.png)
Nga Josh Cohen - Kur Stivi erdhi për herë të parë në studion time të konsultave, ishte e vështirë të kornizoje figurën e çapitur përballë me dinamon e ri, i cili, që siç më tha, kishte bërë javë 90- orëshe në një bankë investimesh. I veshur me rroba sportive të gjera që nuk kishin parë lavatriçen për një kohë, ai tërhiqte plogësht flokët e hollë, ndërsa unë u përpoqa, pa shumë sukses, ta imagjinoja të rrëshqiste nëpër korridoret e disa pallateve të qelqtë të korporatave.
Stivi ishte rritur si një fëmijë i vetëm në një periferi të pasur. I kujtonte prindërit, tashmë të divorcuar, tek kanalizonin zhgënjimet e martesës pa dashuri dhe shumë grindje në kultivimin e ethshëm të djalit të tyre.
Notat e mira, kapiteneria e ekipit të bejsbollit dhe bursa e Ivy League që fito duket se , siç mendonte ai, i kishin paracaktuar fatin nga momenti kur lindi. “Nuk ishte sikur po bëja gjithë këto gjëra të shkëlqyera, më shumë sikur po hyja në rolin që ata tashmë kishin shkruar për mua”.
Dukej sikur ai kishte jetuar tërësinë e fëmijërisë dhe adoleshencës në autopilot, aq i zënë duke jetuar jetën e pritur, saqë kurrë nuk vuri në dyshim nëse e dëshironte vërtet.
I thirrur drejt bankës nga një program elitar i financave në Paris, ai u zhyt drejt e në kulturën e turbullt të punës. Për dy vitet e ardhshme, punoi në blerjen e kompanive me të njëjtën mjeshtëri dhe lehtësi, me të cilat kishte prurë dikur arritjet akademike dhe sportive.
Pastaj e kuptoi se po kalonte shumë kohë të zhytur në rrëfime të çuditshme në stacionin e tij të punës, ndërsa dëshironte të shkonte në shtëpi dhe të flinte. Kur telefoni ose thirrja e emrit e zgjonte nga kllapia, përfshihej nga një panik i tmerrshëm. “Një herë një djalë më pyeti nëse isha mirë, sikur të ishte vërtet i çuditshëm. Ula kokën dhe pashë që këmisha më ishte lagur nga djersa. ”
Disa javë më vonë, kur alarmi në 5.30 të mëngjesit u ndez, në vend që të ngrohej nga shtrati, e fiku dhe u shtri, duke parë murin, i bindur se nuk do të shkonte në punë. Pas gjashtë orësh lëvizjeje midis gjumit pa ëndërr dhe zgjimit të zbrazët, u vesh me tuta sportive dhe u nis për në marketin Tesco Metro, grumbulloi në shportë vakte të gatshme dhe petulla, dieta që ushqente qejfet në kuti.
Një kulturë e mbingarkesës kronike është e përhapur në shumë profesione, nga bankat dhe drejtësia te media dhe reklamat, shëndetësia, arsimi dhe shërbime të tjera publike.
Tre muaj më vonë, u shndërrua në grumbullin inercial të zhveshur para meje. Nuk bëri asgjë; nuk takoi askënd. Pyetjet e interesuara të kolegëve morën fund shpejt. U intrigua kur zbuloi se largimi nga puna nuk e shqetësoi. Fliste me prindërit në Çikago aq sa t’u largonte dyshimet. Ata i dinin orët kur punonte, kështu që nuk prisnin të dëgjonin prej tij aq shumë dhe ai kurrë nuk u tha atyre asgjë të rëndësishme, gjithsesi.
A mundet dikush të thotë se nuk e ka ndjerë atë afërsi me dëshirën e Stivit për t’u izoluar? Unë me siguri e kam ndjerë, i ulur me sytë me gjyzlykë në divan, në fund të një dite të gjatë pune. Moskokëçarja ime është tërhequr nga vetëdijësimi, diku në buzë të vetëdijes sime, për një listë të zgjeruar të gjërave, të mesazheve të palexuara dhe thirrjeve të humbura që dridhen disa metra larg.
Por pllajat e mia të inercisë erren kur hedh sytë në dysheme dhe shoh një gotë ose një gazetë që ka nevojë të ngrihet. Objekti në fjalë duket se rrezaton papritmas një forcë neveritëse që nuk më lejon as aq sa të zgjas parakrahun . Mendja dhe trupi bërtasin në protestë kundër kërkesës së egër që unë ta përkulem dhe ta rimarr. Pse, deklaroj në heshtje, duhet ta bëj? Pse duhet të bëj diçka përsëri?
Një shëtitje ose një javë në plazh duhet, teorikisht, të sigurojë një ndjenjë të ngjashme lehtësimi. Por përpjekje të tilla për rikuperim prishen shumë shpesh nga ndjenja bezdisëse e të qenit, siç shprehet një pacient, “i ndjekur” nga puna.
Ne zakonisht përdorim termin “burnout” (djegie) për të përshkruar gjendjen e rraskapitjes të pësuar nga të tjerët si Stivi. Ndodh kur e gjejmë veten të pushtuar nga kjo protestë e brendshme kundër të gjitha kërkesave që na prekin nga brenda dhe nga jashtë, kur rezistenca momentale ndaj marrjes së një gote bëhet një gjendje e vazhdueshme e mendjes.
“Burnout” nuk ishte një diagnozë e njohur deri në 1974, kur psikologu gjermano-amerikan Herbert Freudenberger zbatoi termin në numrin në rritje të rasteve që hasi në “kolaps fizik ose mendor të shkaktuar nga mbingarkesa ose stresi”.
Marrëdhënia me stresin dhe ankthin është thelbësore, sepse ajo dallon djegien nga rraskapitja e thjeshtë. Vraponi një maratonë, pikturojeni dhomën tuaj të ndenjes, katalogoni koleksionin e çajrave dhe lodhja që përjetoni do të ngjitet me një kënaqësi të thellë dhe do të përhapet paksa në vetëkënaqësi - ndjenja që konfirmojnë se keni përmbushur detyrën tuaj ndaj botës, për të paktën pjesën e mbetur të ditës.
Rraskapitja e përjetuar gjatë djegies kombinon një dëshirë të zjarrtë për këtë gjendje përfundimi me sensin e mundimit që nuk mund të arrihet, se gjithmonë ekziston ndonjë kërkesë ose ankth ose shpërqendrim, i cili nuk mund të heshtet.
Në romanin e tij të vitit 1960 “Një rast i djegur” (titulli mund të ketë ndihmuar në nxjerrjen e termit në qarkullim të përgjithshëm), Graham Greene paralelizon djegien mendore dhe shpirtërore të Querry-t, protagonistit, me “rastet e djegura” të lebrës që ai dëshmoi në Kongo.
Querry beson se “ka ardhur në fund të dëshirës”, emocionet e tij janë amputuar si gjymtyrët e lebrozëve që has dhe pjesa tjetër e jetës së tij do të durohet në një gjendje indiference të lodhur.
Por gjendja e vështirë e Querry-t është se, për sa kohë që është gjallë, ai nuk mund të arrijë një gjendje të qetësisë; gjithmonë do të ketë diçka ose dikë që do ta trazojë atë. Unë shpesh dëgjoj të njëjtën dëshirë të shprehur në dhomën time të këshillimit - dëshira për botën që zhduket, një ndërprerje e çdo ndjenje, qoftë pozitive apo negative, që ndërhyn në paqen e pacientit, së bashku me vetëdijen e dhimbshme se kërkesat e botës po presin mënyra për t’u shfaqur.
Ndiheni të djegur kur keni shteruar të gjitha burimet tuaja të brendshme, megjithatë nuk mund të liroheni nga detyrimi nervor për të vazhduar, pavarësisht. Jeta bëhet diçka që nuk do të ndalet së shqetësuari.
Ndiheni të djegur kur keni shteruar të gjitha burimet tuaja të brendshme, megjithatë nuk mund të liroheni nga detyrimi nervor për të vazhduar, pavarësisht. Jeta bëhet diçka që nuk do të ndalet së shqetësuari. Ndër simptomat e saj më të shpeshta dhe shtypëse është pavendosmëria kronike, sikur të gjitha mundësitë dhe zgjedhjet të ballafaqojnë me anulimin e njëra-tjetrës, duke lënë vetëm një pezëm.
Ankthet rreth mbingarkesës duket se janë kudo këto ditë. Një vështrim i shpejtë nëpër gazeta sjell histori të fëmijëve të vegjël të djegur nga provimet, adoleshentëve nga kakofonia e pafund e mediave sociale, grave nga kërkesat konkurruese të punës dhe mëmësisë, çifteve nga mungesa e kohës për njëri-tjetrin dhe jetën e tyre familjare .
Por, ndërsa mund të duket se është një problem i rrënjosur në rrethanat tona kulturore, rraskapitja e njerëzve ka një histori që shtrihet në shumë shekuj.
Gjendja e lodhjes melankolike të botës u njoh në të gjithë botën antike - është zëri që flet në librin biblik të Predikuesit (“Gjithçka është kotësi! Çfarë fiton një njeri nga të gjitha mundimet, në të cilat mundohet nën diell?”) dhe diagnostikuar nga autoritetet më të hershme mjekësore perëndimore, Hipokrati dhe Galen.
Ajo shfaqet në teologjinë mesjetare si akedia, një indiferencë e ndezur ndaj jetës së kësaj bote të sjellë nga lodhja shpirtërore. Gjatë Rilindjes, një periudhë ndryshimesh të pamëshirshme, gdhendja e Albrecht Dürer në vitin 1514 “Melankolia I” ishte më e famshmja nga shumë imazhe që përshkruanin njeriun të dëshpëruar në kalimin e jetës.
Por vetëm në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të shkrimtarët filluan ta lidhnin këtë gjendje me streset specifike të jetës moderne. Në 1879, neurologu amerikan George Beard publikoi “Neurastenia: (lodhje nervore) me vërejtje mbi trajtimin”, duke identifikuar neurasteninë si një sëmundje endemike në ritmin dhe tendosjen e jetës moderne industriale.
Neurasteniku i fin-de-siècle, në të cilin rraskapitja dhe nervozizmi konvergojnë, parashikon në mënyrë të padëgjueshme djegien e sotme. Ata kanë të përbashkët një sistem nervor të mbingarkuar dhe të tej stimuluar. Një kulturë e mbingarkesës kronike është e përhapur në shumë profesione, nga bankat dhe drejtësia te media dhe reklamat, shëndetësia, arsimi dhe shërbime të tjera publike.
Një bankiere e re që më takon në mëngjes herët, e vetmja hapësirë e disponueshme në ditën e saj të punës, shpesh më lë një mesazh në 3 të mëngjesit për të më njoftuar se ajo nuk do ta arrijë pasi ajo vetëm tani po del nga zyra - një situatë e vështirë veçanërisht e hidhur, sepse seanca e saj psikanalitike është një orë në ditë në të cilën ajo mund të fikë telefonin e saj dhe të gjejë një pushim nga puna e saj. Një numër në rritje i pacientëve të mi thonë se e vlerësojnë një seancë thjesht sepse ofron një shans të rrallë për një moment qetësie, të çliruar nga detyrimi për të folur.
Një shëtitje ose një javë në plazh duhet, teorikisht, të sigurojë një ndjenjë të ngjashme lehtësimi. Por përpjekje të tilla për rikuperim prishen shumë shpesh nga ndjenja bezdisëse e të qenit, siç shprehet një pacient, “i ndjekur” nga puna.
Lind një dilemë torturuese: mbajeni telefonin në xhep dhe përmbyteni nga postat elektronike dhe tekstet që lidhen me punën; ose fikeni atë dhe shqetësohuni nga ankthi i palëkundur për humbjen e biznesit jetësor. Edhe ata që arrijnë të humbin albatrosin e punës, shpesh shpejt bien pre e virusit që kanë kaluar javët e mëparshme duke u mbrojtur.
Djegia rritet ndërsa puna nënkupton gjithnjë e më shumë në çdo cep të jetës - nëse një orë e lirë mund të rrëmbehet për të lexuar një roman, për të ecur me qen ose për të ngrënë me familjen, ajo shpejt ndotet nga mendimet e humbura të afateve të afërta. Edhe gjatë gjumit, imazhet e dridhura të fletëve të informacionit dhe grabitjet e menaxhimit pushtojnë mendjen, ndërsa gishtat që dremitin qëndrojnë pezull mbi jorgan, duke goditur një tastierë fantazmë.
Disa kompani kanë kërkuar të lehtësojnë sforcimin duke ofruar seanca kujdesi. Por problemi me caktimin e meditimit si pjesë e asaj dite pune është se ai bëhet edhe një detyrë tjetër, në të cilën ju mund të keni sukses ose dështim. Ata që nuk mund ta pastrojnë mendjen e tyre duhet të përpiqen më shumë - dhe vetë ushtrimet që synojnë të lehtësojnë ankthin mund të përfundojnë duke e përkeqësuar atë.
Skemat e gatuara nga teoricienët e menaxhimit që nga vitet 1970 për të zbutur lodhjen dhe tensionin e zyrës përmes atij që mund të quhet efekti David Brent -, shakatë, ditët e luajtjes me paintball, dhomat e ndarjes në kështjella tollumbace- thjesht kanë mjegulluar vijat midis punës dhe kohës së lirë dhe kështu, përfunduan duke vidhosur edhe më shumë kufijtë fizikë dhe mendorë të vendit të punës.
Por nuk janë vetëm punët që mbingarkojnë mendjet tona. Komunikimi elektronik dhe mediat sociale kanë arritur të dominojnë jetën tonë të përditshme, në një transformim që është i paprecedent.
Salla ime e konsultave gërryhet çdo ditë me pritjen e tensionuar të shkaktuar nga tekste pa përgjigje dhe azhurnime të injoruara. Marrëdhëniet tona duket se kërkojnë një furnizim të vazhdueshëm të sigurimeve elektronike dhe vetë ndjenja jonë e vetvetes përcaktohet gjithnjë e më shumë nga një pritje e pafund për vendimet e një turme të panumërt dhe të padukshëm gjykatësish virtualë.
Dhe, ndërsa presim për reagime ndaj mesazheve që dërgojmë, ne bombardohemi nga sinjalizimet në telefonat dhe tabletët tanë, ndiqemi nga aplikacionet që matin dhe ndajnë të dhënat tona personale dhe i nënshtrohemi një përmbytje kërkesash për të pëlqyer, retweet-ur, ngarkuar, pajtuar ose blerë. Rasti i djegur sot i përket një kulture pa çaktivizim.
Në gjeneratat e mëparshme, depresioni ka të ngjarë të rezultojë nga konfliktet e brendshme midis asaj që ne duam të bëjmë dhe asaj që figurat e autoritetit - prindërit, mësuesit, institucionet - dëshirojnë të na parandalojnë të bëjmë. Por në shoqërinë tonë me performancë të lartë, ndjenjat e papërshtatshmërisë, jo të konfliktit, sjellin depresionin.
Presioni për të qenë punëtorët, të dashuruarit, prindërit dhe konsumatorët më të mirë të mundshëm na lë të pambrojtur ndaj ndjenjës së zbrazët dhe të rraskapitur kur nuk arrijmë t'i përmbahemi këtyre idealeve.
Në “The Weariness of the Self” (Lodhja e Vetes) (1998), një studim ndikues i depresionit modern, sociologu francez Alain Ehrenberg argumenton se në shoqërinë e çliruar që u shfaq gjatë viteve 1960, faji dhe bindja luajnë më pak rol në formimin e vetvetes sesa nxitja për të arritur. Slogani i “shoqërisë së arritjeve” është “Unë mund” në vend të “Unë duhet”.
Një shoqëri më ndaluese, e cila na tregon se nuk mund të kemi gjithçka, vendos kufij në ndjenjën tonë të vetvetes. Zgjidhni të jeni shofer autobusi dhe nuk mund të jeni pianist koncerti; një prind me kohë të plotë nuk do të jetë kurrë kryetar i bordit.
Në shoqërinë tonë të arritjeve, na thuhet vazhdimisht se mund të jemi, të bëjmë dhe të kemi këdo, ose gjithçka që duam. Por, siç mund të konfirmojë kushdo që është përpjekur të vendosë midis 22 markave gati identike të kosit në një supermarket organik amerikan, zgjedhja e pakufishme dobëson, shumë më tepër sesa çliron.
Djegia depresive, sugjeron Ehrenberg, ndihet e paaftë për të bërë zgjedhje domethënëse. Kjo, siç e zbuluam gjatë analizës, është gjendja e vështirë e Stivit. Në shtëpinë e tij të fëmijërisë emocionalisht të ftohtë, vëmendja e vetme që mori nga prindërit ishte monitorimi i tyre rigoroz i detyrave të shkollës dhe aktiviteteve jashtëshkollore. Në mendjen e tij, ia vlente të kujdesej vetëm për shkak të arritjeve.
Pra, ndërsa ai grumbulloi çmime, njohuri dhe aftësi, ai kurrë nuk mësoi të ishte kureshtar se kush mund të ishte, ose çfarë mund të dëshironte në jetë. Duke marrë pa u menduar recetën e prindërve për atë që ishte më e mira për të, ai thjesht nuk dinte si të merrej me ndjenjën se, befas jeta që po bënte nuk ishte për të.
Ndër simptomat e saj më të shpeshta dhe shtypëse është pavendosmëria kronike, sikur të gjitha mundësitë dhe zgjedhjet të ballafaqojnë me anulimin e njëra-tjetrës, duke lënë vetëm një pezëm.
Stivi paraqet një paradoks intrigues: ajo që duket nga jashtë se ka qenë një jetë e drejtuar nga ndjekja aktive e qëllimeve ndihet çuditërisht inerte, një vrimë pa jetë, siç thotë ai në një skenar që nuk e shkroi.
“Forca e mirëfilltë e zakonit”, sugjeroi mizantropi i madh filozofik Arthur Schopenhauer më 1851-shin, mund të duket të jetë një shprehje e karakterit tonë të lindur, por “rrjedh vërtet nga inercia që dëshiron t'i kursejë intelektit vullnetin, punën, vështirësinë dhe ndonjëherë rreziku i përfshirë në bërjen e një zgjedhjeje të re".
Schopenhauer ka një të vërtetë. Stivi do të kuptojë se jeta e tij ndoqi formën jo nga lulëzimi i dëshirave më të thella, por sepse ai kurrë nuk u shqetësua të vinte në dyshim atë që i ishte thënë.
“E dini”, më tha një ditë, “nuk është se dua të jem ky humbës patetik. Dua të ngrihem nesër, të kthehem në palestër, të gjej një punë të re, të shoh përsëri njerëzit. Por, edhe kur them se do ta bëj gjithë këtë, një zë në mua thotë, “jo, nuk do ta bëj”. Dhe pastaj nuk mund të punoj nëse ndihem i dëshpëruar ose i lehtësuar dhe konfuzioni më çmend”.
Unë i sugjerova se ai të ishte në këtë pozicion, sepse e kishte kuptuar që ai nuk kishte pothuajse asnjë dorë në zgjedhjen e jetës së tij. Dëshira e tij ishte si një muskul i lënë pas dore në mënyre kronike; mbase puna jonë ishte ta ushqejmë për herë të parë, ta trajnojmë për detyrën e bërjes së zgjedhjeve themelore të jetës.
E njëjta gjendje e vështirë u ngrit në një mënyrë tjetër, ndoshta më delikate tek Suzana, një producentë e suksesshme e muzikës, e cila erdhi për herë të parë tek unë në një episod të jashtëzakonshëm depresiv. Ajo kishte ardhur nga Berlini në Londër gjashtë muaj më parë për të marrë një punë të re dhe prestigjioze, lëvizja e fundit në një karrierë mbresëlënëse që kishte parë punën e saj në vende magjepsëse në të gjithë botën.
Ajo ishte rritur në një familje të begatë dhe të dashur në një periferi të gjelbër angleze. Ndryshe nga Stivi, prindërit e saj kishin qenë - dhe vazhdonin të ishin - mbështetës të rrugës së papritur profesionale dhe personale, që vajza e tyre kishte gdhendur për veten. Por ata i ngjanin prindërve të Stivit në një aspekt: mesazhi i paqëndrueshëm, i komunikuar gjatë fëmijërisë, se ajo kishte potencialin të ishte dhe të bënte gjithçka.
Investimi emocional dhe financiar që ata bënë në aktivitetet e saj muzikore dhe akademike treguan gatishmërinë e tyre për të mbështetur entuziazmin e tyre me veprime. Ndërsa Suzana dukej se ndiqte rrugën e zgjedhur, erdhi një moment kur mbështetja dhe inkurajimi i pakursyer i prindërve e bëri të vështirë identifikimin se ku u ndalën dëshirat e tyre dhe filluan të sajat.
Për të gjitha dallimet e tyre, prindërit e Stivit dhe Suzanës ishin njësoj në mbrojtjen e fëmijës nga vetëdija për kufijtë e imponuar nga vetë ata dhe bota. Suzana do të ankohej se e tashmja, jeta që po jetonte moment për moment, ndihej joreale për të.
Vetëm e ardhmja kishte vërtet rëndësi, sepse aty qëndronte jeta e saj ideale. “Sikur vetëm të pres edhe pak më shumë”, do të vinte në dukje ajo me një ton të dëshpërimit të mençur, “do të ketë këtë ngjarje magjike transformuese dhe gjithçka do të shkojë mirë”.
Ky besim, kishte arritur ajo ta kuptonte, kishte sjellë mbytje të jetës së saj: “sa më gjatë që të jetoj në pritje të kësaj ngjarjeje magjike, aq më shumë nuk jam duke e jetuar këtë jetë, e cila është e trishtuar, duke qenë se është e vetmja që kam marrë”.
Përgjithmonë duke parashikuar mbërritjen e ditës që do t’i ndryshonte jetën përgjithmonë, ekzistencën e saj aktuale e kishte parë me një farë përbuzjeje, një tradhti të asaj “së përsosurës”, që mund të kishte.
Shtëpia e saj, puna e saj, njeriu që po shihte - të gjitha këto ishin hijet e holla të idealit që po ndiqte. Por problemi me një ideal është se asgjë në realitet nuk mund të jetë kurrë e krahasueshme nga distanca me të; dhëmbëzohet me një të ardhme që nuk mund të arrihet kurrë.
E rraskapitur dhe e zbrazur nga kjo ndjekje, ajo do të tërhiqej në dy impulse kontradiktore: e para ishte një detyrim për të punuar, duke i kërkuar përbindëshit Hidra në kokën e saj, të hante gjithë kohën dhe energjinë e saj mendore. Por krahas kësaj, shoqëruar shpesh nga pagjumësia kronike, ishte një dëshirë e zjarrtë për të kundërtën.
Ajo do të fantazonte në seancat tona të shkonte në shtëpi dhe për të flinte, duke u zgjuar vetëm për shtrirje të pasivitetit të lumtur katatonik gjatë javëve të pandërprera, pa tipare. Herë pas here ajo arrinte të vidhte një ditë të çuditshme, vetëm për një panik në rritje që e tërhiqte përsëri në punë. Në një aktivitet të tërbuar dhe inerci depresive, ajo gjeti një strategji të dyfishtë për t'i shpëtuar papërshtatshmërive të së tashmes.
Lodhja depresive e Suzanë lindi nga pabarazia midis përpjekjeve të mëdha që ajo i kushtoi soditjes së të ardhmes dhe përpjekjes shumë më të vogël zbulimit dhe realizimit të dëshirave të saj në të tashmen. Në këtë drejtim, ajo është pasqyra e çuditshme e Stivit: Suzana ishte ngrirë nga dyshimi se gjithmonë kishte diçka tjetër për të zgjedhur; Stivi u prangos nga paaftësia për të zgjedhur.
Psikanaliza shpesh kritikohet si e kushtueshme, kërkuese dhe e tejzgjatur, kështu që mund të duket e habitshme që Suzana dhe Stive e zgjodhën atë mbi terapinë e sjelljes më të kufizuar në kohë, të bazuar në prova dhe të rezultateve. Por efikasiteti i orientuar drejt rezultateve mund të ketë qenë pikërisht sëmundja, së cilës po përpiqeshin t’i shpëtonin. Djegia nuk është thjesht një simptomë e të punuarit shumë.
Është gjithashtu trupi dhe mendja që thërrasin për një nevojë thelbësore njerëzore: një hapësirë e lirë nga kërkesat dhe pritjet e pandërprera të botës. Në dhomën e këshillimit, nuk ka objektiva që duhen shënjestruar, nuk ka arritje që duhen tejkaluar. Përmirësimi i djegies fillon me gjetjen e pishinës së qetësisë, ku mund të qetësoheni./ Revista 1843, The Economist. Përktheu: Gazeta Si.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
