.png)
Nga Gillian Tett* - Nga erdhi fjala “kapitalizëm”? Nëse pyet biznesmenët e sotëm do të thonë ndonjë gjë në lidhje me Adam Smith apo Karl Marx. Por sipas Michael Sonenscher, një historian britanik, termi u përdor për herë të parë në shekullin e 18-të në Europë.
Kapitalizmi doli si një fjalë franceze (capitalisme) por u përdor fillimisht për të përshkruar disa probleme në Britani. “Më i spikatur ishte sistemi i financimit të luftës [të shekullit të 18-të. Në frëngjisht, dikush që i jepte para një dege të qeverisë mbretërore franceze quhej kapitalist.
Në një anë, kjo është vetëm një pjesë argëtuese e historisë. Por kjo duhet të nxisë edhe një reflektim serioz sot. Dekada pas Luftës së Ftohtë, "dividenti i paqes" ishte i tillë që financuesit modernë - dhe votuesit - rrallë mendonin për pyetjen se si paguhen luftërat. Megjithatë, këtë javë, Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve të Paqes në Stokholm raportoi se rritja e konfliktit gjeopolitik shkaktoi një rritje prej 7%, të rregulluar nga inflacioni, në shpenzimet e mbrojtjes vitin e kaluar, në një rekord 2.4 trilion dollarë, ose 2.3% të prodhimit ekonomik global.
Kjo reflekton pjesërisht pushtimin rus në Ukrainë. Jo vetëm që shpenzimet amerikane, europiane dhe ukrainase janë rritur, por shpenzimet ushtarake ruse janë rritur mbi 6^ të prodhimit të brendshëm bruto.
Në fakt, shpenzimet u rritën vitin e kaluar në të pesë rajonet gjeopolitike të gjurmuara nga Sipri, për herë të parë. “Shtetet po i japin përparësi fuqisë ushtarake, por rrezikojnë një spirale aksion-reagimi në peizazhin gjithnjë e më të paqëndrueshëm gjeopolitik dhe të sigurisë,” thotë studiuesi i Sipri, Nan Tian.
Rishi Sunak, kryeministri anglez, këtë javë e vendosi industrinë e mbrojtjes së Britanisë në një "bazë lufte", me shpenzime të planifikuara të rriteshin në 2.5 për qind të PBB-së deri në vitin 2030, dhe NATO njoftoi së fundmi një plan shpenzimesh prej 100 miliardë dollarësh. Pastaj janë faturat e ndihmës ushtarake me vlerë 95 miliardë dollarë për Ukrainën, Tajvanin dhe Izraelin që sapo u miratuan nga Kongresi i SHBA. Spiralja "veprim-reagim" është duke u zhvilluar.
Fatmirësisht norma e rritjes është më e ulët se ajo e shekullit 20. 60 vite më parë, para “dividentit të paqes”, SHBA dhe Britania shpenzonin 8 dhe 6% të PBB-së për ushtrinë.
Duke pasur parasysh që shumë investitorë modernë e krijuan karrierën e tyre kur kapitalizmi ishte paqësor, ka tre pika që ata duhet të konsiderojnë.
E para, historia tregon se qeveritë nuk i tregojnë popujve asnjëherë koston e vërtetë të luftrave apo se si do t’i paguajnë. Përjashtimi ekziston. Në 1940-n p.sh, John Maynard Keynes publikoi jë pamflet “Si të paguash luftën”. Vitin e shkuar Danimarka anuloi një ditë zyrtare pushimi për të shtuar të ardhurat në llogari të sektorit të mbrojtjes. Në SHBA, këshilltarët politikë, supozohet të shqyrtojnë faturat e shpenzimeve të Kongresit. Por transparenca është e rrallë. Siç vë në dukje Sonenscher, arsyeja kryesore pse mbretërit europianë të shekullit të 18-të lëshuan borxhe për të paguar për aventurat ushtarake, ishte për të anashkaluar kontrollin e legjislativëve.
Mësimi i dytë është se, edhe nëse kostot përfundimisht fshihen nëpërmjet rritjes së taksave, inflacionit ose plaçkitjes, zakonisht ka një rritje të borxhit. Instituti Ëatson vlerëson se në SHBA ka pasur 8 trilion dollarë shpenzime ushtarake që nga viti 2001, të cilat "u pagua pothuajse tërësisht duke marrë hua". Në mungesë të shlyerjes së hershme nëpërmjet rritjeve masive të taksave, rritjes së mrekullueshme dhe/ose mospagesës, "pagesat e interesit mund të arrijnë mbi 6.5 trilion dollarë deri në vitet 2050".
Është e vështirë të besohet se gjërat në Europë do të jenë ndryshe. Po, Sunak pohoi këtë javë se rritja e tij e synuar për shpenzimet ushtarake do të "financohej plotësisht", nëpërmjet shkurtimeve të shpenzimeve të departamenteve. Por kjo tingëllon si të menduarit magjik.
Së treti, tronditja e luftës jo vetëm që inkurajon ndërhyrjen e rëndë ekonomike të shtetit, por edhe inovacionin financiar dhe teknologjik. Në vitin 1694, për shembull, qeveria britanike përqafoi idenë e bankingut qendror për të financuar luftën. Në vitet 1940, lëshimi i "obligacioneve të luftës" amerikane ndihmoi në hapjen e një tregu me pakicë për Thesaret. Lufta e Dytë Botërore çoi gjithashtu në zhvillimin e politikave të represionit financiar nga qeveritë britanike dhe amerikane. Sot, po zhvillohen eksperimente për sigurimin e të ardhurave nga asetet e sekuestruara ruse për Ukrainën.
Ndërkohë, SHBA-ja po u jep kapitalistëve sipërmarrës një pjesë të inovacionit të teknologjisë ushtarake. Dhe më është thënë se menaxherët e aseteve po testojnë teknika të personalizimit digjital që do t'i lejojnë ata të përjashtojnë me shpejtësi vendet ose rajonet armiqësore nga portofolet, ndërkohë që qeveritë po zbulojnë mënyra të reja për të gjurmuar flukset dhe asetet ofenduese të aseteve.
A do të vazhdojë një risi e tillë? Ndoshta. Por ajo që është tashmë e qartë është se pa rritje të mëdha të taksave, emetimi i borxhit do të vazhdojë të zgjerohet nëse kërcënimet e luftës rriten. Ky mund të jetë "sigurim" gjeopolitik i mbrojtshëm për ato shtete që kanë frikë nga sulmi. Por pothuajse me siguri do të ushtrojë presion në rritje mbi normat e interesit. “Kapitalistët” modernë – të njohur si mbajtës të obligacioneve – duhet të kenë parasysh.
Nga Gilliet Tett, kolumniste dhe anëtare e bordit të Financial Times
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
