.png)
Çfarë mendon ti se janë agjentët: klerikë, shenjtorë a martirë? Ata janë veç një kortezh mjeran idiotësh të vajtur dëm, tradhtarë po se po, dhe mandej, pederastë, sadistë, pijanecë, njerëz që luajnë i miri dhe i keqi për t’i bërë pakëz dritë jetës së tyre të kalbur! Mos të thotë mendja se ata rrinë ulur si murgj në Londër, duke peshuar të moralshmen e të pamoralshmen?Personi përgjegjës për këtë famë të hidhur është Alek Limas , protagonisti pesëdhjetë e ca vjeçar i romanit të John le Carré, “Spiuni që u kthye nga i ftohti”, botuar së pari më 1963-shin dhe sjellë në shqip këtë muaj nga Botimet “Pegi”.
Në orët e para të mëngjesit të 13 gushtit të vitit 1961, trupat e Gjermanisë Lindore mbyllën me tel gjembaç sektorët perëndimorë të Berlinit dhe i ndanë me një mur që nisi të ngrihej rishtas. Muri (germa nistore e madhe iu ngjit fjalës pothuaj aty për aty) do të qëndronte në këmbë plot 28 vjet e do të frymëzonte kërcënime të fuqishme ideologjike si vringëllimë kordhe, akte të panumërta heroizmi (që në të shumtën e rasteve rezultuan të kota), një simbol sintetizues për projekte filmike, si dhe një vepër të vyer letrare që i ka bërë vend vetes me popullaritetin e fituar.Ky është sfondi i librit “Spiuni që u kthye nga i ftohti”, i autorit John Le Carré, sjellë në shqip nga Botimet “Pegi”.
John le Carré ka thënë se ideja për “Spiuni që u kthye nga i ftohti” i lindi pasi shkoi enkas nga Boni për të parë Murin dhe, ç’është e vërteta, asnjë libër tjetër nuk rezulton të jetë i lidhur aq ngushtësisht me të – linja e rrëfimit të romanit nis e përfundon tek ai mur, ku krahët e shtrirë të Limasit s’mund të jenë veçse shëmbëlltyra ikonike e Luftës së Ftohtë. Romani “Spiuni që u kthye nga i ftohti” i shkrimtarit britanik John Le Carré, botuar për herë të parë më 1963, është shndërruar tashmë në një klasik. Me njohuritë e tij të pakrahasueshme, mbledhur nga përvoja disavjeçare në radhët e Shërbimit të Fshehtë Britanik, Le Carré hedh dritë mbi marrëdhëniet e errëta të spiunazhit ndërkombëtar gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë. Në hijen e Murit të porsangritur të Berlinit, Alek Limas shikon t’i vritet edhe agjenti i fundit nga ushtarët e Gjermanisë Lindore. Për Limasin, një agjent britanik në Berlin, Lufta e Ftohtë ka mbaruar. Teksa pret të dalë në pension ose më keq akoma, t’i japin një punë të rëndomtë zyre, Kontrolli, kreu i Shërbimit, i jep një mundësi të rrallë për t’u hakmarrë.
“Ai di të përcjellë emocione, që nga djersitja prej frikës deri te dashuria e dëshpëruar, me një stil bindës, të thukët e dashamirës. Mbi të gjitha, ai di të rrëfejë një histori”, shkruan kritika e Sunday Times.
Limasi duhet të mveshë rolin e një agjenti perëndimor të zhgënjyer dhe të orvatet të futet në radhët e Shërbimit Sekret të Gjermanisë Lindore me qëllim rrëzimin e kreut të tij, Mundtit. Loja e dyfishtë, rreziku, zgjuarsia, gjakftohtësia, lufta e ftohtë mes dy kampeve armike deri në vdekje janë përshkruar me mjeshtëri nga John Le Carré. Në veprën e tij të jashtëzakonshme, historia e spiunazhit është një rrëfim i guximshëm dhe i tmerrshëm për njerëz që kanë mbetur peng të politikës përtej asaj çka imagjinonin.
“Cinizmi i tij është me vendosmëri de nos jour”, shkruan William Boyd në “The Guardian”.Dikush harron se sa i pakursyer është libri, si paraqet figura që ai krijon për motivet njerëzore, dyfishimet njerëzore, dobësinë njerëzore duket se është e vetëdijshme për të gjitha ato që kemi mësuar dhe pa u mësuar në dekadat në mes. “Bota ishte, në sipërfaqe, një vend më i pafajshëm, më i drejtpërdrejtë në fillimin e viteve 1960: kishte njerëz të mirë dhe njerëz të këqij dhe ishte e lehtë t’i dalloje. Një nga efektet tronditëse të leximit të Spiunit kur u botua së pari, duhet të ketë qenë gati-nihilizmi i mesazhit të tij. Është pareshtur i errët - ose pothuajse - dhe ky fakt, besoj, qëndron në rrënjën e madhështisë së tij”, thotw Boyd.
Spiuni është historia, për ta thënë shumë thjesht, e një akti të komplikuar të blofit trefishtë vdekjeprurës të kryer nga Shërbimi Sekret Britanik kundër armiqve të tij në Republikën Demokratike Gjermane, siç njihej atëherë Gjermania Lindore komuniste. Në qendër të tij është Alec Leamas, i dërguar, beson ai, në një mision inteligjent mbulimi të hakmarrjes, por në fakt mjeti i padëshiruar i trurit edhe më të zgjuar britanik, me motive të tjera. Kaq relativisht e drejtpërdrejtë, por një nga kënaqësitë e dukshme të romanit të spiunazhit të klasit të parë, është tek zbërthimi i ndërlikimeve të tij shumëllojshme dhe Le Carré trajton rrjetën e paqartë të rrëfimit dhe motivit, me një drejtpeshim shembullor.
Aspekti i dytë i shquar i Spiunit është aftësia me të cilën është ndërtuar dhe shkruar. Ishte romani i tretë i Le Carré (pas Thirrje për të Vdekurit dhe Një Vrasje me Cilësi), por ka një kuptim të qartë në Spiunin e një shkrimtari që godet hapat e tij me besim të vendosur. E pazakontë për një roman spiunazhi, këndvështrimi narrativ i Le Carré është i gjithëdijshëm - një zgjedhje e rrezikshme, sepse me gjithëdijen autoriale nuk mund ta keni tortën tuaj dhe ta hani atë. Nëse po i thoni lexuesit se mund të futni mendimet e çdo personazhi dhe mund të komentoni mbi veprimin ose ngjarjet me zërin tuaj, atëherë çdo mbajtje e qëllimshme e informacionit llogaritet si një njollë e zezë. Shtëpia e kartave narrative fillon të shembet; besimi i lexuesit në kontrollin e autorit shpërndahet menjëherë. Teknikisht, në një analizë thjesht shkrimore, Le Carré më duket se operon në nivelet më të larta.
Asnjëherë nuk ke ndjesinë që jemi duke u manipuluar tepër - zgjedhja e atyre personazheve mendimet e brendshme të të cilave ai ndan me ne duket plotësisht e përshtatshme - kurrë nuk ndiejmë se po mashtrohemi narrativisht. Gjithashtu, për një roman relativisht të shkurtër është përfshirë një sasi e jashtëzakonshme. Elipsimi midis kapitullit dy dhe tre është një model se si një ndryshim i thjeshtë i këndvështrimit mund të eliminojë faqet dhe faqe të parashtresave të mundimshme.
Mënyra se si Le Carré e transformoi zhanrin është respekti implikues që ai i jep lexuesit. Është një lexim shumë emocionues , por gjithashtu shumë i komplikuar. Ka shumë nëntekst sfidues, shumë nënkuptohet, shumë duket fillimisht konfuze. Me fjalë të tjera, është shumë e sofistikuar dhe një nga thirrjet e sofistikimit në art është të kuptuarit se si ndahet një saktësi e tillë, shije të tilla, vlera të tilla, nënvlerësime të tilla n. Romani i Le Carré thotë, si të thuash, e di që kjo duket tepër komplekse dhe e ngatërruar, por ti, lexuesi, je një person inteligjent: do ta ndjekësh këtë - do të kuptosh se çfarë po ndodh, nuk kam nevojë ta shqiptoj apo të të bashkoj pikat. Kënaqësia e madhe estetike e leximit rritet në mënyrë masive, pra.
Limas, i tradhtuar, i kapur me kokë, i lodhur përfundimisht, është në një gjendje dëshpërimi ekzistencial në fund të romanit. Mundësia për të shpëtuar nuk do të thotë asgjë për të - por do të thotë gjithçka për të që vajza me të cilën është, Liz Gold, e pafajshme, e tërhequr pa dashur në komplotin e Cirkut - duhet të shpëtojë. Limas e di pa dyshim në fund të librit se ai do të tradhtohet përsëri, por ai përpiqet njësoj ta pengojë atë tradhti. Vetëm nëse ai mund ta kthejë Liz-in në perëndim - kjo është e gjitha që ka rëndësi për të; ai është indiferent ndaj fatit të tij. Kështu që ai përpiqet ta marrë Lizin mbi Mur.
Ne jemi të detyruar të jetojmë pa krijuar simpati për askënd, apo nuk them mirë? Vetëm se kjo është e pamundur, natyrisht. Luajmë teatër duke u treguar të ashpër me njëri-tjetrin, por në thelb s’jemi të tillë, dua të them... njeriu s’ka përse të qëndrojë gjithë kohës jashtë, në të ftohtë; lypset që të kthehet, të ruhet nga i ftohti... më kupton ku e kam fjalën?
Pra, “të vish nga i ftohti” do të thotë gjithashtu të shfaqësh një ndjeshmëri themelore njerëzore, të jetosh me simpati për të tjerët. Do të thotë e kundërta e të qenit “i fortë”. Paradoksi në fund të këtij romani madhështor, të ashpër, tepër të sofistikuar është se Limas, duke refuzuar të vijë nga i ftohti si një spiun, në fakt vjen nga i ftohti si një person. Shkatërrimi i tij është i rastësishëm me arritjen e tij. Në orkestrimin e tij të qëllimshëm të vdekjes së tij ai tregon se ai është një qenie njerëzore.Janë të paktë ata libra që kanë krijuar një efekt të tillë, duke u bërë aq shumë pjesë e kohës së tyre, sa shndërrohen jo vetëm në emblemë të epokës, po edhe në një mënyrë për të zhbiruar brenda saj.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
