.png)
Kemi dëgjuar shpesh të flitet se kafshët janë të parat që e ndjejnë tërmetin. Një shembull i filmuar erdhi nga Shëngjini, ku një qen (video më lart) duket se e ndjen dhe largohet me shpejtësi nga cepi i pallatit përpara se te fillojnë lëkundjet e forta sizmike. Kjo video ka bërë xhiron e rrjetit, sidomos në mediat italiane.
Po ashtu, Kiko, një qenush i racës, Qow Qow, u kthye në heroin e një familjeje nga Durrësi, duke i nxjerrë në kohë jashtë ndërtesës, përpara se ajo të pësonte dëme të jashtëzakonshme. Pak para se të bjerë tërmeti, Kiko ka lehur si i tërbuar dhe ka tërhequr çarçafët e familjes për t’i zgjuar. Kristina, pronarja e këtij qeni thotë se fillimisht nuk e kuptoi reagimin e tij, por kur ndjenë lëkundjet dolën jashtë së bashku me qenin. “Natën që ra tërmeti, ishim në gjumë ne dhe Kiko na zgjoi nga gjumi, na kapi nga batanija. U shemb komplet pallati. Na thanë që ta lëmë qenin, por ne nuk e lëmë pasi ai na shpëtoi jetën”, tregon Kristina.
Por kjo nuk ishte e vetmja dëshmi nga kafshët se si e ndjejnë tërmetin, pasi shumë qytetarë të prekur u shprehën në rrjetet sociale se shumë kafshë shtëpiake të tyre reaguan pak para tërmetit, duke u munduar t’i "paralajmëronin" me kujisjet e tyre për lëkundjet. Kjo nuk ka qenë aspak rastësi.
Kafshët mund të ndjejnë ndryshimet kimike në ujërat nëntokësore që ndodhin përpara se të ketë një tërmet. Kjo sipas shkencëtarëve mund të jetë shkaku i sjelljes së çuditshme të kafshëve të lidhura me tërmetet. Kërkuesit kanë filluar të hetojnë këto efekte kimike pasi kanë parë një koloni me zhaba që largoheshin nga pellgu i tyre në L'Aquila në Itali, në vitin 2009, ditë përpara një tërmeti. Ato sugjerojnë që sjellja e kafshëve mund të integrohet në parashikimin e tërmeteve.
Sipas ekspertëve, para rënies së tërmetit, gurët në koren e Tokës lëshojnë thërrmija të ngarkuara që ndërveprojnë me ujin nëntokësor. Kafshët që jetojnë në sipërfaqen e tokës janë shumë të ndjeshme ndaj këtyre ndryshimeve kimike, kështu që ato mund të ndjejnë diçka përpara se gurët të 'rrëshqasin' dhe të shkaktojnë tërmetin.
Ekipi i drejtuar nga shkenëtari i NASA-s Friedermann Freund dhe Rachel Grant shpresojnë që hipoteza e tyre do të frymëzojë biologët dhe gjeologët që të punojnë sëbashku, për të kuptuar se si kafshët mund të na ndihmojnë që të njohim disa prej shenjave që na shpëtojnë në rast të tërmeti shkatërrues.
Zhabat e L'Aquila nuk janë shembulli i parë i sjelljes së çuditshme të kafshëve përpara një ngjarje sizmike. Ka pasur raportime gjatë gjithë historisë për zvarranikë, amfibe dhe peshq që sillen në mënyrë të çuditshme përpara se të bjerë një tërmet. Në vitin 1975, në Haicheng, në Kinë, për shembull, shumë njerëz dalluan gjarpërinj që dilnin nga strofkat e tyre një muaj përpara se qyteti të goditej nga një tërmet i madh.
Kjo ishte veçanërisht e çuditshme, pasi ndodhi gjatë dimrit. Gjarpërinjtë ishin në mes të gjumit letargjik, kështu që dalja jashtë strofkave të tyre ishte një vetëvrasje për zvarranikët me gjak të ftohtë. Por secili prej rasteve, zvarranikët që zgjohen në mes të dimrit, amfibët që largohen apo peshq të thellësive që dalin në sipërfaqe, mbeten deri tani hipoteza. Dhe tërmetet e mëdha janë aq të rralla dhe të papritura sa ngjarjet që i rrethojnë janë pothuajse të pamundura që të studiohen në detaje.
Dhe pikërisht këtu ndryshon rasti i zhabave të L'Aquila. Grant, një biologe britanike ishte duke monitoruar koloninë e zhabave si pjesë e një projekti përpara se të binte tërmeti. "Ishte shumë dramatike," kujton ajo. " 96 zhaba u larguan nga L’Aquila brenda dy ditësh."
Shkencëtarët kanë studiuar ndryshimet kimike që ndodhin kur gurët janë nën stres ekstrem, duke zbuluar se këto ndryshime janë të lidhura me largimin e kafshëve nga zona e tërmetit.
Friedmann Freund tregoi për BBC, se kur gurët ishin në nivele të larta stresi, përpara një tërmeti, ato lëshojnë thërrmija të ngarkuara.
“Këto thërrmija të ngarkuara mund të kalojnë nëpër gurët rreth e përqark, dhe kur ato arrijnë në sipërfaqen e Tokës ato ndërveprojnë me ajrin - duke i kthyer molekulat e ajrit në thërrmija të ngarkuara. Këto të fundit shkaktojnë dhimbje koke dhe përzierje tek njerëzit dhe shtojnë nivelin e serotinenines, një hormon stresi në gjakun e kafshëve”, shpjego shkencëtari i NASA-s, “Ato mundet edhe të ndërveprojnë me ujin, duke e kthyer atë në peroksid hidrogjeni.
Në rastin e zhabave në L’Aquilla, ky zinxhir kimik ngjarjesh mund të ndërhyjë në materialin organik të tretur në ujin e pellgut, duke i kthyer materialet organike të parrezikshme, në substanca që janë toksike për kafshët e ujit.
Freund thotë se sjellja e kafshëve mund të jetë vetëm një prej indiceve që mund të parashikojnë një termet.
Një teori tjetër e mëhershme ka të bëjë edhe me përçimin e valëve. Kur godet një tërmet, vibracionet e ndryshme udhëtojnë nëpër tokë me shpejtësi të ndryshme. Vibracionet fillestare (valët P) udhëtojnë rreth dy herë më shpejt sesa Vibracione dytësore (valët S), që përbëjnë shumicën e tronditjes që përjetohet. Valët P janë në përgjithësi shumë të lehta për t’u ndjerë nga njerëzit, edhe pse sizmografët arrijnë t’i kapin ato. Por disa kafshë mund të jenë të ndjejnë valët P, para se të mbërrijnë valët S.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
