Lexo me "Si"

Uliksi i Xhojsit dhe revolucioni në mënyrën e konceptimit të kohës

Xhejms Xhojs, autor i “Uliksit”, një vepër e destinuar të ndryshojë përgjithmonë fatin e letërsisë bashkëkohore.

Nga Gazeta Si - Xhejms Xhojs u shua më 13 janar 1941. Uliksi i tij, botuar në vitin 1922, revolucionarizoi fiksionin botëror dhe mënyrën e shikimit të kohës në shkrim. Vepra është vendosur më 16 qershor 1904. Një datë në zemrën e Xhejms Xhojs sepse atë ditë ai pati takimin e tij të parë me Nora Barnacle, e cila do të bëhet gruaja e jetës së tij.

Në “Uliksin”, Xhojsi eksploron temën e njohjes së kohës. Ka ditë kur koha duket se nuk kalon kurrë dhe ditë kur, përkundrazi, akrepat e orës rrotullohen aq shpejt sa nuk mund t’i ndjekësh. Që koha është relative është tashmë një koncept i vendosur, por nuk ka qenë gjithmonë kështu. Nëse lexojmë një libër të vendosur në shekullin e nëntëmbëdhjetë, do të shohim sesi dimensioni i kohës përfaqësohet në mënyrë objektive dhe lineare.

Një përvojë krejtësisht e ndryshme kohore na pret duke marrë në duar një libër nga Xhejms Xhojs. Në vazhdën e revolucionit të shkaktuar nga Sigmund Frojdi (dhe zbulimi i të pandërgjegjshmes), Uliksi i Xhojsit në fakt ishte i destinuar që nga dita e botimit, më 2 shkurt 1922, të ndryshonte përgjithmonë fatin e letërsisë bashkëkohore. Le të shohim se si!

Xhejms Xhojs revolucionarizon konceptin e kohës

Xhejms Xhojs është një nga autorët më të rëndësishëm të shekullit të njëzetë. Pas studimeve në kolegjet jezuite, ai u dallua në Universitetin e Dublinit për përgatitjen dhe zgjuarsinë e tij si gjuhëtar. Pasi u largua nga feja katolike, ai u largua nga Irlanda për në Paris, ku studioi mjekësi për disa muaj, para se të kthehej në Dublin për shkak të vdekjes së nënës së tij.

Nga viti 1904 u transferua fillimisht në Trieste, ku dha mësim në shkollën Berlitz dhe ku u miqësua me Italo Svevo; më pas në Zyrih dhe në fund në Paris, të cilin e lë pak para vdekjes për shkak të pushtimit nazist dhe një depresioni të rëndë. Pas kthimit në Zyrih, ai vdiq si pasojë e një ulçere të trajtuar me kirurgji.

Pas një qasjeje fillestare ndaj shkrimit, në të cilën ai ndjek format tradicionale shprehëse të prozës narrative, Xhojs fillon të eksperimentojë, i frymëzuar nga teoritë e para mbi psikanalizën.

Uliksi i Xhojsit

Teknika e përroit të ndërgjegjes

Në vitin 1922 botoi “Uliksin”, një vepër me rëndësi të jashtëzakonshme për të gjithë letërsinë e ardhshme, në të cilën filloi të përdorte teknikën e “përroit të ndërgjegjes”, e cila konsiston në shprehjen e lirë të mendimeve ashtu siç shfaqen në mendjen e personazheve. E njohur edhe si rrjedha e ndërgjegjes, kjo teknikë lejon që mendimet dhe rrjedha e tyre të vendosen në letër pa një riorganizim të mëvonshëm: ato futen në fjali që nuk kanë logjikë të dukshme dhe nuk futen nga shenja grafike ose sintagma.

Përroi i ndërgjegjes arrihet përmes monologut të brendshëm në ato vepra letrare ku individi del në plan të parë, me konfliktet e tij të brendshme, emocionet, ndjenjat dhe ndjesitë e tij, me pak fjalë, jetën e tij të pavetëdijshme psikike.

Koha ndryshon në varësi të asaj që po përjetojmë

Xhojs zëvendëson kohën kronologjike dhe lineare të romanit të shekullit të nëntëmbëdhjetë me një kohë të ndërgjegjes. Personazhet e lindur nga pena e autorit irlandez zbulojnë se përvojat e kaluara nuk janë vetëm të kaluara, por vendosen në të pandërgjegjshme. E pavetëdijshmja nga e cila vazhdimisht dalin fragmente të së shkuarës dhe përzihen me të tashmen në një mënyrë që nuk është gjithmonë e vullnetshme.

Koha e ndërgjegjes në fakt është e përbërë nga momente të padallueshme që kalojnë njëra në tjetrën dhe formojnë një rrjedhë që pasurohet vazhdimisht: “përroi i ndërgjegjes”. Tek personazhet koha pëson transformime domethënëse: krahas një kohe objektive, kronologjike lineare, shfaqet ideja e një kohe subjektive, e përjetuar nga vetëdija e personazheve.

“Uliksi” i Xhojsit është arketipi i njeriut bashkëkohor

Me një sharm të parezistueshëm dhe simbol të etjes për dije, “Uliksi” është heroi me shumë fytyra. Nëse në poezitë homerike lartësoheshin cilësitë e saj pozitive, në letërsinë e shekujve në vijim u evidentuan ato negative, si mashtrimi dhe cinizmi, deri në rishkrimin që i bëri Xhejms Xhojsi në vitet 1900. Uliksi i Xhojsit bëhet kështu arketipi i bredhjeve dhe anktheve të përditshme të njeriut bashkëkohor, simboli i një perceptimi të ri dhe revolucionar të kohës.

Për çfarë flet Uliksi i Xhojsit?

Uliksi i Xhojsit është historia e një dite, 16 qershor 1904, e një grupi banorësh të Dublinit. Personazhet që kalojnë jetën e të tjerëve në një mënyrë të dukshme rastësore, përcaktojnë zhvillimin e saj dhe e përshkruajnë atë, përmes një monologu të brendshëm të vazhdueshëm. Protagonisti kryesor, hebreu irlandez Leopold Bloom, nuk është një hero apo një anti-hero, por thjesht një njeri mendjehapur dhe njerëzor i madh, gjithmonë i vëmendshëm ndaj më të dobëtëve dhe të ndryshmëve dhe i aftë për mirësjellje edhe ndaj atyre që nuk do t’i përdorin këto cilësi me të.

Protagonistët e tjerë janë intelektuali i ri brilant, por i frustruar, Stephen Dedalus dhe Molly Bloom, gruaja e hebreut, mbretëresha e vërtetë e romanit. Në fund, e shtrirë në shtratin e vjetër kërcitës, Molly do të synojë të reflektojë - në një monolog prej më shumë se njëzet mijë fjalësh të pashënuara me shenja pikësimi - për ditën që sapo kaloi, për tradhtinë e saj ndaj burrit të saj, për çdo kujtim të së shkuarës dhe për të ardhmen e mundshme të imagjinuar. Një figurë me trup solid, Molly është një grua instinktive e lavdishme, por edhe rezistente ndaj çdo forme karakterizimi kategorik.

Të lexosh sot Uliksin e Xhojsit do të thotë të ndalosh, të ngadalësosh dhe të bëhesh i vetëdijshëm për relativitetin e kohës, në një botë që ecën gjithnjë e më shpejt dhe që gjithnjë e më shumë ka nevojë të rizbulojë shijen e ngadalësisë, të mosnxitimit, të shijimit të çdo momenti që jeta na ofron.


Copyright © Gazeta “Si”


Më Shumë