Në dhjetor 1862, në mes të Luftës Civile Amerikane, e cila vuri normat e skllavërisë kundër normave të lirisë, Presidenti i SHBA Abraham Linkoln paraqiti Kongresin e tij të planit të emancipimit. “Dogmat e së kaluarës së qetë janë joadekuate ndaj së tashmes së stuhishme”, deklaroi ai. “Rasti është mbushur me vështirësi, dhe ne duhet të ngrihemi me rastin. Ndërsa çështja jonë është e re, kështu që ne duhet të mendojmë përsëri dhe të veprojmë përsëri”.
Linkoln pa qartë se Lufta Civile do të ndryshonte plotësisht Shtetet e Bashkuara dhe se në botën që do të ndiqte, normat dhe mendësitë e vjetra nuk do të mjaftonin më. Ai kishte të drejtë. Tragjedia është se ai vetëm pjesërisht arriti të bindë shokët e tij amerikanë të pranojnë normën e re që ai propozoi – barazinë për të gjithë.
Disa udhëheqës politikë menduan dhe vepruan në një mënyrë të re, por shumë prej tyre kërkuan të ringjallnin të kaluarën. Në vend që të dëgjonin thirrjen e Linkolnit për të menduar dhe vepruar përsëri, shtetet e jugut ndërtuan një regjim të ri të veçimit dhe diskriminimit.
Tre të katërtat e një shekulli më vonë, një tjetër konflikt epik do të zhvendosë përsëri normat deri atëkohë mbizotëruese. Lufta e Dytë Botërore shpërtheu në një botë të vonë-industriale që sipas standardeve të sotme ishte lokale dhe e ngadaltë.
Vërtet, automjetet motorike kishin zëvendësuar transportin me kuaj dhe avionët e hershëm komercialë po fluturonin disa të privilegjuar për në vendet e largëta. Por shumë mbetën siç kishin qenë për dekada.
Burrat kontrollonin biznesin, industrinë, qeverinë dhe financat, me gratë kryesisht të transferuara në sferën e brendshme. Pjesët më të mëdha të botës – përfshirë Indinë, Afrikën dhe Azinë Jugore – të tendosura nën zgjedhën e kolonializmit.
Lufta e Dytë Botërore ndryshoi gjithçka. Pas kësaj, makinat u bënë më të shpejta dhe avionët më të hijshëm dhe të shpejtë. Gratë morën një rol më shumë në shoqëri, ekonomi dhe qeverisje. Por epoka bërthamore pati hije të madhe, duke sjellë me vete kërcënimin e ri të shkatërrimit në masë.
Bota kishte nevojë për mënyra të reja të të menduarit dhe të vepruarit në mënyrë që të mos hidhej në erë vetë. Qeveritë dhe burrat e shtetit u ngritën me rastin, duke krijuar institucione të reja shumëpalëshe si Kombet e Bashkuara dhe duke themeluar traktate që synojnë të parandalojnë sulmin bërthamor.
Agjencitë e reja globale si Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë dhe Organizata Botërore e Shëndetësisë trajtuan problemet e urisë dhe sëmundjeve. Dhe ndërsa e gjithë kjo po ndodhte, vendet e reja të pavarura dolën nga dominimi kolonial.
75 vjet të tjera më vonë dhe bota përsëri po përballet me një sfidë radikale ndaj normave që ajo kishte marrë për të marrë si të mirëqena. Pandemia, siç rezulton, nuk është vetëm një fatkeqësi, por edhe një burim zbulimi. Ajo ka zbuluar që institucionet e pasluftës, megjithëse ende funksionojnë, janë të lodhur dhe kanë nevojë për rigjallërim.
Ajo ka ekspozuar kostot e dobësive sistemike që u mundësuan populistëve dhe ekstremistëve të fitojnë pushtet në shumë vende. Mbi të gjitha, ajo ka demonstruar se, pavarësisht se ku jetojmë, ne jemi të gjithë në këtë së bashku.
Nëse frika pas Luftës së Dytë Botërore ishte asgjësim bërthamor, frika tani është sëmundje globale. COVID-19 – dhe ekspertët e përsëritur të pandemive na thonë të presim në të ardhmen – është një fenomen global nga fillimi në fund.
Ne jemi mësuar të shohim të njëjtat sëmundje në pjesë të ndryshme të botës, por kurrë nuk ishim ballafaquar me një që kërkon që çdo vend të marrë të njëjtat masa paraprake, në të njëjtën kohë, që të mos biem të gjithë viktima. Kura për COVID-19 – edhe pse sëmundja nuk ka gjasa të çrrënjoset kurrë – duhet të jetë globale, gjithashtu.
Brenda disa ditësh pasi Kina lëshoi përbërjen të koronavirusit, më 10 janar 2020, shkencëtarët në të gjithë botën po punonin për të zhvilluar vaksinat. Përpjekja u mbështet në shkencën globale, me kërkimin ndërkombëtar të nanoteknologjisë që çoi në një formë të re të vaksinës (lajmëtari RNA). Kjo vërtetoi përsëri vëzhgimin e Louis Pasteur se “shkenca nuk njeh asnjë vend, sepse dija i përket njerëzimit dhe është pishtari që ndriçon botën”.
Por tani kemi hasur në një bllokim rrugor. Ndërsa ne kemi zhvilluar vaksina ndërkombëtarisht për të luftuar një infektim global – mendim i ri dhe veprim i ri për një rast të ri, siç do ta kishte thënë Linkoln – ne po kthehemi te normat e vjetra nacionaliste në fazën e dorëzimit. Vendet dhe blloqet e vendeve – kryesisht në Perëndimin e pasur – po adoptojnë një qëndrim “ne të parët”, që nuk ka kuptim moral dhe praktik.
Moralisht, ne e dimë që lënia e vendeve më të varfra në zhvillim në pjesën e prapme të linjës së vaksinave është gjëja e gabuar për të bërë. Dhe, si një çështje praktike, ne e dimë se nuk do të funksionojë. Në të kaluarën, popullata e një vendi mund të ketë qenë në gjendje të strehohet nga sëmundjet prapa kufijve të përforcuar. Por kjo nuk do të funksionojë në një botë tejet-të lidhur.
Për shkak se askush prej nesh nuk do të jetë i sigurt nga COVID-19, derisa të jenë të gjithë, e vetmja mënyrë për ta mposhtur është duke sulmuar globalisht. Për sa kohë që ka vende ose xhepa njerëzish ku virusi po transmetohet, do të ketë raste të reja dhe, edhe më të frikshme, variante të reja. Disa nga këto mund të jenë më vdekjeprurëse dhe – frika e madhe – e papërshkueshme nga vaksinat që përfaqësojnë shpresën tonë të vetme për të pushtuar virusin.
Sfidat globale kërkojnë zgjidhje globale dhe sot rasti përsëri mbushet me vështirësi. Për t’i dhënë fund pandemisë dhe për të lundruar në të tashmen e stuhishme, ne duhet t’i bindemi thirrjes së Linkolnit dhe të zhvillojmë norma të reja për të zëvendësuar besimet tona të konsumuara, izolare./ Project Syndicate. Përktheu:Gazeta Si
*Beverley McLachlin, Kryetare e Drejtësisë së Kanadasë nga 2000-17, është anëtare eKomisionit Global për Politikën Post-Pandemike.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
