Nga Toni Berber- Si një kandidate zyrtare për anëtarësim në Bashkimin Europian, Serbia supozohet të jetë një demokraci që respekton shtetin e së drejtës dhe përafrohet me politikën e jashtme të bllokut. Është e qartë se ajo dështon në të gjitha pikat. Pra, pse BE-ja, së bashku me SHBA-në, janë të buta ndaj Serbisë?
Le të përmbledhim fillimisht pse BE dhe SHBA i kushtojnë vëmendje Serbisë:
Së pari, për nga madhësia gjeografike dhe popullsia, është vendi më i madh në zonën që njihet, që nga shpërbërja e Jugosllavisë komuniste pas Luftës së Ftohtë, si “Ballkani Perëndimor”.
Kosova nuk njihet nga Serbia dhe as nga pesë shtete anëtare të BE-së: Spanja, Greqia, Qiproja, Sllovakia dhe Rumania.
Së dyti, kjo zonë ishte skena në vitet 1990 të atyre që ishin, deri në pushtimin e Ukrainës nga Rusia, luftërat më të dhunshme në Evropën e pas vitit 1945 – në Bosnje dhe Hercegovinë, Kroaci dhe Kosovë. Nacionalizmi ekstrem serb ishte në qendër të atyre luftërave dhe mbetet një faktor në betejat rajonale për pushtet.
Së treti, zona është një fokus i konkurrencës gjeopolitike midis vendeve perëndimore, Rusisë dhe Kinës. Më shumë se fqinjët e saj, Serbia kërkon të luajë kundër BE-së dhe SHBA-së që janë kundër Moskës dhe Pekinit – duke u mbështetur në traditën e mos-angazhimit të bërë të famshëm nga Josip Broz Tito, lideri i ndjerë jugosllav.
Së fundi, BE-ja është nominalisht e përkushtuar për zgjerimin e anëtarësimit të saj duke përfshirë Serbinë dhe fqinjët e saj si dhe vende përtej rajonit si Moldavia dhe Ukraina. Megjithatë, Serbia është larg përmbushjes së kushteve të anëtarësimit në BE dhe ka arsye të mira për të dyshuar nëse udhëheqja nacionaliste e djathtë në Beograd dëshiron vërtet të bashkohet me klubin.
Duke e ditur këtë, BE-ja dhe SHBA-ja kanë vënë bast për Serbinë si një partner të dobishëm për arsye të tjera – kontrollet e migracionit, bashkëpunimi strategjik ekonomik dhe parandalimi i tensioneve në dhe rreth Kosovës nga destabilizimi i rajonit më të gjerë.
Zgjedhje të padrejta
Asnjë vend i Ballkanit Perëndimor nuk është një demokraci e përsosur, por Serbia dallon sepse mangësitë e saj janë të ngjashme me ato që BE i konsideron ofenduese në Hungari, anëtari më i gabuar i bllokut.
Ashtu si Viktor Orbán, kryeministri i Hungarisë, presidenti serb Aleksandar Vuçiç praktikon një formë të sundimit të një njeriu të fortë të mbushur me konservatorizëm kulturor, lidhje komode me Rusinë dhe Kinën dhe mbështetje për pakicat kombëtare jashtë vendit (hungarezët në Rumani, Sllovaki dhe Ukrainë, dhe serbët në Bosnje dhe Kosovë )
Në një artikull të kësaj jave për Institutin Carnegie, Dimitar Bechev shkroi: Dikush do të mendonte se vendi ka lëvizur prej kohësh nga nivelet më të ulëta të viteve 1990. Mirëpo, të paktën tek disa serb ndjesia është se ora është kthyer pas në epokën e ish-presidentit dhe të fortit Slobodan Millosheviç.
Pasi Vuçiç dhe partia e tij në pushtet fituan një fitore të parashikueshme dërrmuese në zgjedhjet e parakohshme parlamentare të Serbisë më 17 dhjetor, BE lëshoi atë që dukej si një qortim i ashpër, por në të vërtetë ishte një shuplakë e lehtë.
Komisionerët e BE-së Josep Borrell dhe Olivér Várhelyi thanë: “Përfundojmë me shqetësim se procesi zgjedhor kërkon përmirësim të prekshëm dhe reforma të mëtejshme, pasi funksionimi i duhur i institucioneve demokratike të Serbisë është në thelb të procesit të pranimit të Serbisë në BE. Ne gjithashtu presim që raportet e besueshme të parregullsive të ndiqen në mënyrë transparente nga autoritetet kompetente kombëtare.”
Kjo deklaratë mezi gërvishti sipërfaqen e defekteve të jetës politike dhe publike serbe. Ato shkojnë përtej procedurave zgjedhore me të meta, sado të rënda.
Marta Szpala, një shkencëtare politike në Qendrën për Studime Lindore me qendër në Varshavë, ka botuar dy analiza, në maj dhe dhjetor, që hyjnë në thelbin e çështjes. Në maj, ajo shkroi për “problemet sistemike të shtetit serb, duke përfshirë dobësinë e institucioneve të tij publike (të cilat janë në varësi të interesave të partive në pushtet), agresionin e kudondodhur në hapësirën publike, korrupsionin dhe lidhjet ndërmjet qeverisë dhe krimi i organizuar.”
Pas votimit të dhjetorit, ajo vërejti : “Zgjedhjet kanë konsoliduar pozicionin hegjemonist të Presidentit Aleksandar Vuçiç dhe kanë vërtetuar efektivitetin e strukturave të tij partiake në mbajtjen e kontrollit të shoqërisë. Në këtë situatë nuk mund të zhvillohen zgjedhje plotësisht demokratike. Vuçiç praktikon një formë sundimi të mbushur me konservatorizëm kulturor, miqësi me Rusinë dhe Kinën dhe mbështetje të fuqishme për pakicat kombëtare të Serbisë jashtë vendit.”
Korrupsioni, krimi i organizuar dhe ‘bota serbe’
Në korrik, SHBA vendosi sanksione ndaj Aleksandar Vulin, një aleat i Vuçiçit, i cili drejtonte agjencinë shtetërore të sigurimit të Serbisë, për përfshirje të dyshuar në krimin e organizuar ndërkombëtar, operacione narkotike, lidhje me Rusinë dhe “promovimin e narrativave etno-nacionaliste që nxisin paqëndrueshmërinë në Serbi dhe rajon.”
Cilat janë këto rrëfime?
Nën Vuçiçin, i cili ka qeverisur Serbinë si kryeministër (2014-2017) dhe president (2017 e deri më sot), autoritetet kanë promovuar idenë pseudo-filozofike të një ‘srpski svet’, ose të botës politike dhe kulturore serbe.
Ky koncept i rrezikshëm kujton promovimin e Presidentit Vladimir Putin ose një botë ruse.
Moska dhe Beogradi pretendojnë të drejtën dhe detyrën për të “mbrojtur” rusët dhe serbët etnikë që jetojnë jashtë shtetit amë. Në Ukrainë, ne kemi parë se ku të çon kjo. Ka paralele me Bosnjën, ku lidershipi serb i Bosnjës kërkon të minojë organet e autoritetit shtetëror, dhe me Kosovën, ku dhuna shpërtheu në shtator dhe SHBA-ja paralajmëroi për një grumbullim të forcave të armatosura serbe pranë kufirit.
Migrimi
Një arsye pse BE-ja i minimizon vështirësitë e saj me Serbinë është se qeveritë i frikësohen një kthimi të krizës së refugjatëve dhe emigrantëve që përfshiu Evropën juglindore dhe tronditi vetë BE-në në 2015-2016. Në sytë e Brukselit, bashkëpunimi serb është kritik në parandalimin e përsëritjes së atij episodi. Në mars, Ylva Johansson, komisionerja e BE-së për çështjet e brendshme, vizitoi Beogradin dhe lavdëroi autoritetet serbe për pengimin e migrantëve të parregullt.
Ajo vuri në dukje se përfaqësuesit e Frontex, agjencia e kontrollit të kufijve të BE-së, do t’i bashkohen policisë serbe në patrullimin e kufijve të vendit me shtetet e tjera jashtë BE-së, si Bosnja dhe Maqedonia e Veriut. Bashkëpunimi për migracionin ishte një temë kryesore e vizitës së kryeministres italiane Giorgia Meloni në Beograd në dhjetor.
Për qeverinë e Italisë, pak çështje janë më urgjente sesa frenimi i migracionit të parregullt – dhe kjo do të thotë të mbash marrëdhënie të mira me Serbinë, siç shpjegon Maja Bjeloš në këtë artikull për Institutin Italian për Studime Politike Ndërkombëtare.
Litium
Megjithëse ekonomia e Serbisë është relativisht e vogël, vendi ka një nga depozitat më të mëdha të njohura të litiumit në Evropë, një mineral thelbësor për prodhimin e baterive të automjeteve elektrike. Në shtator, komisioneri i BE-së Maroš Šefčovič nënshkroi një letër qëllimi me Vuçiçin për një partneritet BE-Serb në bateritë dhe lëndët e para kritike, duke përfshirë litiumin.
Siç përcakton ky dokument i Komisionit Evropian,ka “rritje shpërthyese të kërkesës” për litium. Planet e tranzicionit të gjelbër të BE-së varen nga aksesi i sigurt në të. Serbia do të ishte furnizuesi më i përshtatshëm – megjithëse do të nënkuptonte rivendosjen e një projekti të minierave të litiumit që u anulua në vitin 2022 pas protestave lokale për ndikimin e mundshëm mjedisor.
Kosova
Një arsye e tretë për qasjen e butë të BE-së ndaj Serbisë është Kosova, ish-krahina serbe me shumicë shqiptare etnike (vendet që nuk e njohin shpalljen e pavarësisë së Kosovës në 2008 përfshijnë Serbinë, Rusinë, Kinën dhe pesë shtete të BE-së). Për evropianët dhe amerikanët, një konflikt në Evropën Juglindore do të ishte jashtëzakonisht i padëshiruar në një kohë kur mbështetja aleate për Ukrainën po vihet nën presion dhe rreziqet e veprimeve kineze kundër Tajvanit janë gjithnjë të pranishme.
“Kosova është Serbi dhe Krimea është Rusi” lexon një mural në Mitrovicën veriore të Kosovës, e cila ka një shumicë etnike serbe.
Në një artikull tjetër për Carnegie Europe, Bechev argumenton se BE-ja dhe SHBA-ja kanë tentuar në vitet e fundit ta trajtojnë Vuçiçin si “i rrituri proverbial në dhomë” – çelësi i një kompromisi që do të përfshinte njohjen serbe të Kosovës në këmbim të Asociacionit të komunave me shumicë serbe.
Është rruga e duhur përpara, dhe është e vërtetë se liderët e Kosovës e kanë zvarritur çështjen jetike të vetëqeverisjes lokale serbe. Por Vuçiç ka treguar pak shenja për të shlyer besimin që liderët perëndimorë i kanë dhënë atij për të arritur një zgjidhje për Kosovën.
Marrëveshjet serbe me Rusinë dhe Kinën
Ndërkohë, Vuçiç ka refuzuar t’i bashkohet sanksioneve perëndimore ndaj Moskës. Serbia dhe Rusia madje nënshkruan një marrëveshje të politikës së jashtme në shtator 2022, kur pushtimi i Putinit në Ukrainë ishte në lëvizje të plotë.
Në një shenjë tjetër të distancës diplomatike të Beogradit nga BE dhe SHBA, Serbia dhe Kina arritën një marrëveshje të tregtisë së lirë në tetor që përfshin hapësirën për bashkëpunimin ushtarak. Në përgjithësi, lind pyetja: a po sjell ndonjë përfitim real përpjekja e perëndimit për të punuar në mënyrë konstruktive me Vuçiçin?
Për sa i përket cilësisë së demokracisë serbe, politikës së jashtme pro-perëndimore dhe kërkimit të një marrëveshjeje për Kosovën, përgjigja do të dukej të ishte një “Jo”.
Burimi: Financial Times/Përshtati Gazeta Si
Shënim: Tony Barber është Redaktor Europian i Financial Times. Ai është një ish-korrespondent i huaj në Austri, Belgjikë, Gjermani, Itali, Poloni, ish-Bashkimin Sovjetik, SHBA dhe ish-Jugosllavi.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
