.png)
Ndërsa zgjerimi i BE-së mbetet me pikëpyetje, Ursula von der Leyen pati disa vizita në shtetet e Ballkanit Perëndimor. Kur ndaloi në Shqipëri, presidentja e Komisionit Europian theksoi se Inteligjenca Artificiale është shtyllë me rëndësi për integrimin në BE, në harmoni me qëllimet e shtetit shqiptar.
Më 11 shtator 2025, kryeministri Edi Rama zbuloi Diellën, një avatar digjital i një gruaje me kostume tradicionale shqiptare, si Ministre e Shtetit, e ngarkuar me mbikëqyrjen e prokurimeve publike.
Në pamje të parë, lëvizja duket si një tentativë për të shfaqur mentalitetin modern të Tiranës, e cila synon t’i hapë të gjithë kapitujt e integrimit brenda këtij viti. Inteligjenca Artificiale pritet të lehtësojë anëtarësimin e Shqipërisë në BE. Por, duke i besuar në mënyrë eksplicite funksionet e qeverisjes një teknologjie të drejtuar nga algoritmi “jo-njerëzor”, sipas definicionit – e zhvilluar nga kompani joeuropiane – ngre çështje kritike të etikës dhe llogaridhënies, si dhe shqetësime mbi sigurinë kibernetike dhe varësinë teknologjike.
Inteligjenca artificiale si mënyrë për të përshpejtuar anëtarësimin në BE?
Gjatë viteve të fundit, Shqipëria ka përparuar në mënyrë të qëndrueshme përgjatë rrugës së saj të anëtarësimit në BE, me 28 nga 33 kapitujt e negociatave të hapura tashmë dhe vetëm grupi 5 për burimet, bujqësinë dhe kohezionin ende pezull. Vendi ka vendosur objektivin që të hapë këtë grup përfundimtar deri në fund të vitit dhe të mbyllë të gjithë kapitujt deri në vitin 2027. Për të arritur këtë moment historik, kryeministri Rama synon të mbështetet shumë në AI, i cili mund të çojë përpara pranimin e Shqipërisë në tre fronte. Së pari, zhvillimi i infrastrukturës së sigurt digjitale dhe digjitalizimi më i gjerë i shoqërisë shqiptare janë kërkesat për anëtarësimin në BE. Miratimi i AI nga shërbimet publike shqiptare ushqehet drejtpërdrejt me këtë ambicie dhe më 1 janar 2024, në platformën e-Albania u lançua një ‘nëpunës publik virtual’, në thelb një chatbot që ndihmon qytetarët me procedurat administrative.
Së dyti, IA është bërë gjithashtu një mjet për të përshpejtuar vetë procesin e anëtarësimit, duke lehtësuar transpozimin e acquis të BE-së dhe duke përafruar kuadrin legjislativ të Shqipërisë me standardet evropiane. Në vitin 2023, Agjencia Kombëtare për Shoqërinë e Informacionit (AKSHI) hapi tenderin prej 2.6 milionë euro për “Përdorimin e Inteligjencës Artificiale në Procesin e Transpozimit të Acquis për Integrimin Europian”. Kryeministri Rama kontaktoi personalisht me CEO-n e atëhershme të OpenAI dhe Mira Murati me origjinë shqiptare, duke arritur një marrëveshje për përdorimin e ChatGPT për të përkthyer dhe përmirësuar përfshirjen e mijëra faqeve të legjislacionit të BE-së në ligjin shqiptar.
Së fundi, AI është shfaqur si një mjet i mundshëm kundër korrupsionit. I konsideruar nga mbi një e treta e qytetarëve shqiptarë si kërcënimi më i madh për ekonominë, korrupsioni nuk është vetëm një shqetësim i brendshëm, por një pengesë kryesore për anëtarësimin në BE. Raporti i Progresit 2024 nënvizon se “korrupsioni mbetet një shqetësim serioz [në Shqipëri] dhe përpjekjet parandaluese kanë pasur një ndikim të kufizuar”. Shqipëria shënoi 42 nga 100 në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International 2024, duke u renditur në vendin e 80-të nga 180 vende, ndërsa një në katër përdorues të shërbimeve publike pranoi se kishte paguar ryshfet në 12 muajt e mëparshëm. Kështu lindi Diella, në një përpjekje për të frenuar korrupsionin përmes ashpërsisë algoritmike dhe paanshmërisë së supozuar.
Kur teknologjia bëhet rrezik
Megjithatë, vendosja e përhapur e AI ka ngritur shqetësime. Ndërsa përdorimi i internetit është relativisht i lartë në Shqipëri, me 88% të njerëzve online, vetëm 32% zotërojnë aftësi bazë digjitale dhe 9% demonstrojnë aftësi mbi bazën. Kështu, Shqipëria duhet të vazhdojë të përmirësojë performancën e saj në Indeksin e Ekonomisë dhe Shoqërisë Digjitale të BE-së (DESI). Por duhet të shmangë nxitimin në qeverisjen e udhëhequr nga AI pa elasticitetin institucional, kapacitetin teknologjik dhe infrastrukturor ose legjitimitetin social që kërkohet për të menaxhuar rreziqet e lidhura.
1 – Rreziku i legjitimitetit
Një çështje kyçe në futjen e AI në qeverisje qëndron në llogaridhënien dhe besimin e publikut. Qeveria ka theksuar vazhdimisht se Diella nuk do të funksionojë plotësisht në mënyrë autonome, por nën mbikëqyrjen njerëzore, me vendimmarrjen që do të mbetet zyrtarisht në duart e zyrtarëve të zgjedhur. Megjithatë, mbështetja në informacionin e gjeneruar dhe të formësuar nga AI nuk është neutrale. Diella në mënyrë të pashmangshme do t’i renditë, do t’i japë përparësi dhe do të kornizojë informacionin mbi të cilin bazohen vendimet politike. Prandaj, pyetja është se deri në çfarë mase gjykimet njerëzore formohen, kufizohen ose paragjykohen nga këto rezultate. Kjo ngre gjithashtu çështjen e përgjegjësisë: Diella do të marrë “mikro-vendime” të panumërta përtej mbikëqyrjes së drejtpërdrejtë politike, por këto përfundimisht do të udhëheqin zgjedhjet qeveritare. Sa të gjurmueshme janë “mikro-vendime” të tilla dhe sa transparente apo të auditueshme janë modelet themelore të AI? Pa përgjigje të qarta, AI rrezikon të shtojë një shtresë të mëtejshme të paqartësisë në qeverisje në vend që ta zvogëlojë atë. Ky rrezik është përforcuar në Shqipëri, ku 75% e qytetarëve kanë mosbesim ndaj partive politike dhe 60% nuk i besojnë Kuvendit. Prezantimi i një ministri virtual të AI mund të gërryejë më tej, në vend që të rivendosë besimin e publikut.
2 – Risku i sigurisë kibernetike
Skepticizmi mund të rritet gjithashtu për shkak të rreziqeve të sigurisë kibernetike të natyrshme për Diellën. Me emërimin e Diellës si ministër, qeveria shqiptare ka rritur dukshmërinë e saj dhe, bashkë me të, gjasat për të tërhequr vëmendjen e sulmuesve të mundshëm. Megjithëse autonomia e saj është e kufizuar dhe qëllimi i saj kryesisht simbolik dhe i drejtuar nga imazhi, Diella është me të vërtetë një objektiv me vlerë të lartë. Ai do të trajtojë të dhëna të ndjeshme personale dhe qeveritare. Kjo mund të inkurajojë sulmuesit të shfrytëzojnë asistentin virtual si një pikë hyrjeje në sistemet qeveritare nëpërmjet API-ve të brendshme, ose të tentojnë akses të drejtpërdrejtë në të dhëna.
3 – Rreziku i mbështetjes në AI me origjinë të huaj
Përballë rritjes së tensioneve globale dhe armatosjes nga Donald Trump të varësive dixhitale të Europës, BE-ja është bërë e vetëdijshme për dobësitë strategjike të krijuara nga mbështetja e saj në teknologjitë e huaja. Reduktimi i këtyre varësive tashmë është bërë prioritet. Megjithatë, megjithëse asnjë dokument zyrtar nuk e konfirmon këtë, disa indikacione sugjerojnë se Diella bazohet në modelet OpenAI dhe është hapur në Microsoft Azure. Kjo rrezikon të përforcojë vetë varësitë që BE-ja kërkon të reduktojë, duke ngritur dyshime nëse një mbështetje e tillë e mbështet apo e ndërlikon anëtarësimin në BE. Strategjia e ardhshme “Aplikoni AI” me të vërtetë pritet të nënvizojë ambicien e Europës për të ripohuar autonominë e saj teknologjike përballë ofruesve të mëdhenj amerikanë dhe kinezë. Siç vuri në dukje Ursula von der Leyen gjatë vizitës së saj në Tiranë, Europa tashmë po investon në këtë vizion, duke ndërtuar një rrjet Fabrikash të AI për të ndihmuar start-up-et evropiane të zhvillojnë, trajnojnë dhe vendosin modelet e tyre. Më e rëndësishmja, kjo nismë do të shtrihet edhe në Ballkanin Perëndimor, duke filluar me dy Antena Fabrikash në Maqedoninë e Veriut dhe Serbi.
Për BE-në, emërimi i një ministri nga AI nga Shqipëria përfaqëson jo vetëm një dilemë qeverisjeje, por edhe një shqetësim sigurie tek fqinjtë e saj të afërt. Ndërsa vendet kandidate përparojnë përgjatë rrugës së BE-së, futja e AI në administratën publike duhet të menaxhohet me kujdes: aplikacionet me rrezik të lartë, përfshirë në prokurimin publik, duhet të përfshijnë gjithmonë hyrjen nga njerëzit dhe mbikëqyrjen e fuqishme njerëzore. Përtej masave mbrojtëse procedurale, siguria kibernetike duhet të forcohet për të mbrojtur të dhënat e ndjeshme si nga gabimet e brendshme ashtu edhe nga kërcënimet e jashtme. Paralelisht, duhet të adresohen rreziqet e zinxhirit të furnizimit dhe të varësisë së resë kompjuterike që lidhen me modelet e huaja të AI, pasi dixhitalizimi nuk duhet të vijë në kurriz të autonomisë.
Në përputhje me standardet DESI, investimi në aftësitë digjitale dhe kapacitetet institucionale gjithashtu duhet të rritet, duke siguruar që qytetarët mund t’u besojnë shërbimeve të aktivizuara nga AI dhe se institucionet publike mund t’i përgjigjen në mënyrë efektive kërcënimeve kibernetike. Pa këto masa mbrojtëse, ajo që reklamohet si një zbulim digjital mund të shndërrohet në një përrallë e shkurtër e rrezikut kibernetik.
Publikuar nga Instituti i Bashkimit Europian për Studimet e Mbrojtjes/ Gazetasi.al
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
