Në Japoni, arti bashkëkohor po çohet me guxim edhe në fshat

Një kozmonaut u ul për pjesën më të madhe të dimrit në një platformë në stacionin Kazusa-Murakami në Chiba, një prefekturë rurale japoneze pranë Tokios.

Ndërsa prisnin trenat, gjyshet bisedonin me instalacionin e pajetë, vepër e artistit rus, Leonid Tishkov. Vizitorët në një fabrikë të braktisur veshjesh në fshatin e afërt Ushiku gjetën një labirint multimedial të mbledhur nga artisti japonez, Nakazaki Toru, duke përdorur objekte dhe kujtime të marra nga vendi: makina të vjetra qepëse, manekina të mbështjellë me mostra pëlhure dhe intervista të regjistruara me familjen që dikur drejtoi vendin. Këto ishin dy nga mbi 90 pjesët e krijuara për një festival trevjeçar të njohur si “Ichihara Art x Mix”, i mbajtur në zonën Ichihara në Japoni në fund të 2021.

Jashtë vendit, arti bashkëkohor më i njohur i Japonisë është vepra e ndikuar nga manga e piktorëve si Murakami Takashi, lulet shumëngjyrëshe të të cilit shfaqen në çantat e Louis Vuitton dhe në videoklipet e Billie Eilish. Megjithatë, brenda vendit, arti social dhe me qendër komunitetin, shpesh në formën e festivaleve në zonat rurale, është prirja mbizotëruese. Kitagaëa Fram, drejtoresha e artit pas ngjarjes Ichihara, organizon katër të tjera të mëdha në po aq prefektura.

Trienalja Echigo-Tsumari tërheq më shumë se gjysmë milioni njerëz, pothuajse e njëjtë me Bienalen e Venecias; ata enden nëpër 760 kilometra katrorë fshatrash të largëta në prefekturën Niigata, në kërkim të skulpturave dhe instalacioneve të fshehura në fusha, pyje dhe ndërtesa të vjetra. Një milion njerëz dynden në “ishujt e artit” të largët të Detit të Brendshëm të Japonisë për trienalen Setouchi.

Qindra ngjarje të tjera më të vogla të artit mbahen çdo vit nën flamurin e “rigjallërimit rajonal”. Ky lloj arti përballet me sfidat kryesore me të cilat përballet Japonia (dhe, gjithnjë e më shumë, pjesa më e madhe e botës së zhvilluar): një popullsi në plakje dhe në tkurrje; rajone të zbrazura; katastrofa klimatike. Punimet shfrytëzojnë hapësirat dhe burimet e reja që ato forca kanë krijuar, si ndërtesat e braktisura dhe banorët e moshuar të papunë. Siç shkruan Adrian Favell, një sociolog dhe kritik arti: “Përparësia e bashkëkohores mund të gjendet në veprat kolektive të komunitetit”.

Në japonisht, përpjekje të tilla njihen si ato purojekuto (nga “projekti i artit” anglez). “Ne e quajmë atë një ‘projekt’ sepse nuk është një ‘vepër arti’”, thotë Tomii Reiko, një historian arti. Ato purojekuto janë nga natyra përpjekjet bashkëpunuese pa një autor të vetëm. Shumë prej tyre përfshijnë pjesë të artit publik ose skulpturës, por “projekti” është ajo që ndodh rreth tyre: seminare dhe iniciativa të tjera që i japin përparësi komunikimit dhe angazhimit me komunitetet. “Procesi është më i rëndësishëm se rezultati”, shpjegon Mori Yoshitaka nga Universiteti i Arteve në Tokio. Me pak fjalë, artistët krijojnë lidhje jo mes elementeve të një kompozimi, por mes njerëzve.

Ato purojekuto i kanë rrënjët në kolektivët avangardë japonezë të viteve 1960. Ata kanë paralele jashtë vendit në atë që Grant Kester, një historian amerikan i artit, e quan “art i angazhuar në shoqëri”. Por ato purojekuto janë një formë e veçantë që i përgjigjet kushteve të veçanta socio-ekonomike. Disa operojnë në qytete të mëdha, si 3331 Arts Chiyoda, një hapësirë arti në një ish-shkollë të mesme në veri-lindje të Tokios që mirëpret gjithçka, nga ekspozitat e artit te tryezat e rrumbullakëta për parandalimin e fatkeqësive, te punëtoritë e rritjes së grurit. Shumë të tjera shpalosen larg dritave të ndritshme.

Rasti i Echigo-Tsumari ka qenë “kryesor”, thotë Kumakura Sumiko, gjithashtu nga Universiteti i Arteve në Tokio. Rajoni është një enklavë konservatore në malet e Japonisë qendrore, e mbushur me shtëpi të braktisura, zona orizi dhe njerëz të moshuar - objektivisht, një vend i tmerrshëm për të pritur një festival të artit bashkëkohor.

Kur filloi në vitin 2000, shumë kritikë arti pyesnin veten se kush do të shkonte; shumë në komunitetin lokal vunë në dyshim shpenzimet, kujton zonja Kumakura.

Por me kalimin e kohës, qëndrimet ndryshuan. Vullnetarët e rinj vendosën lidhje të qëndrueshme me banorët vendës; shumë erdhën për të ndihmuar kur një tërmet i madh goditi rajonin në vitin 2004. Megjithëse disa vendës mbeten armiqësorë ndaj përdorimit të fondeve për instalacione të pakuptueshme në vend të rrugëve ose klinikave, shumë prej tyre kanë ardhur përreth. Ky vit do të jetë edicioni i tetë i festivalit.

Për vendet rurale, projektet janë një alternativë ndaj nismave të rigjenerimit të drejtuara nga infrastruktura, të cilat i favorizon qeveria kombëtare.

Ata kanë arritur të shijojnë statusin e tyre të ri si destinacione turistike: fshatrat e zakonshëm tani mburren me atraksione nga emra me famë botërore si James Turrell, një artist amerikan i dritës dhe Marina Abramovic, një artiste serbe e performancës.

Përfshirja në art

Me artin si katalizator, thotë ai, të moshuarit janë bërë “më energjikë”, të rinjtë kanë filluar t’i frekuentojnë dhe administratat lokale janë bërë “më globale për sa i përket mentalitetit të tyre”. Një studim i Echigo-Tsumari zbuloi se rreth 60% e popullsisë kishte punuar ose marrë pjesë në festival. Ata që e bënë kishin më shumë besim tek të huajt dhe kishin nivele më të larta si të kapitalit social, ashtu edhe të kënaqësisë nga jeta sesa ata që nuk kishin.

Për japonezët, ngjarjet duket se i japin formë një “dëshirimi të paformuar” për t’i shpëtuar jetës në zyrë, mendon Justin Jesty nga Universiteti i Uashingtonit: “Ata janë diçka në lidhje me drejtimin e imagjinatës së njerëzve”. Sondazhet e qeverisë sugjerojnë se gati 40% e banorëve të qytetit të moshës 18-29 vjeç do të dëshironin të jetonin në një fshat; për shumë njerëz, pandemia duket se ka rritur preferencat për në fshat.

Organizatorët duhet të mbajnë marrëdhënie të ngushta me qeveritë lokale, të cilat priren të dominohen nga Partia Liberal-Demokratike në pushtet, kështu që rrallëherë ka ndonjë kritikë të hapur politike. Kritikët thonë se kjo i grabit artit aftësinë e tij për të tronditur dhe sfiduar shikuesit. Instalacionet priren drejt asaj abstraktes dhe të këndshmes vizualisht – në kontrast me shumë filma të mëdhenj të artit europian dhe amerikan, ku, këto ditë, politika duhet të jetë “e dukshme dhe eksplicite, duhet të ngresh grushtin, të godasësh fytyrën, duke folur metaforikisht”, siç shprehet zonja Tomii.

Megjithatë, projektet janë radikale në mënyrën e tyre. Duke sjellë artin në rajonet rurale, ata shtrojnë pyetje politike të një lloji më delikate, por jo më pak thelbësore – për kë është arti dhe roli i tij në një shoqëri të plakur.

Marrë nga The Economist, përshtati në shqip Gazeta Si

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.