.png)
Ne shkojmë në palestër për të mbajtur muskujt e tonifikuar. Apo vrapojmë për të ushtruar zemrën tonë. Por si ta masim shëndetin e trurit tonë, cili është niveli dhe sa i zoti është në kryerjen e detyrave të tij?
Tre detyrat thelbësore të koordinuara nga truri janë:
Funksionet ekzekutive: aftësitë e të menduarit dhe arsyetimit
Njohja sociale: aktiviteti mendor përmes të cilit ne ndërveprojmë me të tjerët
Rregullimi emocional: ndërgjegjësimi i emocioneve të dikujt dhe aftësia për t'i rregulluar ato me qëllim arritjen e mirëqenies.
Matja e shëndetit të trurit
Sot nuk ka ende metoda të drejtpërdrejta për të matur shkallën e shëndetit të trurit dhe nuk ka teste të vlerësimit kognitiv të vërtetuara në mbarë botën dhe për këtë arsye të zbatueshme për grupe të ndryshme etnike dhe kultura të ndryshme. Në Shtetet e Bashkuara ata kanë zhvilluar "orën njohëse", një tregues i ri për matjen e shëndetit të trurit që ofron vlerësime specifike të moshës njohëse (më mirë se mosha kronologjike për vlerësimin e shëndetit të trurit). Në shumicën e rasteve, komuniteti shkencor mat shëndetin e trurit me teknika neuroimazhi (dhe një ndihmë e madhe erdhi me publikimin e tabelave të para të trurit njerëzor që ofrojnë modele referimi strukturore të trurit të njeriut bazuar tek mosha).
“Për të matur shëndetin e trurit tonë, elektroencefalogrami mund të na ndihmojë – nënvizon Alessandro Padovani, president i Shoqatës Italiane të Neurologjisë – por edhe analizat e gjakut që përfaqësojnë biomarkues për shëndetin e trurit, si rezistenca ndaj insulinës, nivelet e ulëta të vitaminës B12 dhe D dhe CRP: inflamacioni" Nëse kërkimet janë ende duke punuar në këto pika, dihet shumë më tepër se si ta mbajmë trurin të shëndetshëm: mënyra e jetesës mund të kontribuojë ndjeshëm në mirëqenien e trurit. Por kini kujdes, nuk ka një zgjidhje të vetme magjike, por një grup sjelljesh qw pwrbwjnw shtyllat e shëndetit të trurit, të cilat mund të ngadalësojnë rënien njohëse dhe të përmirësojnë gjendjen emocionale. “Prova të shumta tregojnë se për të pasur një tru të shëndetshëm duhet të fillojmë që nga fëmijëria dhe më pas të vazhdojmë gjatë gjithë ekzistencës sonë dhe, nëse duam të jetojmë të shëndetshëm edhe në pleqëri, të përpiqemi ta mbajmë veten “jetik” dhe “të stërvitur” edhe kur rriten flokët e thinjura” thotw presidentja e SIN ( Brain Week).
Ushtrime fizike
Shkencëtarët këmbëngulin t'i shpallin luftë karriges, duke e shtyrë popullatën të adoptojë një mënyrë jetese aktive. Organizata Botërore e Shëndetësisë sugjeron kryerjen e 150 deri në 300 minuta aktivitet fizik me intensitet mesatar gjatë javës (rreth gjysmë ore në ditë ecje të shpejtë ose punë shtëpie) ose ndërmjet 75 dhe 150 minuta aktivitet energjik në javë.
Megjithatw ushtrimi i aktivitetit fizik të organizuar mund të mos jetë i mjaftueshëm nëse pjesa tjetër e ditës kalon ulur në një tavolinë ose shtrirë në divan. Duhet të shfrytëzohet çdo mundësi për të lëvizur: ngjitni shkallët në vend që të hipni në ashensor, shkoni në punë me biçikletë ose në këmbë, angazhohuni në kopshtari ose aktivitete shtëpiake. Për shumë njerëz, mendimi për të bërë ushtrime të forta është i frikshëm, por ka dëshmi se sa më i fuqishëm të jetë niveli i aktivitetit fizik, aq më të mëdha janë përfitimet për trurin.
Dieta
Ushqimi gjithashtu luan një rol themelor në mbrojtjen e shëndetit të trurit. Nga njëra anë, obeziteti përfaqëson një faktor të qartë rreziku, nga ana tjetër, një dietë e shëndetshme është mbrojtëse. Ne e dimë se ushqimi është lëndë djegëse, dhe kjo është veçanërisht e vërtetë për trurin. Pavarësisht se përfaqëson vetëm 2% të peshës trupore, truri përbën 20% të konsumit të energjisë së trupit.
Disa studime theksojnë se një dietë e pasur me fruta, perime, bishtajore, peshk, drithëra dhe me pak mish dhe yndyrna të ngopura lidhet me një rrezik më të ulët të zhvillimit të çrregullimeve të trurit. Në veçanti, dieta DASH (e cila ka avantazhin e luftimit të hipertensionit me porcione më të vogla dhe sasi më të ulët të kripës) dhe dieta MIND (e krijuar posaçërisht për shëndetin e trurit) ngadalësojnë rënien njohëse duke përmirësuar funksionet njohëse. Dieta MIND (TRURI) favorizon frutat e stinës, perimet, bishtajoret (kryesisht fasulet), farat, arrat, vajin e ullirit ekstra të virgjër dhe drithërat, peshkun, pulën, shumë pak mish të kuq, shumë pak djathë dhe një limit të madh të gjitha ushqimeve tw pwrpunuara
Asnjë ushqim i vetëm nuk vepron si një kurë mrekullie (dhe vetëm suplementet nuk e kompensojnë mungesën e një diete të ekuilibruar), por është kombinimi i llojeve të ndryshme të ushqimeve dhe lëndëve ushqyese që sjell përfitime shëndetësore. “Është gjithashtu një rregull i mirë të shmangni vaktet e mëdha në drekë dhe veçanërisht në darkë, por më tepër të mësoheni të konsumoni vakte më të kursyera, disa herë në ditë, duke alternuar mëngjesin, drekën dhe darkën me ushqimet e mesditës dhe të pasdites”, këshillon Padovani. .
Mendje aktive për të ndërtuar rezervë njohëse
Vetëm shëndeti fizik nuk mjafton për të mbajtur trurin të shëndetshëm. Vitet e arsimimit, të qenit aktiv në shoqëri, pjesëmarrja në aktivitete stimuluese njohëse (të tilla si të mësuarit për të luajtur një instrument muzikor ose një gjuhë të re të huaj, duke bërë fjalëkryqe ose Sudoku) mund të ndihmojnë në uljen e rrezikut të demencës dhe përkeqësimit kognitiv të lidhur me moshën. Mekanizmat themelorë nuk janë ende plotësisht të qartë, por të gjitha këto aktivitete kontribuojnë në ndërtimin e asaj që shkencëtarët e quajnë "rezervë njohëse", pra aftësinë e trurit për t'u zhvilluar, për të krijuar lidhje dinamike, për t'u përshtatur dhe për të mbetur fleksibël. Ideja bazë është që përvojat që kemi gjatë gjithë jetës, si edukimi, hobi, puna, riformësojnë trurin në atë që quhet neuroplasticitet. Ndryshimet e vazhdueshme në tru mendohet se e bëjnë atë më rezistent ndaj rënies dhe sëmundjeve. Sipas kësaj teorie, sa më i madh të jetë rezerva njohëse e një personi, aq më i mbrojtur është ai nga ndryshimet e kujtesës të lidhura me moshën. Dy njerëz mund të kenë sasi të ngjashme të proteinës beta amiloide në tru, një shenjë dalluese e Alzheimerit, por ata që kanë grumbulluar një rezervë të lartë njohëse gjatë gjithë jetës së tyre kanë më pak gjasa të zhvillojnë demencë. Dhe edhe nëse ata zhvillojnë Alzheimer, simptomat e tyre do të jenë më pak të rënda se ato me të njëjtin nivel të amiloidit, por më pak rezervë njohëse.
“Për ta konfirmuar këtë, disa studime kanë sugjeruar se mbajtja aktive edhe me aktivitete pune mund të ketë përfitime për shëndetin e trurit, veçanërisht nëse përfshin punë stimuluese dhe të këndshme”, nënvizon neurologu.
Fli mire
Gjumi i pakët dhe i dobët ka efekte të shumta negative në shëndet dhe ju ekspozon ndaj një rreziku më të madh të diabetit dhe sëmundjeve të zemrës. Ka një numër në rritje të studimeve shkencore që tregojnë se gjumi më pak se 7 orë në natë për një kohë të gjatë mund të ketë gjithashtu efekte negative në kujtesën, humorin, vëmendjen dhe aftësinë vendimmarrëse. Nuk është aspak e qartë se ata që flenë pak do të vuajnë nga probleme me kujtesën, megjithatë mungesa kronike e gjumit konsiderohet një faktor rreziku për demencë dhe rënie njohëse, si dhe për gjendje të ndryshme psikiatrike. Rreth 15% e rasteve të Alzheimerit mendohet se lidhen me higjienën e dobët të gjumit dhe është zbuluar se ata që flenë pak kanë rreth 50% më shumë gjasa të vuajnë nga rënia kognitive.
Shmangni izolimin social
“Përveç çrregullimeve të gjumit, vetmia është një nga faktorët kryesorë që përshpejton shëndetin e trurit, veçanërisht me kalimin e moshës. Tani ka studime të shumta epidemiologjike të kryera në vende të ndryshme që vlerësojnë rrezikun e zhvillimit të demencës tek njerëzit beqarë të jetë më i lartë se 40% krahasuar me njerëzit e integruar në shoqëri”. Aspekti pozitiv është se një rrjet i mirë i mbështetjes sociale dhe shkëmbimi i vazhdueshëm i emocioneve dhe ideve me njerëz të tjerë mund të mbrojë kundër këtij lloj çrregullimi. Izolimi social, gjithnjë e më i përhapur sidomos tek të moshuarit, mund të shoqërohet me humbjen e “materies gri”, substancës së trurit ku ndodhen trupat e neuroneve. Por edhe ata që janë shumë të rinj mund të kenë probleme të rëndësishme kur marrëdhëniet e tyre janë vetëm virtuale. Një studim i fundit i botuar në Neurology hetoi gjithashtu korrelacionin midis disa faktorëve të rrezikut psikosocial dhe demencës. Nga rezultatet duket se izolimi social tek njerëzit nën 80 vjeç do të çonte në një rrezik më të madh të demencës.
Kushtojini vëmendje dëgjimit tuaj
“Një faktor tjetër i nënvlerësuar që duhet t'i kushtohet vëmendje është shurdhimi e cila rrit rrezikun e rënies njohëse”, kujton Padovani. Për disa vite komuniteti shkencor ka nxjerrë në pah një lidhje midis shurdhimit dhe Alzheimerit. Sipas studimeve të fundit, të moshuarit me probleme dëgjimi kanë më shumë gjasa të zhvillojnë sëmundjen e Alzheimerit sesa ata me dëgjim normal. Humbja e dëgjimit mund të shfaqet në një moshë të shtyrë dhe është një gjendje që mund t'i shtyjë njerëzit të izolohen duke pasur parasysh vështirësinë në marrëdhëniet me bashkëbiseduesit. Sa më pak të stimulohet truri, aq më shumë ka shanse për të zhvilluar sëmundje konjitive.
Këshillat
“Siç e kemi parë, ka faktorë të ndryshëm rreziku që ndikojnë në shëndetin e trurit, ashtu si ka veprime të ndryshme që mund të zbatojmë për të mbrojtur shëndetin e trurit në të gjitha moshat”, përfundon Alessandro Padovani, promovues me Shoqatën Italiane të Neurologjisë të Manifestit Italian “One Brain, One Health» e prezantuar në Dhomën e Deputetëve me rastin e Javës së Trurit. “Të rinjtë duhet të informohen për efektet e dëmshme të substancave të caktuara si duhanpirja dhe alkooli; duhet bërë shumë për të kufizuar efektet e ndotjes së ajrit dhe pesticideve, si dhe ato që vijnë nga një dietë e përbërë nga një tepricë e karbohidrateve, yndyrave shtazore dhe mishit të kuq; Krahas gjithë kësaj, aktiviteti fizik i përditshëm, i ndërthurur me aktivitete krijuese dhe sociale, mbeten sot një antidot për të garantuar një tru të shëndetshëm. Por të mos harrojmë kurrë të kontrollojmë faktorët e rrezikut vaskular, si dhe vaksinat kundër gripit dhe ato kundër virusit herpes zoster dhe papilloma".
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
