojnë të përmbushin konvencionet filmike në një mënyrë spektakolare. “Është zbrazëtia midis ambicieve dhe arritjeve”.
Plani 9 nga Hapësira e Jashtme nuk është thjesht një film i keq, por një manual filmi “Çfarë nuk duhet bërë”. Pjesa më e madhe përbëhet nga skena të gjata, skenike, biseduese, në të cilat dialogu është ose përsëritës i lodhshëm ose pa dashje gazmor. Për shembull: “Një gjë është e sigurt: Inspektori Clay ka vdekur. U vra. Dhe dikush është përgjegjës”.
Dhe aktrimi është përtej parodisë. Për shembull, Tor Johnson, një mundës suedez i cili u zgjodh si inspektor i policisë amerikane, pavarësisht nga vështirësitë e tij me gjuhën angleze. “Do të marr një elektrik dore nga makina e patrullës”, thotë ai. Kjo është një nga rreshtat e tij të vetëm.
Aspekti më befasues i filmit mund të jetë shpërfillja totale e Ëood-it për vazhdimësinë. Atij i pëlqen të ndajë mes pamjeve të tij të bodrumit të volitshëm dhe pamjeve profesionale të qyteteve dhe ushtrive, duke injoruar faktin që ato nuk përputhen fare. Por edhe brenda pamjeve të tij, asgjë nuk përputhet. Plani 9 nga Hapësira e Jashtme hapet me titullin, “Crisëell Parashikon”, ku The Amazing Criswell, një psikik televiziv i lidhur me hark, i drejtohet shikuesit. “Të gjithë jemi të interesuar për të ardhmen,” thotë ai, “sepse këtu do të kalojmë ju dhe unë pjesën tjetër të jetës.” Kjo tingëllon e arsyeshme, apo jo? Por pastaj Criswell e fryn atë, duke vijuar: “Dhe mbaj mend, miku im, ngjarje të tilla në të ardhmen do të ndikojnë tek ty në të ardhmen.”
Ai e mbyll hyrjen e tij duke u mburrur: “Po ju sjellim historinë e plotë të asaj që ndodhi në atë ditë fatale”. Pra … historia nuk është vendosur në të ardhmen? A është vendosur në të kaluarën? Atëherë, cili ishte qëllimi i gjithë asaj ligjerate për të ardhmen?
Disa minuta pas paraqitjes së hapjes së Crisëell, rrëfimi i tij bëhet me dron rreth “perëndimit të diellit”, vetëm që një pilot i linjës ajrore t’i referohet “këtë herë në mëngjes”. I njëjti pilot më pas shikon një disk fluturues të lëkundur. Menjëherë pas kësaj, ai informon gruan e tij: “Ishte formë si një puro e madhe”. Mospërputhja më famëkeqe, megjithatë, është se në një grusht skenash të shkurtra, të heshtura, një nga të vdekurit e gjallë luhet nga Bela Lugosi, legjenda e tmerrit sinonim i Drakulës. Por në disa skena të tjera, i njëjti personazh luhet nga dikush shumë më i gjatë dhe më tullac, me një mantel të mbajtur mbi fytyrën e tij me shpresën se shikuesit nuk do ta dallojnë ndryshimin.
E gjithë kjo na sjell te arsyeja e dytë pse Plani 9 është kaq i dashur. Sado befasuese të jetë turpi qesharak në ekran, ngjarjet prapa skenave janë pothuajse po aq magjepsëse. Vetë Ëood ishte një veteran i Luftës së Dytë Botërore, i cili ishte i etur për të veshur veshje grash, pulovra, veçanërisht: kjo ofroi komplotin e filmit të tij të mëparshëm, Glen ose Glenda. Kur ai nuk mundi të bindte ndonjë studio të madhe për ta punësuar atë, ai mblodhi një ekip të huajsh për të punuar. “Filmat e tij ishin prodhime guerile të financuara jashtë kufijve të makinerisë kryesore të Hollivudit,” thotë Mendik, “gjë që e ndihmon atë për të adhuruar kultin e filmit.”
Një nga bashkëpunëtorët e tij të dëbuar ishte Lugosi, ish-ylli hungarezo-amerikan, i cili në vitet 1950 ishte i sëmurë, depresiv dhe i varur nga metadoni dhe morfina. Edhe pas vdekjes së tij, përfshirja e tij ndihmoi në sigurimin e financimit për Planin 9 nga Hapësira e Jashtme, por paratë e pakta erdhën nga Kisha Baptiste Jugore me kushtin që aktorët dhe ekuipazhi të ishin të gjithë të pagëzuar. Shumë kritikë kanë thënë se “Plani 9 nga Hapësira e Jashtme mund të jetë një dështim, por është një dështim heroik”.
Dhe këtu është çelësi i tretë i hijeshisë së tij të çuditshme: në fakt nuk është një dështim në çdo aspekt. Plani 9 nga Hapësira e Jashtme është një film i tmerrshëm. Një film i frikshëm. Një film mizor. Por ka disa elementë që janë gjysmë të mirë, dhe nuk ka gjasa që do të kishte një kult pasues pa to. Koncepti i alienëve që kthejnë njerëzit nga të vdekurit është premtues dhe disa nga imazhet janë mjaft të forta – mjaft ikonike, madje – për t’u vendosur në postera dhe për t’u kthyer në kostume të Halloëeen. Në veçanti, Maila “Vampira” Nurmi ishte joshja gotike e ekranit vite përpara se Morticia Addams ose Elvira të visheshin ndonjëherë në një fustan të zi; dhe ndërsa Xhonson i egër mund të ketë qenë katastrofik si polic, ai bën një zombie të frikshëm. Këta faktorë janë të mjaftueshëm për ta bërë filmin pothuajse të shikueshëm.
Ka disa studiues që do të shkonin më tej. Ernest Mathijs, bashkë-shkrimtar i Udhëzuesit të BFI-së për 100 filma kulti, pohon se Plani 9 nga Hapësira e Jashtme “sfidon regjimet e shijes që ne krijojmë”. Rodney F Hill, i cili shkruan për Ëood në Filmin Fantastiko-Shkencëtar si Tekst Kult, beson se ai është një “kryevepër kampi, kulti” me një “estetikë avangarde minimaliste”. Ai shpjegon se filmi “refuzon në mënyrë të qartë konventat e logjikës, vërtetësisë dhe unitetit që karakterizojnë kinemanë klasike të Hollivudit, në favor të një strukture më të lirshme, më dredha-dredha të komplotit, një shpërfillje flagrante për rregullat e vazhdimësisë dhe ndoshta një modernist.
Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
