Kundër BE dhe SHBA. Përse Turqia “bën me kokën e saj”

Liderët perëndimorë kanë bërë të pamundurën katër vitet e fundit që Ankaraja të ndjekë udhëheqjen e kryeqyteteve të Uashingtonit ose Europës, por një lexim i shpejtë i librave të historisë tregon se kjo është thjesht e pamundur. Turqia gjithmonë i ka bërë gjërat në mënyrën e vet: duke ndërtuar ura me Perëndimin në një moment, dhe duke i shkatërruar në një moment tjetër.

Këto ditë është Presidenti Rexhep Tajip Erdogan ai që po kap çdo shans për të rritur fuqinë e tij dhe për të zgjeruar rolin e vendit të tij në skenën globale: ai po ndan me Kremlinin ndikimin mbi Sirinë ose Libinë, pastaj blen raketa të avancuara ruse, po sfidon Shtetet e Bashkuara, pastaj fyen udhëheqësit evropianë, por asnjëherë nuk i hedh në erë negociatat e anëtarësimit të vendit të tij në Bashkimin Evropian; ai sfidon Greqinë dhe Qipron mbi kufijtë detarë të Mesdheut Lindor ose vë në pikëpyetje statusin e turistik të plazhit të Famagustës në Qipro, të okupuar nga turqit, pastaj bën thirrje për dialog; ai mbështet Azerbajxhanin mbi Nago-Karabakun, pastaj kërkon një vend në tavolinën e bisedimeve të paqes; ai përplaset me Arabinë Saudite, Egjiptin dhe shtetet e tjera myslimane, megjithatë pretendon të flasë në emër të myslimanëve të shtypur kudo në botë.

Për disa në Shtetet e Bashkuara dhe Europë, Erdogan, kryeministër pas vitit 2003 dhe president që nga viti 2014, është arsyeja që ky vend me 83 milion njerëz ‘doli’ nga boshti perëndimor. Por kjo nuk është e vërtetë. Kur Necmettin Erbakan, një konservator fetar, u bë kryeministër në vitin 1996 dhe u afrua për Iranin, Perëndimi e cilësoi edhe atëherë Turqinë të 'humbur’. Refuzimi i nënshtrimit ndaj Perëndimit ka qenë prej kohësh themeli i politikës turke, pavarësisht nëse udhëheqja e tij ishte fetare apo laike, e majtë apo e djathtë.

Perëndimi e identifikon Turqinë të humbur sa herë që fuqitë perëndimore janë të pakënaqura pasi Ankaraja nuk arrin të përmbushë pritjet e tyre. Kjo zakonisht vjen pas Ankaraja është duke punuar për qëllime që kryqëzohen me aleatët e saj perëndimorë, ose zbaton politika të brendshme që bien ndesh me preferencat perëndimore. Ajo që Perëndimi shpesh nuk arrin të kuptojë është ‘pse’.

Në terma të thjeshta, versioni perëndimor i ngritjes së Turqisë është si vijon: Perandoria Osmane e shkatërruar, i hapi krahun themeluesit republikan Kemal Ataturk, një reformator i cili udhëhoqi një përpjekje për të krijuar një Turqi moderne që dëboi kalifatin Islamik, u dha të drejta grave dhe vendosi ligjet dhe institucionet e stilit evuopian. Republika Kemaliste që ai krijoi u bë një Turqi që u lidh me NATO-n dhe qëndroi kundër Bashkimit Sovjetik. Ndërkohë, hapi ekonomik dhe demokratik i Turqisë në fund të viteve 1980 e bëri atë një kandidat të vërtetë për anëtarësimin në Bashkimin Europian një dekadë më vonë.

Pastaj vjen ‘Por’. Turqia nuk arriti të kapërcejë tërheqjen kontradiktore të rrymave islamike dhe autoritare, të simbolizuara nga Erdogan.

Realiteti është se retorika e ashpër e bën misionin e hershëm të Turqisë dhe Erdoganit për pranimin në BE të duket një ëndërr e largët. Por ky procesi është një ilustrim tjetër i keqkuptimit midis të dy palëve.

Komuniteti Ekonomik Europian ftoi Turqinë të fillonte procesin e anëtarësimit në 1963, por peizazhi i Turqisë kishte ndryshuar 30 vjet më vonë. Për Bashkimin Europian pas vitin 1993, Turqia ishte padyshim shumë e madhe, shumë e varfër dhe shumë islamike për t'u përshtatur. Sidoqoftë, Ankaraja fitoi statusin e plotë të kandidatit për në BE në dhjetor të vitit 1999, një zhvillim i jashtëzakonshëm i drejtuar nga udhëheqësit europianë që kërkonin të konsolidonin një urdhër të ri botëror pas Luftës së Ftohtë, i tërhequr dhe mbështetur nga Uashingtoni. Turqia, vetë e dëshpëruar për një fillim të ri pas shkrirjes së saj ekonomike në vitet 1990, filloi procesin e pranimit.

Në shumë mënyra, konvergjenca e BE-së i shërbeu Ankarasë, duke siguruar mbulim për reformat dhe ndryshimet që përndryshe do të ishte e vështirë të ndërmerreshin. Turqia përmirësoi marrëdhëniet me fqinjët e saj, i ofroi popullsisë kurde disa të drejta që nuk kishte më parë dhe midis 2009-2015 ndërmori negociata me PKK-në, Partia e Punëtorëve të Kurdistanit, e cila kishte luftuar me kryengritje që nga viti 1984. Ajo gjithashtu transformoi kodet penale dhe civile. Turqia madje u përpoq të normalizonte marrëdhëniet me Armeninë në vitin 2009.

Shumica e këtyre ndryshimeve ndodhën herët në mandatin e parë Erdoganit. Ai e dinte që një shumicë e fortë e njerëzve të tij dëshironin të jetonin sipas normave perëndimore, do të votonin për të.

Nëse Europa po kërkon një moment kur 'humbi' Turqinë, një pikë kthese pak e njohur ishte pranimi i Republikës së Qipros si anëtare në 2004. Veprimi i BE shkeli rregullat e veta në pranimin e një anëtari të ri me një mosmarrëveshje kufitare të pazgjidhur. Kjo ishte pjesërisht sepse Greqia kërcënoi të vinte veton e zgjerimit të BE-së drejt lindjes atë vit. Pasi Qipro u bashkua me Greqinë në BE, vetot qipriote në hapjen e shumë kapitujve të negociatave të pranimit të Turqisë gjymtuan procesin.

Një dekadë më vonë, pranimi mbetet zyrtarisht në tryezë, por perspektivat e saj janë të errëta pasi BE dhe Turqia po ‘largohen gjithnjë e më shumë’ nga njëra-tjetra, sipas raportit të progresit të BE-së për vitin 2020.

Turqit mund të lexojnë sondazhet, të cila thonë se një shumicë dërrmuese e europianëve në disa vende do të votonin për të refuzuar anëtarësimin e tyre. Në Turqi, reformat e brendshme janë kthyer mbrapsht: udhëheqësit e shoqërisë civile si Osman Kavala dhe shumë të tjerë janë mbyllur në mënyrë arbitrare në burg dhe grupi ndër-ministror turk i ngarkuar me reformat e BE nuk është mbledhur që nga maji i vitit 2019. 'Shqetësimet serioze të BE-së si përkeqësimi i demokracisë, sundimi i ligjit, të drejtat themelore dhe pavarësia e gjyqësorit nuk janë adresuar ", thotë blloku europian.

Marc Pierini, ish-ambasadori i BE-së në Turqi, argumenton se: ‘bërja e një syri qorr për atë që udhëheqja e Turqisë po i bën vendit të saj dhe politikave të saj ndaj BE-së dhe NATO-s krijon një rrezik strategjik për qeveritë europiane".

Presidenti i zgjedhur Biden tashmë e ka paralajmëruar Erdoganin se ai duhet të 'përmbahet nga veprimet provokuese', duke i kërkuar distancimin nga Rusia dhe ndalimin e kërkimeve për naftë në ujërat e diskutueshme të Mesdheut.

Sidoqoftë, Turqia dhe Perëndimi kanë ende shumë qëllime të përbashkëta. Në rastin e Europës dhe Turqisë, të dyja palët dëshirojnë akses në tregjet e njëri-tjetrit. 60 për qind e tregtisë dhe investimeve të Turqisë është me shtetet e BE dhe unioni ka nevojë për bashkëpunim për frenimine flukseve të refugjatëve.

Ata në Europë që do të hidhnin poshtë procesin e pranimit të Turqisë duhet të mendojnë se me çfarë do ta zëvendësonin atë. Askush nuk ka hedhur asnjëherë në tryezë alternative tjeter. Të dy palët do të duhet të krijojnë më shumë besim dhe mirëkuptim të përbashkët nëse dëshirojnë.

Sanksionet, në të kundërt, nuk do të dëmtonin fuqinë e Erdoganit, por përkundrazi do të forconin do të ushqenin retorikën e tij populiste anti-europiane.
‘Ajo që institucionet e politikës së jashtme europiane nuk arrijnë të kuptojnë është se Bashkimi Europian nuk mund ta bindë Turqinë të ndjekë direktivat e tyre sa herë që dëshiron’, thotë eksperti Lisel Hintz.

Edhe pse Erdogan nuk do të jetë në fuqi përgjithmonë, politika e tij e jashtme “ta bëjmë Turqinë më të fortë ’është e famshme në vend. Turqia nuk duhet të ndalojë së sulmuari Perëndimin dhe t’i bindet rregullave dhe politikave të Europës, derisa BE-ja t’i zgjasë një dorë dhe t’i ofrojë një vend në tavolinën europiane.