Tarifat e tmerrshme të Hitlerit

Nga momenti që Adolf Hitler u emërua kancelar i Gjermamisë, tarifat ishin prioriteti i agjendës së tij ekonomik. “Duhet të plotësojmë kërkesën e bujqësisë për tarifa më të larta”, tha ministri i tij i ekonomisë, Alfred Hugenberg, të mërkurën e 1 shkurtit 1933, 48 orë nga emërimi i Hitlerit.

Ministri i Jashtëm, Konstantin von Neurath ishte i shqetësuar për importet nga Austria dhe një marrëveshje miliona marka me Rusinë. Ministri i Financës bëri thirrje për zgjidhje të menjëhershme.

Hitleri kishte atë që dikush mund ta quante një shpërfillje të dyshimtë të taksave, herë pas here kriminale. Ai i detyrohej 400.000 marka shtetit gjerman në taksat e prapambetura. Kuptimi i tij i ekonomisë ishte primitiv. “Ju keni inflacion vetëm nëse e dëshironi atë,” tha një herë Hitleri. “Inflacioni është mungesë disipline. Unë do të kujdesem që çmimet të mbeten të qëndrueshme. Unë kam S.A.-në time për këtë.” (S.A., ose Broënshirts, ishin organizata origjinale paraushtarake e lidhur me Partinë Naziste.) Hitleri i mbante hebrenjtë përgjegjës për shumicën e problemeve financiare të Gjermanisë.

Hitleri mbështetej tek Gottfried Feder, ekonomisti i partisë naziste, për të zhvilluar programe specifike ekonomike. Feder ia kishte dalë të “gatuante” në një program të partisë kërkesat edhe të socialistëve edhe të nacionalistëve fanatikë. Në maj 1932, Feder publikoi atë që u bë plani i parë ekonomik nazist, 32-faqe gati për t’u vënë në jetë. Thelbësore aty ishin tarifat.

“Nacional-Socializmi kërkon që nevojat e punëtorëve gjermanë të mos plotësohen më nga skllevërit sovjetikë, kinezët dhe zezakët”, shkroi Feder. Gjermania kishte nevojë për punëtorë dhe fermerë gjermanë që prodhonin mallra gjermane për konsumatorët gjermanë. Feder pa “kufizimet e importit” si çelësin për kthimin e ekonomisë gjermane te gjermanët. “Nacional Socializmi kundërshton ekonominë botërore liberale, si dhe ekonominë botërore marksiste,” shkroi Feder. Gjermanët tanë duhet “të mbrohen nga konkurrenca e huaj”.

Edhe pse vetë ministri i jashtëm i Hitlerit, Konstantin von Neurath, ishte i shqetësuar se strategjia do të shkaktonte një luftë tregtare dhe mund të rriste çmimin e vezëve të importuara me 60%, tarifat e Federit përshtaten me vizionin më të madh të Hitlerit për “çlirimin” e popullit gjerman nga prangat e një rendi botëror të globalizuar.

Përplasja e vitit 1929 e kishte zhytur Gjermaninë, së bashku me pjesën më të madhe të botës, në një humnerë. Tregjet u shembën. Fabrikat ishin bosh. Papunësia u rrit. Në fillim të viteve 1930, një në tre punëtorë gjermanë ishte i papunë. Por Hitleri kishte trashëguar një ekonomi në rimëkëmbje: në dhjetor 1932, Instituti Gjerman për Kërkime Ekonomike raportoi se kriza ishte “kapërcyer në mënyrë të konsiderueshme”; në kohën kur Hitleri u emërua kancelar, në janar 1933, ekonomia ishte në përmirësim.

Kështu, detyra kryesore ekonomike e Hitlerit si kancelar ishte të mos ngatërronte gjërat. Tregu gjerman i aksioneve ishte rritur pas lajmeve për ardhjen e tij në pushtet. “Bursa u rikuperua sot nga dobësia e saj kur mësoi për emërimin e Adolf Hitlerit, një bum i drejtpërdrejtë që shtrihej në pjesën më të madhe të aksioneve,” raportoi The New York Times atëherë.

Por thashethemet për tarifat e mundshme dhe shfuqizimin e marrëveshjeve ndërkombëtare, së bashku me sfidat e Hitlerit ndaj rendit kushtetues, ngritën këmbanat e alarmit. Partia konservatore e Qendrës e paralajmëroi Hitlerin kundër “eksperimenteve antikushtetuese, të dëmshme ekonomikisht, reaksionare shoqërore dhe të rrezikuara të monedhës”. Eduard Hamm, një ish-ministër i ekonomisë që shërbeu në bordin e Shoqatës Gjermane të Industrisë dhe Tregtisë, i dërgoi një letër të ashpër kancelarit të ri duke e udhëzuar atë mbi “parakushtet ligjore, ekonomike dhe psikologjike për ndërtimin e kapitalit”. Sistemi i tregut të lirë, i kujtoi Hamm Hitlerit, bazohej në besimin, sundimin e ligjit dhe respektimin e detyrimeve kontraktuale.

Hamm vazhdoi të shpjegonte se edhe pse Gjermania importonte më shumë produkte bujqësore sesa eksportonte në fqinjët e saj europianë, këto vende siguruan tregje për prodhimin industrial gjerman. (Në atë kohë, Gjermania importonte mesatarisht 1.5 miliardë marka në vit në produkte bujqësore, ndërsa eksportonte mesatarisht 5.5 miliardë marka në mallra industriale dhe të prodhuara.)

“Ruajtja e marrëdhënieve të eksportit me këto vende është një kërkesë e detyrueshme,” shkroi Hamm. Nëse dikush do të “mbyste” tregtinë përmes tarifave, kjo do të rrezikonte prodhimin industrial gjerman – i cili, nga ana tjetër, do të shkaktonte vetëdëmtim të rëndë në ekonominë gjermane dhe do të çonte në rritjen e papunësisë. “Eksportimi i mallrave gjermane siguron tre milionë punëtorë me punë,” shkroi Hamm. Gjëja e fundit që i duhej ekonomisë së Gjermanisë në rimëkëmbje, por ende të brishtë, ishte një luftë tregtare. Hamm i kërkoi Hitlerit të ushtronte “kujdes më të madh” në politikat e tij tarifore.

Por Hitleri nuk bëri asnjë përpjekje për të qetësuar tregjet, duke këmbëngulur se tarifat ishin të nevojshme dhe se i duhej kohë për të rregulluar vendin e shkatërruar që paraardhësit e tij e kishin lënë. “Brenda katër viteve fermeri gjerman duhet të shpëtohet nga varfëria”, tha Hitleri në fjalimin e tij të parë në radio kombëtare si kancelar. “Brenda katër viteve papunësia duhet të kapërcehet plotësisht”. Hitleri dha detaje të pakta se si do të realizohej kjo. Deri në këtë pikë, ai ishte prishur edhe me Feder, dhe kishte braktisur shumicën e pikave të planit për zhvillimin e një ekonomie nacionaliste dhe socialiste.

Si kancelar, Hitleri la planet e tij për ekonominë gjermane qëllimisht të paqarta. Prioriteti i tij kryesor, siç u tha ai ministrave të tij, ishte të siguronte një shumicë të plotë në zgjedhjet e Reichstag të 5 marsit. Hitleri llogariti se i duheshin nga 18 deri në 19 milionë vota. “Nuk ka asnjë program ekonomik që mund t’i pëlqejë një mase kaq të madhe votuesish”, u tha Hitleri liderëve të partisë.

Por edhe pse votuesi mesatar mund të mos jetë kujdesur për detajet e ekonomisë së Hitlerit, tregjet u interesuan. Rritja fillestare e aksioneve që përshëndeti emërimin e Hitlerit u ndal, më pas u zhyt dhe u rrafshua mes pasigurisë politike dhe ekonomike të javëve të para kaotike të Hitlerit si kancelar. Shoqata Gjermane e Industrisë dhe Tregtisë lëshoi një paralajmërim publik për tarifat. “Gjermania ka tepricën më të madhe të eksportit nga të gjitha vendet kryesore tregtare,” raportoi shoqata. “Kjo situatë kërkon kujdes të dyfishtë në masat e politikës tregtare që mund të çojnë në kundërmasa.”

Hans Joachim von Rohr, i cili punonte në ministrinë e ushqimit të Rajhut, shkoi në radio kombëtare për të shpjeguar logjikën e strategjisë tarifore të Hitlerit. “Produktet që i mungojnë Gjermanisë duhet të bëhen më të shtrenjta; atëherë fermerët do t’i prodhojnë ato në sasi të mjaftueshme,” shpjegoi Rohr. “Dhe nëse konkurrenca e huaj mbahet nën kontroll nga tarifat dhe të ngjashme, banorët e qytetit do të preferojnë prodhimin vendas.” Rohr ofroi si shembull dhjamë derri – “Schmalz”.

Nëse Gjermania do të rriste taksën e importit për Schmalz, një element kryesor i dietës gjermane, fermeri gjerman do të motivohej nga rritja e çmimit për të rritur “derrat treqind kilogramsh” që bënin dhjam, në vend të “derrave dyqind kilogram” që bënin proshutë. Problemi, siç vërejti një kritik, ishte se proshuta ishte më fitimprurëse se sa dhjami, edhe pse “derrat e dhjamit” konsumonin më shumë ushqim se “derrat e proshutës”. Kalimi nga derrat e proshutës në derrat e dhjamit, llogariti ky kritik, përfundimisht do ta çonte fermerin e derrave në falimentim. Ai vuri në dukje më tej se sistemi ndërkombëtar i tregtisë kishte ekzistuar për 200 vjet dhe u tregua i dobishëm për të gjitha palët. “Ekonomia kombëtare” e propozuar nga Hitleri, me politikat e saj tarifore vetëshkatërruese, do ta zhyste vendin në një “krizë të rëndë” që mund të kushtonte qindra mijëra vende pune. Dhe kjo ishte edhe përpara se të shkaktonte ndonjë dëm nga tarifat hakmarrëse.

Tarifat e Hitlerit, të shpallura të premten, më 10 shkurt 1933, habitën vëzhguesit. “Dimensioni i rritjes së tarifave në fakt ka tejkaluar të gjitha pritshmëritë,” shkroi Vossische Zeitung me mosmiratim, duke shpallur momentin një “pushkëtar në rrugë” për ekonominë gjermane. Dukej se kombi më i madh dhe më i industrializuar i Europës do të kthehej papritmas “në brazdë dhe parmendë”. Neë York Times e pa këtë për atë që ishte: “një luftë tregtare” kundër fqinjëve të saj europianë.

Objektivat kryesore të tarifave të Hitlerit – vendet skandinave dhe Holanda – u zemëruan nga pezullimi i papritur i statusit të tregtisë së kombit të favorizuar për pothuajse të gjitha produktet bujqësore, si dhe për tekstilet, me tarifat që në disa raste u rritën 500%. Me bagëtinë e saj të dëbuar nga tregu gjerman, Danimarka, për shembull, po përballej me humbje të konsiderueshme. Fermerët ishin në panik. Danezët dhe suedezët kërcënuan “masa hakmarrëse”, ashtu si holandezët, të cilët paralajmëruan gjermanët se kundërmasat do të ndiheshin si “goditje të dukshme” ndaj eksporteve industriale gjermane. Kjo doli të ishte e vërtetë.

“Eksportet tona janë tkurrur ndjeshëm,” e informoi Ministri i Jashtëm Neurath Hitlerin në një mbledhje të kabinetit, “dhe marrëdhëniet tona me vendet tona fqinje po kërcënojnë të përkeqësohen.” Neurath vuri në dukje se kontaktet jozyrtare me bashkëbiseduesit holandezë ishin “ndërprerë me shpejtësi”. Marrëdhëniet tregtare me Suedinë dhe Danimarkën ishin në mënyrë të ngjashme të tendosura, siç ishin ato me Francën dhe Jugosllavinë. Ministri i Financave Krosigk parashikoi se sektori i bujqësisë do të kërkonte një shtesë prej 100 milionë markash në shpenzimet e deficitit.

Hitleri filloi luftën e tij tregtare të premten e dytë të pushtetit të tij. Atë mbrëmje, ai u shfaq në Berlin Sportpalast, vendi më i madh i qytetit, për një miting përpara mijëra ndjekësve të ngazëllyer. Ishte paraqitja e tij e parë publike si kancelar dhe shërbeu si një xhiro fitoreje. Hitleri hoqi dorë nga kostumi i errët që vishte në mbledhjet e kabinetit në favor të uniformës së tij kafe-ushtarak me një shirit svastika në të kuqe të ndezur.

Në fjalimin e tij, Hitleri deklaroi se i gjithë vendi duhej të rindërtohej pas viteve të keqmenaxhimit nga qeveritë e mëparshme. Ai foli për “çmendurinë e plotë” të detyrimeve ndërkombëtare të imponuara nga Traktati i Versajës, për nevojën për të rivendosur “jetën, lirinë dhe lumturinë” te populli gjerman, për nevojën për “pastrimin” e burokracisë, jetës publike, kulturës, popullsisë, “çdo aspekt të jetës sonë”. Regjimi i tij tarifor, nënkuptoi ai, do të ndihmonte në rivendosjen e krenarisë dhe nderit të vetëbesimit gjerman.

“Kurrë mos besoni në ndihmën nga jashtë, kurrë në ndihmën nga jashtë kombit tonë, popullit tonë”, tha Hitleri. “E ardhmja e popullit gjerman duhet të gjendet në veten tonë.”

Hitleri nuk iu referua në mënyrë specifike luftës tregtare që kishte nisur atë pasdite, ashtu siç nuk përmendi planet e riarmatimit që kishte diskutuar me kabinetin e tij një ditë më parë. “Nevojiten miliarda marka për riarmatimin”, u kishte thënë Hitleri ministrave të tij në atë takim. “E ardhmja e Gjermanisë varet vetëm dhe ekskluzivisht nga rindërtimi i ushtrisë.”

Lufta tregtare e Hitlerit me fqinjët e tij do të rezultonte të ishte veçse një prelud i luftës së tij me armë me botën./Burimi: TheAtlantic/Gazetasi.al

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.