.png)
Trashëgimia e krizës globale financiare mund të ketë qenë një ri-imagjinim i ekonomisë së tregut. Çfarëdo të ketë qenë, i hapi rrugën fitimeve të të gjithëve. Fjalimet elokuente dhe premtimet e guximshme që pasuan tronditjen — mendoni Barack Obaman, Gordon Brownin, Angela Merkelin dhe të tjerët — nuk e kishin konsideruar perpespektivën. Ndërsa përfunduam me, Donald Trump, Brexit dhe nacionalizmin e fqinjve.
Procesi i nisur nga rënia e Lehman Brothers në shtator 2008 ka prodhuar dy humbës të mëdhenj: demokracinë liberale dhe kufijtë e hapur ndërkombëtarë. Fajtorët, duke përfshirë bankierët, bankierët qendrorë dhe rregullatorët, politikanët dhe ekonomistët, kanë tronditur përgjegjësinë. Bota ka ndryshuar sigurisht, por jo në mënyrë të rregullt dhe të strukturuar që do të kishte qenë shenjë dalluese e reformës inteligjente.
Pas një dekade të të ardhurave në stanjacion dhe ashpërsimit të rregullave fiskale, askush nuk mund të habitet që më të lënduarit nga pasojat e krizës ekonomike po mbështesin kryengritjet populiste kundër elitave. Nëpër demokracitë e pasura, segmente të rëndësishme të popullsisë kanë refuzuar ekonominë laissez-faire dhe kufijtë e hapur të globalizimit. Emigracioni në shkallë të gjerë mund të jetë shkatërrues gjatë kohëve më të mira. Të gjendur mes masave shtrënguese, emigrantët janë lehtësisht të përdorshëm si kokë turku.
Më e habitshme është se sa pak ka ndryshuar në funksionimin e tregjeve financiare ndërkombëtare. Një pjesë e vogël e bankierëve u shkarkuan dhe disa institucione u përballën me dënime të rënda dhe gjoba. Por barra ka rënë tek shteti ose mbi aksionerët. Arkitektët e kapitalizmit financiar, të papenguar vazhdojnë të llogarisin të ardhurat nga bonot e tyre. Më e keqja që ka ndodhur është se ata duhet të presin pak më shumë përpara se tu arkëtohen.
Pavarësisht reformave rregullatore të fillmit — bankat duhet të mbajnë më shumë kapital dhe të punësojnë ushtritë e zyrtarëve që pajtohen – jeta në Wall Street dhe në Londër është njëjtë si më parë. Bankierët paguhen me shifra marramendëse për aktivitete shoqërore të padobishme, taksapaguesit financojnë subvencione të mëdha shtetërore në formën e garancive shumë të mëdha për të dështuar dhe matematikanë të zgjuar të rinj krijojnë instrumente të reja dhe të rrezikshme për t’i mbajtur dhomat tregtare të zëna. Tani, si atëherë, fitimi privatizohet dhe rrezikohet të shtetëzohet. Ajo që mungon është konkurrenca që e mban kapitalizmin të ndershëm.
Deri në periudhën postmortum, përfundimet radikale u lanë mënjanë për të mbledhur pluhurin derisa u botuan. Bankierët qendrorë mohuan implikimin e tyre. Kështu vepruan edhe agjencitë e ngarkuara me mbikëqyrjen e tregut. Alan Greenspan, i cili ishte kryetar i Rezervës Federale deri në vitin 2006, ishte specialist i lartë i tregjeve të papenguara. Ai është akoma i nderuar si një i urtë. Si guvernator i Bankës së Anglisë, Mervyn King preu resurset e tij rregullative sistematike dhe fajësoi për krizën bankat e investimeve. Në pension prej detyrave publike, ai tani punon si këshilltar për Citigroup.
Sa i përket politikanëve, ata premtuan se financa do të tërhiqej nga piedestali i saj, dhe në Main Street do t’i jepej përparësi Wall Street-it dhe tregjet do të ishin shërbëtorë, jo padronë të popullit. “Në këtë gjë jemi të gjithë së bashku”, thoshte George Osborne, atëherë kancelari i Britanisë. Ne nuk ishim. Kostoja e aksidentit ra në masë të madhe në supet e atyre më pak të aftë për ta përballuar atë. Kufizimi fiskal u fokusua në masë të madhe në shkurtimet në shpenzimet publike në vend të taksave më të larta. Në rastin e Britanisë, Z. Osborne vendosi raportin në 80:20. Sa më pak fitoni, aq më shumë mbështeteni në shpenzimet e shtetit. “Klasat punëtore”, aq të dashura të politikanëve kur ata kishin nevojë për vota, ishin viktima.
Për t’i bërë këto vëzhgime gati të vetëkuptueshme, është të shpjegohet kthimi i populizmit. Kush mund të jetë i befasuar se amerikanët e bardhë me kollare blu kanë braktisur një detyrë të sigurtë dikur, tani janë kthyer pas z. Trump? Nuk është e çuditshme që grupe të ngjashme demografike mbështesin Brexit – të ndikuar nga retorika toksike që fajëson fatkeqësinë e tyre ndaj emigrantëve. Të hedhësh sytë në të gjithë Europën kontinentale sheh rritjen e nacionalizmit ekstrem që pasqyron erozionin e ekonomisë sociale të tregut – një markë e kapitalizmit që u ofroi një interes votuesve të zakonshëm.
Tensionet janë intensifikuar, natyrisht, nga teknologjia digjitale. Kostoja e shmangies agresive të taksave të Google bie mbi ata që janë më pak të aftë ta mbajnë atë. Emocioni që ka bërë më së shumti të mbushë radhët e populistëve ka qenë një ndjenjë e padrejtësisë – besimi se elitat janë indiferente ndaj gjendjes së tyre të vështirë.
Trump dhe të tjerët nuk kanë asnjë përgjigje. Përkundrazi, “baza” e famshme e presidentit amerikan do të jetë humbëse në luftërat e tij tregtare. Ata tashmë janë grabitur nga shkurtimet e taksave për të pasurit. Punëtorët britanikë do të jenë më keq si pasojë e Brexit. Liga në Itali dhe Rally Nazionale, ish Fronte Nazionale, në Francë po veprojnë njësoj. Por shumë nga ankesat që ata identifikojnë janë të vërteta.
Historianët do të shohin mprapa në kohë në krizën e vitit 2008 si momentin kur popujt më të fuqishëm të botës dorëzuan udhëheqjen ndërkombëtare dhe globalizimi shkoi mbrapsht. Pjesa tjetër e botës përfundimisht ka rezultuar se ka pak për të mësuar nga perëndimi. Shumë menduan në atë kohë se kolapsi i komunizmit do të paralajmëronnte hegjemoninë e përhershme të demokracive të hapura liberale. Në vend të kësaj, ajo që me të vërtetë do të bezdisë historianët është arsyeja pse regjimi i vjetër ishte aq dembelisht i vetëkënaqur – bashkëpunëtor – në vdekjen e vet. * Sabina Veizaj
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
