S&P: Ekonomia shqiptare do të tkurret këtë vit 6,5 %. PPP-të rrezik i vazhdueshëm

Agjencia Ndërkombëtare e vlerësimit Standard & Poors e vlerëson Shqipërinë B+ të qendrueshme, por parashikon për këtë vit një tkurrje prej 6,5 % si pasojë e krizës së shkaktuar nga pandemia që ka goditur rëndë turizmin dhe remitancat.

Ky është niveli i parashikimit të tkurrjes më i madh për Shqipërinë ndër institucionet ndërkombëtare financiare të vlerësimit.

Standard & Poor’s vijon shqetësimin e madh për investimet e qeverisë shqiptare përmes Partneritetit Publik Privat (PPP), veçanërisht përmes ofertave të pakërkuara.

Agjencia thotë se ekonomia do të rinisë të rritet gjatë 2021, por vlerësimi i saj mund të ulet për Shqipërinë gjatë vitit të ardhshëm nëse, “në kundërshtim me pritjet tona, financimi i deficitit të jashtëm të Shqipërisë bëhet më pak i sigurt, duke bërë presion ndaj rezervave. Ne gjithashtu mund të ulim vlerësimet nëse stoku i borxhit të qeverisë vazhdon të rritet, për shkak të deficiteve më të larta fiskale ose materializimit të detyrimeve të mundshme nga partneritetet publike-private (PPP).”

Agjencia mund të konsiderojë rritjen e vlerësimeve nëse autoritetet zbatojnë reforma që përmirësojnë ndjeshëm mjedisin e biznesit dhe menaxhimin e rreziqeve fiskale, ndërsa të ardhurat nga investimet vazhdojnë, dhe ekonomia informale zvogëlohet.

Vlerësimet janë të kufizuara për kornizën institucionale relativisht të dobët të Shqipërisë, thotë raporti i Standard & Poor’s,  nivelet modeste të të ardhurave dhe nivelin e madh të detyrimeve të jashtme neto. Megjithatë, kjo e fundit pasqyron në masë të madhe rezervat e Investimeve të Huaja Direkte. Barra e borxhit të qeverisë së Shqipërisë është relativisht e lartë dhe një pjesë e konsiderueshme e saj është e shprehur në monedhë të huaj, ose është afatshkurtër. Për më tepër, agjencia konsideron se euroizimi i gjerë i ekonomisë dhe informaliteti i lartë, i kombinuar me tregjet e kapitalit pak të zhvilluara, kufizon efektivitetin e politikës monetare.

Qeveria është gjithashtu e ekspozuar ndaj rreziqeve fiskale të mundshme, në formën e PPP-ve. Megjithëse PPP-të e padëshiruara janë hequr për infrastrukturën rrugore, ato ende janë të lejuara për sektorët e tjerë. Qeveria vendosi një kufi në pagesa në masën 5% të të ardhurave të qeverisë, por agjencia mendon se ky rregull mund të shkelet sepse PPP-të mund të kontraktohen nga nivele të ndryshme të qeverisë.

PPP-të jashtë bilancit vazhdojnë të paraqesin një rrezik të madh për financat publike. Aktualisht, Shqipëria ka mbi 200 PPP që mbulojnë infrastrukturën rrugore, prodhimin e energjisë dhe kujdesin shëndetësor. Qeveria synoi të kufizojë çdo pagesë në projekte të tilla në 5% të të ardhurave vitin e kaluar. Megjithëse ne i pranojmë nevojat e larta për infrastrukturës në vend, korniza e rrezikut që rregullon këto projekte nuk është ende e zhvilluar sa duhet - shumë prej këtyre propozimeve mbeten oferta të pakërkuara. Rreziqet e mundshme nga PPP-të mbeten të vështira për t'u parashikuar dhe cilësuar.

Duke pasur parasysh shkallën e ulët të kursimeve të ekonomisë (mesatarisht 16.5% të PBB-së gjatë pesë viteve të fundit), agjencia argumentonse reformat e drejtuara drejt përmirësimit të mjedisit të biznesit dhe tërheqjes së investimeve të huaja, do të jenë kritike për Shqipërinë që të ruajë një ritëm më të lartë të konvergjencës së të ardhurave me fqinjët e rajonit dhe me eurozonën.

Fleksibiliteti dhe profili i performancës: Të paturit në dispozicion fonde të bollshme hua për Shqipërinë do të lehtësojë presionet e bilancit të pagesave, megjithë të  ardhurat më të ulëta të turizmit, remitancat dhe Investimet e Huaja Direkte.

Raporti i borxhit ndaj PBB-së së qeverisë së përgjithshme do të rritet në gati 80% para se të bjerë nga 2021 e tutje.

Megjithëse BSH deri më tani ka përdorur vetëm mjete konvencionale të politikave, ajo nuk përjashton përdorimin e lehtësimit sasior në rast të përkeqësimit të mëtejshëm ekonomik.

Standard & Poor’s parashikon që deficiti i llogarisë rrjedhëse të Shqipërisë do të zgjerohet në rreth 11% të PBB-së këtë vit, nga 7.6% në vitin 2019. Megjithëse kërkesa për import do të tkurret pas konsumit më të ulët të vendit dhe aktivitetit të investimit, ne ia atribuojmë zgjerimin e humbjes së eksporteve të shërbimeve, veçanërisht të ardhurave nga turizmi dhe remitancat.

Të ardhurat nga investimet e huaja, burimi më i rëndësishëm i financimit të deficitit të jashtëm të Shqipërisë vitet e fundit, ka të ngjarë të tkurren ndjeshëm në vitin 2020. Në vend të kësaj, Shqipëria ka përfituar nga instrumenti i financimit të shpejtë të FMN-së, dhe kreditë e tjera nga BE, Banka Botërore, dhe bankat gjermane dhe franceze të zhvillimit, KfW dhe FSHZH. Qeveria doli në tregjet ndërkombëtare ​​gjithashtu me një eurobond 650 milion €. Për më tepër, donatorët ndërkombëtarë kanë angazhuar mbi 1 miliard euro gjatë viteve 2020-2021 në drejtim të përpjekjeve për rindërtim.

Financat publike të Shqipërisë janë konsoliduar vitet e fundit. Në bazë të kontabilitetit të parave cash, deficiti i qeverisë u ngushtua në 1.9% të PBB-së në 2019 nga 5.2% në 2014, e udhëhequr nga kufizimi i shpenzimeve. "Ne presim që ky boshllëk të rritet në 8.5% të PBB-së këtë vit për shkak të humbjeve të të ardhurave, shpenzimeve shtesë që lidhen me pandeminë, dhe shpenzimet më të larta të kapitalit. Ne projektojmë që raporti i qeverisë borxh ndaj PBB-së të rritet në gati 80% në vitin 2020, duke rënë nga viti 2021 e tutje pasi masat e jashtëzakonshme tërhiqen dhe ekonomia rimëkëmbet", thote raporti.

Përpjekjet do të mbështesin konsolidimin në vitet e ardhshme. Për shembull, qeveria pret që të zbatojë një strategji afatmesme të të ardhurave për të rritur mbledhjen e të ardhurave. Rreth 28%, raporti fiskal i të ardhurave ndaj PBB-së i Shqipërisë është më i ulëti në Ballkanin Perëndimor. Ne i atribuojmë raportin relativisht të ulët, evazionit fiskal, një shkallë të lartë informaliteti në ekonomi dhe përjashtime të ndryshme tatimore në buxhet. Ligji organik i buxhetit është ndryshuar dhe tani e detyron qeverinë të arrijë një tepricë parësore nga viti 2023 e tutje. Kjo është përveç frenimit të borxhit, i cili kërkon një rënie të raportit të borxhit ndaj PBB-së në 45%.

Agjencia vëren që autoritetet synojnë të përdorin çdo kufi fiskal për të vazhduar të paguajnë stokun e mbetur të borxheve (vlerësuar rreth 1.3% të PBB-së) të grumbulluara në vitet e kaluara. Këto borxhe kryesisht kanë të bëjnë me rimbursimet e taksës mbi vlerën e shtuar (TVSH).

Autoritetet po ndjekin në mënyrë aktive përpjekjet për të përmirësuar profilin e borxhit publik, i cili karakterizohet nga rifinancimi. Pjekuria mesatare e borxhit kohët e fundit është rritur, por mbetet relativisht e shkurtër, në 4.5 vjet.

Pothuajse gjysma e borxhit të qeverisë qendrore shqiptare është e shprehur në valutë të huaj dhe e pashlyer, në mënyrë që qeveria të mbajë rreziqet e luhatjeve të dukshme të kursit të këmbimit. Për më tepër, dhe përkundër një marrjeje në kredi bankare për sektorin privat vitet e fundit, sektori bankar në Shqipëri ende mban pjesën më të madhe të borxhit të brendshëm të qeverisë, duke përbërë rreth një të katërtën e aktiveve të sektorit.

Sektori bankar kryesisht i financuar nga depozitat dhe kryesisht pronësia e huaj ka zvogëluar pjesën e tij të kredive të këqija në rreth 8% të totalit të kredive, kryesisht përmes shlyerjeve. Pavarëisht pabarazive ende të larta midis institucioneve financiare, kjo paraqet një rënie të theksuar nga kulmi i 25% në shtator 2014. Agjencia parashikon një përkeqësim të cilësisë së aktiveve këtë vit, veçanërisht pasi masat e jashtëzakonshme mbështetëse do të  tërhiqen.

Tregjet e vogla të kapitalit dhe euroizimi i gjerë i ekonomisë dëmtojnë efektivitetin e politikës monetare të Shqipërisë, siç është rasti për disa ekonomi në të gjithë rajonin. BSH ka ulur me sukses pjesën dominuese të kredive të shprehura në euro, por më shumë se 50% e depozitave totale janë akoma në monedha të huaja dhe euro pranohet gjerësisht në transaksione, madje edhe në ekonominë formale.

Për të rivendosur disiplinën fiskale, citon raporti, shtesat e fundit në ligjin organik të buxhetit kërkojnë që qeveria të arrijë dhe mirëmbajë teprica parësore nga viti 2023 e tutje. Sidoqoftë, masat e fundit që çlirojnë bizneset e vogla nga pagesa e taksave mbi vlerën e shtuar dhe tatimi mbi fitimin për një periudhë të gjatë kohore deri në vitin 2029 mund të sfidojnë përpjekjet për konsolidimin e ardhshëm.

Në rreth 26% të PBB-së, presioni i taksave në Shqipëri është relativisht i ulët nga standardet europiane, veçanërisht për shkak të madhësisë së ekonomisë informale. Ne projektojmë borxhin e përgjithshëm të qeverisë në fund të vitit 2020 me 2.8x të ardhurat, ose 79% të PBB-së. Ne e konsiderojmë këtë shifër të lartë për një ekonomi në nivelin e zhvillimit të Shqipërisë.

Në aspektin politik, agjencia citon se, “Pasi munguan një seri afatesh, përfaqësuesit nga partitë kryesore politike arritën një konsensus për reformat zgjedhore që synojnë depolitizimin e procesit zgjedhor. Kjo pasoi një vit protestash të dhunshme herë pas here dhe partia kryesore e opozitës hoqi dorë nga pjesëmarrja në parlament. Përkundër kësaj, Këshilli Europian ka dhënë sinjalin për të filluar bisedimet e pranimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut. Duke gjykuar nga përvoja e kolegëve rajonalë, rruga për hyrjen në BE do të jetë e gjatë. Sidoqoftë, ka të ngjarë të mbetet një objektiv i rëndësishëm politik dhe sperancë përmes horizontit tonë të parashikimit dhe ndoshta edhe më gjerë.”

Lajme të lidhura

• Raporti S&P, Tabaku: Qeveria keqpërdori buxhetin