.png)
Kur Kombet e Bashkuara krijuan Komisionin e Statistikave në vitin 1946, bota ishte ende në fazë rikuperimi nga Lufta e Dytë Botërore. Atëherë u vendos një konsensus ndërkombëtar, se vetem të dhënat e krahasueshme mund të shmangnin luftërat, mund të luftonin varfërinë dhe mund të rrisnin bashkëpunimin. 80 vite më vonë, kjo është njësoj e rëndësishme, por konteksti ka ndryshuar.
Bota tani përballet me kriza mjedisore dhe gjeopolitike shumë të mëdha e ndërkohë po ndodh një transformim digjital themelor. Të dhënat janë aset. Kontrolli i tyre do të thotë ndikim mbi të ardhmen. Rritja e fortë e Inteligjencës Artificiale është një sfidë për OKB: kush kontrollon të dhënat sot, do të kontrollojë AI-në në të ardhmen dhe bashkë me të narrativën e jetës publike.
Ndërsa ndikimi i platformave tregtare dhe sistemeve algoritmike rritet, institucionet publike po mbeten prapa. Zyrat kombëtare të statistikave – shtylla kurrizore e prodhimit të pavarur të të dhënave – janë nën presion të madh financiar.
Ky erozion i kapaciteteve institucionale nuk mund të vinte në një moment më kritik. OKB-ja nuk është në gjendje të përgjigjet në mënyrë adekuate pasi ajo vetë po përballet me mungesën e personelit. Për shkak të masave të vazhdueshme shtrënguese në OKB, shumë pozita të larta mbeten vakante dhe drejtori i Divizionit të Statistikave të OKB-së ka dalë në pension, pa emëruar pasardhës. Kjo vjen në një kohë kur iniciativat e guximshme dhe novatore – si një Observator i të Dhënave të Besuara i sapo parashikuar – nevojiten urgjentisht për t’i bërë statistikat zyrtare më të aksesueshme dhe të lexueshme nga makineritë.
Ndërkohë, kërcënimi i dezinformimit të qëllimshëm po rritet. Në mediat sociale, përmbajtja e shtrembëruar ose e manipuluar përhapet me shpejtësi të paparë. Mjetet në zhvillim si chatbot-et e AI e përkeqësojnë problemin. Këto sisteme mbështeten në përmbajtjen e internetit, të dhëna jo të verifikuara dhe nuk janë ndërtuar për të ndarë të vërtetën nga gënjeshtra. Për t’i bërë gjërat edhe më keq, shumë qeveri aktualisht nuk mund t’i bëjnë të dhënat e tyre të përdorshme për AI, sepse ato nuk janë të standardizuara, të palexueshme nga makineritë ose të pa aksesueshme. Hapësira për një diskurs të matur dhe të bazuar në prova po zvogëlohet.
Kjo prirje minon besimin e publikut tek institucionet, zhvesh legjitimitetin e politikëbërjes dhe rrezikon Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm të OKB-së (SDGs). Pa të dhëna të besueshme, qeveritë do të jenë të verbëra – ose më keq: ato do të mashtrohen qëllimisht.
Kur vendet humbasin kontrollin e të dhënave të tyre, ose nuk mund t’i integrojnë ato në proceset globale të vendimmarrjes, ato bëhen kalimtarë të zhvillimit të tyre. Vendimet në lidhje me ekonomitë, shoqëritë dhe mjediset e tyre më pas i transferohen sistemeve të AI të trajnuar mbi të dhëna të shtrembëruara dhe jopërfaqësuese. Jugu global është veçanërisht në rrezik, me shumë vende që nuk kanë akses në infrastrukturat cilësore të të dhënave. Në vende të tilla si Etiopia, informacioni i paverifikuar që përhapet me shpejtësi në mediat sociale ka nxitur dhunën e drejtuar nga dezinformata.
Pandemia e Covid-19 tregoi se sistemet e forta të të dhënave mundësojnë përgjigje më të mirë ndaj krizave. Për t’iu kundërvënë këtyre rreziqeve, krijimi i një Observatori global të të Dhënave të Besuara (TDO) është thelbësor. Kjo platformë e koordinuar nga OKB dhe e qeverisur në mënyrë demokratike do të ndihmonte në katalogimin dhe bërjen e të dhënave të besueshme të aksesueshme në mbarë botën – duke respektuar plotësisht sovranitetin kombëtar.
Do të jetë një katalog global të meta të dhënave, një motor kërkimi të specializuar që tregon se çfarë të dhënash ekzistojnë, ku ruhen, si janë mbledhur dhe sa të besueshme janë. Më e rëndësishmja, të dhënat e papërpunuara do të mbeten nën kontrollin e prodhuesve të saj kombëtarë, duke siguruar që të dhënat me cilësi të lartë të jenë transparente, të ndërveprueshme dhe të përdorshme në epokën e AI. TDO do të mbështeste besimin aty ku sot ka dyshime.
Historia na ka treguar pasojat e neglizhimit të interesit publik në hapësirat digjitale. Një numër i vogël kompanish teknologjike tani dominojnë një pjesë të madhe të infrastrukturës digjitale, kontrollojnë rrjedhat e të dhënave dhe formësojnë diskursin publik në shkallë. Ne nuk duhet t’i përsërisim këto gabime me AI dhe të dhënat.
Të dhënat nuk duhet të trajtohen si pronë ekskluzive e disave. Është një e mirë publike globale dhe OKB-ja duhet të rritet si kujdestari i saj – në mënyrë që qytetarët, institucionet dhe qeveritë të mund të marrin vendime të bazuara në të dhëna të besueshme dhe gjithëpërfshirëse. Arritja e këtij vizioni kërkon vullnet politik, investime në kapacitete institucionale dhe teknike dhe partneritete të reja ndërmjet qeverive, akademisë, shoqërisë civile dhe sektorit privat.
Një konferencë e fundit e OKB-së pranoi se të dhënat dhe statistikat me cilësi të lartë mundësojnë vendime të politikave të bazuara në dëshmi dhe rrisin llogaridhënien dhe transparencën. Por veprimi duhet të vijojë: e ardhmja e demokracisë, zhvillimit dhe paqes do të varet nëse vendosim të dhëna të besueshme në zemër të qeverisjes globale.
Shkruar nga Georges-Simon Ulrich, drejtues i Komisionit të Statistikave të OKB-së për Financial Times
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
