.png)
Pothuajse në përfundim të luftës së Dytë Botërore, Franklin D. Roosevelt shkoi në një mbledhje me liderët botërorë që vendosi më vonë kursin e gjeopolitikës për dekada me radhë. Jo samiti i Jaltës. Menjëherë pasi FDR, Churchill dhe Stalin kishin ndarë botën në sfera ndikimi, presidenti amerikan u largua me një anije amerikane për t'u takuar në heshtje me mbretin e Arabisë Saudite, Abdel Aziz ibn Saud. Në këmbim të mbrojtjes së sovranitetit të tij në Tokën e Shenjtë, monarku ra dakord që të lejonte firmat amerikane të naftës të ndërhynin në naftën saudite.
Duke u mbështetur në shfrytëzimin afatgjatë të rezervave persiane nga Kompania Anglo-Persiane e Naftës (tani BP), aleanca saudio-amerikane formoi boshtin e naftës që bëri që kompanitë kryesore perëndimore të shikonin me mallëngjim Gjirin Persik. Për dekada me radhë, pesë kompanitë më të mëdha të naftës në botë, ExxonMobil dhe Chevron i SHBA-së, BP dhe Shell nga Britania dhe TotalEnergies nga Franca kanë shpuar tokën nga Amerika e Jugut në Siberi.
Ky riorganizim vjen pasi arkat e mëdha të naftës janë tejmbushur pas dy vitesh çmimesh të larta të energjisë. Më 2 shkurt, Shell i Britanisë zbuloi fitime neto vjetore për vitin 2022 prej afro 40 miliardë dollarësh, më shumë se dyfishi i shifrës një vit më parë dhe më i larti në mbi një shekull si kompani e listuar. Kjo erdhi menjëherë pasi ExxonMobil i Amerikës njoftoi një fitim rekord vjetor prej 59 miliardë dollarësh (duke përjashtuar tarifat e njëhershme). Rivali i saj kryesor vendas, Chevron, gjithashtu raportoi se fitimi i tij neto u dyfishua në 36 miliardë dollarë. BP dhe TotalEnergies do t'i shtohen shifrës përkatësisht në 7 dhe 8 shkurt.
Gjithsesi, Amy Wong nga Credit Suisse, një bankë, mendon se këto pesë superkompani mund të kenë mbledhur rreth 200 miliardë dollarë fitime vitin e kaluar. Një goditje e tillë do të derdhet tek aksionerët; në janar, ExxonMobil tha se do të shpenzonte mbi 35 miliardë dollarë në total për pronarët e saj këtë vit dhe vitin e ardhshëm. Disa do të shkojnë për të shlyer borxhin. Megjithatë, pjesa më e madhe do të shkojë për riinvestim.
Pas disa vitesh me investime të pakta në naftë dhe gaz, shkatërrimit të kërkesës të shkaktuar nga pandemia dhe armiqësisë së politikave të lidhura me klimën, kompanitë e naftës po shpenzojnë sërish për të gjetur naftë dhe për ta nxjerrë nga toka. S&P Global, një firmë kërkimore, përllogarit se vitin e shkuar, shpenzimet kapitale të industrisë si e tërë, përfshirë kompanitë shtetërore arritën 450 mld dollarë, ndër më të lartat ndonjëherë. 2023-shi mund t’i rrisë edhe më shumë.
E gjithë kjo para e re nuk po shkon në vendet e vjetra. Titanët perëndimorë të naftës po përjetojnë një “zhvendosje fondamentale të mendimit”, thotë Edward Morse nga Citigroup, një bankë. Kompanitë amerikane po tërhiqen nga zonat e largëta gjeografike që janë të pasura me rrezik politik, që u mungon infrastruktura për të nxjerrë hidrokarburet të pastra, ose me të dyja. Rivalët e tyre europianë, që nuk përballojnë shumë rrezik, po heqin dorë nga disa projekte amerikane në favor të Afrikës, me potencial të lartë për zhvillimi të reja më miqësore me mjedisin.
Zhvendosja gjeografike
Për superkompanitë amerikane, kjo do të thotë më pak interesa jashtë Amerikës. ExxonMobil që ka shumicën e firmave perëndimore, la Rusinë pas pushtimit në Ukrainë. Ka lënë gjithashtu projekte në vende si Kameruni, Çadi, Guinea Ekuatoriale dhe Nigeria. Chevron ka shitur projektet e saj në Britani, Brazil dhe Danimarkë dhe nuk ka rinovuar koncesionet e skaduara në Indonezi dhe Tajlandë.
James West nga Evercore, një bankë investimesh, sheh Chevron dhe ExxonMobil që zhvendosin një sasi të madhe të shpenzimeve kapitale në Amerikën e Jugut dhe vetë Shtetet e Bashkuara. ExxonMobil po investon fort në fushat e reja në Guajana. Chevron do të investojë më shumë se 1/3 e shpenzimeve kapitale po në tokën amerikane dhe 20% në gjirin meksikan. Muajin e kaluar, ajo gjithashtu, me bekimin e Presidentit Joe Biden, rifilloi tregtimin e një pjese të naftës së papërpunuar nga Venezuela, një diktaturë që kishte qenë prej kohësh në listën e zezë të Amerikës.
Gjigandët europianë të naftës po reduktojnë shpenzimet e tyre në lindje dhe perëndim. BP dhe Shell, kanë lënë Rusinë, që do të thotë humbje deri në 25 mld dollarë. Shell ka hequr dorë nga fusha e kërkimit në Teksas dhe ka nxjerrë në shitje ato që kishte në gjirin e Meksikës. BP po heq asetet e saj të naftës meksikane dhe përflitet se do të largohet nga Angola, Azerbajxhani, Iraku, Omani dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. TotalEnergies po tërhiqet nga rërat e naftës në Kanada.
Por, vështrimi europian po kthehet nga jugu, njësoj si rivalët amerikanë. Në janar, Claudio Descalzi, kreu i kompanisë Eni në Itali, i bëri thirrje Europës që të shikonte nga Afrika si zëvendësim të Rusisë. Ai tha se një bosht veri-jug si ky do të rrisë aksesin e Europës në hidrokarbure dhe do të rrisë investimet e rinovueshme. Më 28 janar, Eni firmoi një amrrëveshje 8 mld dollarëshe me kompaninë shtetërore të naftës në Libi. Shell dhe Equinor, firma shtetërore e naftës në Norvegji, firmosën një marrëveshje me Tanzaninë për të ndërtuar një terminal të gazit të lëngshëm, 30 mld dollarë. TotalEnergies po investon në projekte gazi në Mozambik dhe Afrikë të Jugut.
Ka dy arsye për këtë zhvendosje. E para, një preokupim kryesor i amerikanëve, ka të bëjë me rreziqet dhe kthimet. Në epokat e mëparshme të çmimeve të larta të naftës, bosët e naftës shpenzonin, me fjalët e njërit, "si piratë të dehur". Investimet e tepërta dhe kontrolli i pamjaftueshëm i kostos në vitet e shkuara çuan në humbje të mëdha dhe mbiprodhim. Në vitet para pandemisë Covid-19, projektet e naftës nga Deti Kaspik deri në pellgun Permian humbën miliarda dollarë. Dhjetëra miliarda të tjera në vlerën e aksionerëve shkuan në tym.
Tani investitorët kërkojnë më shumë disiplinë nga bosët e naftës. Dhe bosët po i dëgjojnë. Shpenzimet kapitale të kombinuara të industrisë, megjithëse janë rritur nga niveli i fundit i saj, janë ende në rënie nga një kulm prej afro 800 miliardë dollarësh në 2014-n. Sa i përket parave që po shpenzojnë superkompanitë, ato po përdoren me më shumë maturi. Pjesa më e madhe e tyre shkon në investime "me cikël të shkurtër", të cilat gjenerojnë një kthim brenda pesë viteve dhe jo dhjetë ose më shumë. "Unë kam qenë në këtë industri që nga vitet 1990 dhe kurrë nuk kam parë kaq shumë fokus në efikasitet,"-thotë Julie Wilson nga Wood Mackenzie, një firmë konsulence. Ky kërkim për efikasitet nënkupton më pak baste të rrezikshme në vende jo mikpritëse si Arktiku ose fundi i thellë i oqeanit dhe më shumë projekte në juridiksione të njohura me politikë dhe gjeologji më pak të frikshme.
Për firmat amerikane, natyrisht, askund nuk është më e njohur se Shtetet e Bashkuara. Ata gjithashtu e kuptojnë Amerikën e Jugut. Dhe pjesë të oborrit të shtëpisë së tyre ata i njohin më pak mirë, si p.sh Guajana. Ai vend, pasuritë e përfolura prej kohësh në naftë të të cilit u konfirmuan vetëm në vitin 2015, mund të jetë gjithashtu, në mënyrë kundërintuitive, më pak i rrezikshëm politikisht në mënyra të rëndësishme. Ndryshe nga bashkëmoshatarët e tyre në shumë autokraci të mallkuara nga burimet, të cilët nuk mund ta imagjinojnë një të ardhme pa naftë, politikanët në vendet me burime të zbuluara rishtazi janë më të kujdesshëm në lidhje me perspektivat e tyre. Si rezultat, ato tentojnë të ofrojnë kushte më të favorshme për kompanitë e naftës në mënyrë që të nxjerrin hidrokarburet në treg më shpejt; në Guajana, ExxonMobil kaloi nga zbulimi i parë i naftës në ujëra të thella në prodhim për disa vjet.
Për europianët, vendet afrikane, të cilat shpesh mbajnë marrëdhënie të arsyeshme me ish-fuqitë e tyre koloniale, duken tërheqëse për një arsye të ngjashme. Sa i përket tërheqjes së tyre nga Amerika, firmat europiane po bëhen të shqetësuara për lidhjen e tyre me industrinë e naftës të Amerikës, me reputacionin e saj jo aq pozitiv. Në vitin 2021 TotalEnergies u tërhoq nga Instituti Amerikan i Naftës për shkak të kundërshtimit të grupit të lobit ndaj subvencioneve të automjeteve elektrike, çmimeve të karbonit dhe rregullave më të ashpra për emetimet e metanit, një gaz i fuqishëm serrë.
Duke vepruar kështu, firmat europiane po i përgjigjen presionit në rritje nga konsumatorët, politikëbërësit dhe investitorët për të filluar dekarbonizimin e portofoleve të tyre - arsyeja kryesore e europianëve për zhvendosjen gjeografike. Ata janë në kërkim të vendeve të reja për të investuar, sepse investime të tilla, të cilat përdorin teknologjinë më të fundit, priren të jenë më efikase dhe më pak intensive ndaj karbonit sesa asetet e vjetra që mbështeten në infrastrukturën më të vjetëruar. Për më tepër, kompanitë e naftës, veçanërisht në Europë, po shikojnë përtej karburanteve fosile. James Thompson i JPMorgan Chase, një bankë, ka zbuluar se korrelacioni historik midis çmimeve të larta të naftës dhe shpenzimeve të larta kapitale për naftën dhe gazin është rrëzuar për 11 gjigantë të mëdhenj energjetikë të sektorit privat – një fenomen që ai ia hedh pjesërisht kompanive të mëdha që kanë ndërmarrë më shumë para për projekte me karbon të ulët.
Projekte të tilla me të vërtetë po rriten si kërpudha, veçanërisht në mesin e firmave europiane. Majin e kaluar Eni bëri një marrëveshje me Sonatrach, firmën shtetërore të naftës algjeriane, për të zhvilluar hidrogjen të gjelbër nga burime të rinovueshme. BP po bën të njëjtën gjë në Mauritani dhe TotalEnergies ka mbështetur prodhimin e energjisë së rinovueshme në Afrikën e Jugut. Duke parë veriun, vitin e kaluar Shell pagoi gati 2 miliardë dollarë për Nature Energy, një prodhues danez i gazit natyror "të rinovueshëm" (rng) të prodhuar nga gjëra të tilla si mbetjet bujqësore. Në dhjetor, BP përfundoi blerjen prej 4.1 miliardë dollarësh të Archaea, e cila gjithashtu prodhon rng. Oswald Clint i Bernstein, një ndërmjetës, parashikon "një epokë gjigande-bashkimesh" në energjinë e gjelbër të udhëhequr nga gjigantët europianë. Vitin e kaluar, kompanitë kryesore të naftës nënshkruan tashmë 22 marrëveshje për energjitë e rinovueshme, pesë më të mëdhatë prej të cilave arritën deri në 12 miliardë dollarë. Clint mendon se në vitin 2030, kompanitë kryesore europiane mund të shpenzojnë afërsisht gjysmën e shpenzimeve të tyre kapitale për projektet me karbon të ulët.
Rreshtimi veri-jug i superkompanive është larg të qenit i finalizuar. BP është ende duke bërë disa investime në Gjirin e Meksikës. Shell dhe TotalEnergies po vënë baste në Katar Lng. ExxonMobil po dyfishon një projekt gazi në Mozambik. Chevron po zgjeron një projekt nafte në Kazakistan dhe, siç raportohet, po ringjallë bisedimet me qeverinë e Algjerisë për rezervat e argjilës së vendit. Por këto duken gjithnjë e më shumë si përjashtime sesa rregulla. E ardhmja e eksplorimit të energjisë duket shumë më e dobët, pak më e gjelbër dhe shumë më e “rreshtuar”.
Burimi: The Economist/ Përshtati: Gazeta ‘SI’
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
