.png)
Jerry Saltz/New York Magazine - Aktori Willem Dafoe dhe unë, njihemi prej fillimit të viteve '80, kur ai ishte atëkohë një aktor i jashtëzakonshëm në avangardin “Performing Garage”, ndërsa unë dikush që rrekesha të bëhesha artist - ose çfarëdo - në po atë skenë. Por nuk e kishim parë edhe aq shpesh njëri-tjetrin, përpara se të uleshim për të folur rreth performancës së tij gozhduese në “At Eternity’s Gate”, (Te Porta e Përjetësisë), filmi i ri i regjisorit Julian Schnabel, rreth ditëve të fundit të Vincent van Gogh-ut, në të cilin Dafoe interpreton artistin, më pak si legjenda e torturuar që ishte kthyer në parafytyrimin popullor dhe më shumë burrin kërkues, luftëtar dhe të dalldisur që ishte në jetë.
A mund të të quaj Willy?
Mund të më quash Willy. Vetëm disa njerëz mund të më thërrasin gjithnjë Willy. Por nuk të kam parë ka kohë.
E nisëm në artin e qytetit bashkë, dy dështakë nga Midwest.
Është e vërtetë.
E mban mend që të çova ty dhe tët bir Jack-un, në shtëpi nga spitali, një ditë pasi kishte lindur, më 1982-shin?
E mbaj mend, çmenduri, çmenduri.
E di që ke kaluar një jetë në botën e artit. Ç’marrëdhënie ke pasur me Van Gogh-un, përpara filmit "At Eternity’s Gate"?
Pak a shumë si ajo e shumicës së njerëzve, madje atyre jashtë botës së artit.
Ç’ishte ai për ty? A ishte ai miti romantik i artistit të trazuar?
Nuk e kuptoja në fillim. Nuk do mburrem e të them se e kuptoj tani, por gjatë filmit pata një marrëdhënie të thellë me veprën e tij. Një nga çelësat për t’iu qasur këtij filmi ishte të mësoja si të pikturoja. Ajo ma ndryshoi vërtet sesi e shoh pikturën dhe veçanërisht pikturën e tij. Duhet të pikturoja. Po xhironim me një kamera fluide, shumë të gjerë. Nga ana praktike nuk kishte kuptim. Nuk kishte prerje përpara editimit; nuk kishte piktor dublues. Mund të shihet shumë pikturim gjatë filmit.
E dua atë proces. Është një nga gjërat më të mistershme që mund të shohësh në botë dhe ky film ka shumë nga kjo.
Më e rëndësishmja ishte të pikturoja ato këpucë, në fillim të filmit.
Di se të gjitha veprat janë rikrijuar për filmin. I pikturove ti Këpucët? Mendoja se e kishte bërë Schnabel.
Dukej si mut për një farë kohe. Ngjyrat dukeshin gabim. Nuk kishte ngjashmëri, nuk dukej si këpucë, pastaj gjurmët e bojës u mblodhën dhe pastaj, bum – u bë diçka. Dhe nuk është ndonjë ngjashmëri e mirë, por mbërthen shpirtin, mbërthen përjetimin e atyre këpucëve dhe publiku është aty për të parë atë bum.
Van Gogh është ai artist i mahnitshëm ku sheh pikturën –Këpucët – dhe gjurmët e bojës në të njëjtën kohë.
Mund të thosha që kjo është e drejtë.
Dhe është thuajse e mbinatyrshme, sesi mendja trazohet mes të dyjave.
Po, por ndodh pas një farë trajnimi apo përvoje. Gjithnjë do ta mbaj mend herën e parë kur Juliani më futi në atmosferë. Ai thjesht tha: “A e sheh atë qiparis? Pikturoje!” I thashë “Në rregull.” Nisa ta pikturoja dhe isha në ngut për të pikturuar një pemë. Ai erdhi dhe më tha: “Prit. I sheh ata vendet e errët, a e sheh atë terr aty- epo, nuk e di nëse është terr, por e sheh atë errësirë, aty dhe atje?” Më tregoi ato zona dhe shtoi: “Fute aty brenda.” Nisa ta bëj. Ai më tha: “E sheh atë lloj të verdhe?” Ku e sheh të verdhën, i thashë. M’u duk vetja fëmijë- ku e sheh të verdhën? Nisa ta bëja dhe nisa të shoh që nuk bëhej fjalë për dekonstruksionin. Bëhej fjalë për të pikturuarit dhe dritën. Ishte një përshtypje e madhe. Ndoshta kjo është abc-ja e pikturës. Nuk e di. Por, për mua – nuk jam piktor – ta kuptoja këtë, ishte emocionuese. Në film, ai flet sesi piktura është atje, në natyrë. Nuk e shpik pikturën; thjesht duhet ta çliroj. Ai lloj vështrimi tek një pemë – të mos ngutesh ta quash pemë, por të shohësh se, si një vorbull dridhme dhe një marrëdhënie gjurmësh, e kris ndjesinë e realitetit.
Në ç’kuptim?
Ndonjëherë zhdukesh në veprim ose bëhesh pjesë e lëndës së një aktiviteti apo të një pjese, e një narrative apo e një pikture. Është një përvojë tuhasje fetare. Pastaj vjen në jetë. Si i pajton këto dy ndjesi? Si e përballon atë lloj ndjesi të pranisë dhe angazhimit që ke ndonjëherë përmes asaj që bën dhe e aplikon në jetë? Jo thjesht të jesh një person i ndershëm, por të jesh syçelët. Kjo është kryesorja. Në film, sikur e gatuajnë tek kjo. “Ç’mendon se mund të bësh? Van Gogh, thotë: “T’i zgjoj në jetë.” “A mendon se po flenë?” Ai thotë: “Po, ashtu mendoj.”
Më pëlqen sesi filmi e ndryshon nocionin tonë rreth Van Gogh-ut si një burrë i çmendur.
Ajo ide e artistit të trazuar, se të vuajturit është një parakusht, nuk është diçka me të cilën ndihem rehat, ndërsa plakem. Kur isha më i ri, po, sepse të duhet të fitosh ndjeshmërinë. Shpesh të duhet ta bësh këtë përmes një lloj krize apo detyrimi. Ndërsa plakesh, ndiej se mirësia është e rëndësishme, qartësia është e rëndësishme. Nuk jam shumë i interesuar rreth konfliktit. Jam më i interesuar tek paqja sesa zemërimi, tani.
Një tjetër çudi është se je 63 vjeç. Van Gogh në film është 37.
Gjë për të cilën dua të flas me ty, sepse më ngre nervat kur njerëzit e thonë këtë.
Mendova se isha i vetmi që e kisha vënë re! Dhe nuk e kisha vënë re deri tani, së fundmi.
E kam dëgjuar disa herë për shkak të atyre talljeve në internet. E vërteta është, mendo rreth saj, Jerry. Je djalë i mençur. Nisa të mendoja se në moshën 37-vjeçare dukej shumë i vrarë. Tridhjetë e shtatë në Francën e 1890-ës. Bëra disa kërkime. Pashë moshën mesatare të vdekjeve në Francë dhe ishte 48. Kështu që nuk ishte burrë i ri.
As nuk e kisha vënë re, derisa nisa të përgatitesha për intervistën.
Gjithashtu, unë jam një 63-vjeçar shumë rinor.
Ke interpretuar shumë artistë, çuditërisht shumë. Nuk do të numëroj Jezusin, por ke interpretuar gjithashtu T. S. Eliot dhe
Pasolinin.
Pasolinin në ditët e tij të fundit.
Kur unë isha i ri, të thoshe se ishe artist ishte mendjemadhësi dhe fjalë e ndyrë.
Si kështu?
Ti vjen nga Midwest.
E di. Nuk vij nga arti.
Artist ishte një term i sofistikuar për dikë që ishte elitë dhe vepronte në këto qarqet e njerëzve të pasur. Njeriu mesatar i jakave blu nuk kishte vlerësim për artin për shkak të asaj shprehjeje “edhe çuni im mund ta vizatojë atë.”
Ke folur sesi vëllai yt mori një plumb për ty: ai u bë kirurg, kështu që nuk kishe të njëjtin presion për të gjetur një punë të vërtetë. Po mendoja rreth Theo-s dhe Vincent-it. Theo-ja është në botën e vërtetë. Në fakt Theo punon në një ekuivalente të Galerisë Gagosian. Ai ka shumë kontakte. Dhe van Gogh nuk ishte i panjohur nuk kohën e tij. Van Gogh është në një farë mënyre, historia e një artisti të varfër dhe të famshëm. Shumë artistë në Paris njihnin çdo lëvizje që bënte Van Gogh. Jo domosdoshmërisht e dashuronin, por shumë prej tyre e dinin se ky holandez ishte në pararojë. Nuk është një histori romantike dështimi. Të gjithë e dinin se ishte i madh.
Dhe njerëzit nuk e dinë këtë.
Ky film nis të lëvizë gjilpërën në drejtimin e duhur.
Nuk jam i sigurt se filmi e ndryshon aq shumë këtë, por Juliani ishte shumë i fiksuar pas kësaj. Ai thoshte “Nuk ishte i panjohur!” Ajo historia, pastaj, se kishte shitur vetëm një pikturë – ai kishte kontakte dhe njerëzit flisnin rreth tij.
Ju djema, nuk jeni marrë shumë me prerjen e veshit, gjë që më pëlqen.
As, ai.
As Van Gogh-u.
Ai në të vërtetë tha se nuk qe asgjë. Por për shumicën e njerëzve, ishte prova se i kishin dalë mendtë, që është krejt e arsyetueshme.
Absolutisht. Nëse pret veshin...
Aspak ide e mirë. Nuk kam ndërmend ta bëj.
A ke ndonjë të parapëlqyer nga Van Gogh që e përzemër?
Këpucët, sepse nuk kisha asnjë marrëdhënie me to përpara dhe tani kam. Gjithashtu më pëlqen vizatimi.
Edhe mua.
Janë aq të dëlira dhe duken thuaje naive, por janë shumë të urta dhe të qarta dhe nuk janë kapardisëse. Janë të bukura dhe të përpiqesh t’i kopjosh – nuk e sheh shumë këtë në film, por jam praktikuar me ato shtjellat e qiparisave. Për mua, kjo të çon në një botë tjetër. Kjo është modernia.
Mendoj se ky është një vëzhgim historik i artit më të mirë. Shpesh jam zemëruar. Mendoj, dreqi e mori, Van Gogh, ti ia ke arritur në vizatimet e tua, teveqel. Është atje. Të duhej pak më shumë kohë për ta përpunuar në pikturat e tua. Megjithëse është në piktura. Del ende rrotull... Sikur të kam parë nëpër galeri.
Është një nga të parapëlqyerat e mia. Kam mësuar më shumë rreth aktrimit nga galeritë dhe vallëzimi, sesa nga të parit teatër apo film.
Si ka ndodhur kjo?
Duke lënë shenja. Ka të bëjë rreth grumbullimit të veprimeve, që janë një shprehi e jetës tënde. Nuk është interpretim. Nuk është “Na duhet e verdha këtu, kështu që po e fus të verdhën aty”. Është intuitive, dhe është një gjë e gjallë që merr frymë.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
