Pura Vida: Pikëpamja unike pozitive e Kosta Rikës për jetën

Nga Carla Rosch- Nëse vizitoni Kosta Rikën, padyshim që do të hasni fjalët "pura vida" në një moment, qoftë kjo në tabelat shumëngjyrëshe të pikturuara me dorë që janë të kudondodhura në të gjithë vendin ose kur stafi miqësor ju mirëpret në çdo restorant, hotel apo dyqan. Është aq e ngulitur në kulturën vendase sa në nëntor 2023, fraza u përfshi në fjalorin global spanjoll të përpiluar nga Akademia Mbretërore Spanjolle (RAE) në Madrid për herë të parë.

Në anglisht, "pura vida" mund të përkthehet drejtpërdrejt si "jeta e pastër"; ndërsa sipas përkufizimit RAE, ai mund të përshkruajë një person si të mirë ose miqësor ose të lidhet me shëndet të mirë. Mund të shprehë gjithashtu marrëveshje, të përshkruajë diçka si të mirë ose të shërbejë si përshëndetje.

Por është shumë më tepër se kjo: për banorët e Kosta Rikës, është një identitet i përbashkët, një ndjenjë optimizmi dhe një pikëpamje unike pozitive për jetën.

Unë u rrita e rrethuar nga fraza, por pas gati pesë vjetësh që jetoja në Londër, kuptova se ndihesha e shkëputur nga kuptimi i saj. Në një udhëtim në Kosta Rika për të vizituar familjen dhe miqtë, doja të rizbuloja ‘pura vida’ duke gjetur se çfarë do të thotë për të tjerët dhe të shikoja nëse mund ta ndjeja përsëri.

Sapo mbërrita në aeroportin ndërkombëtar Juan Santamaria, u rrethova nga kjo kudo. Kishte imazhe që mbulonin mure të tëra duke më mirëpritur në "Pura vida experience"; Fjalët ishin në ekranet që reklamonin makina me qira dhe shtypeshin në bluza, peshqirë, zinxhirë çelësash dhe madje edhe në rripin e bagazheve.

A ishte bërë thjesht një mënyrë marketingu për turistët, pyesja veten?

Është më komplekse se kaq, sipas Víctor Sanchez, profesor i gjuhësisë në Universitetin e Kosta Rikës dhe president i Shoqatës së Gjuhëve të Kosta Rikës. Ai është një nga të paktët akademikë që ka studiuar evolucionin e frazës në nivel lokal dhe është përfshirë në procesin e inkorporimit të frazës në fjalorin e RAE.

“Është absolutisht pjesë e etikës dhe identitetit të Kosta Rikës,” tha Sanchez. Është bërë gjithashtu pjesë e pandashme e “markës” turistike të vendit.

"Të huajt e vërejnë atë dhe më pas e përsërisin atë, duke forcuar mënyrën se si ne e perceptojmë veten," shtoi ai.

Sanchez shpjegoi se fraza mbërriti për herë të parë në Kosta Rika në vitet 1950 përmes një filmi bardh e zi meksikan të quajtur Pura Vida. Historia fillon kur personazhi kryesor, Melquiades, po dëbohej nga qyteti, sepse të gjithë ishin të bindur se ai sillte fat të keq. Megjithatë, në vend që të ankohej, Melquiades ishte i buzëqeshur dhe mirënjohës, i nderuar që kryetari i qytetit ishte atje, edhe pse për ta dëbuar.

Melquiades i tha kryebashkiakut se ai është "pura vida", një frazë që ai e përdor vazhdimisht gjatë gjithë filmit për të përshkruar njerëzit dhe gjërat.

Vite më vonë, një tjetër personazh meksikan përdori të njëjtën frazë në filmin e vitit 1969 Easy Rider, i cili bëri jehonë te të rinjtë. Në film, fraza përcjell një ndjenjë mirënjohjeje, që edhe nëse përballesh me vështirësi, je ende gjallë dhe mund të shikosh anën e mirë të gjërave.

Ngadalë por me siguri, fraza u përhap në të gjithë shoqërinë, duke rritur rrënjët e thella në kulturën lokale dhe duke lidhur popullsinë, në një proces që Sanchez e quan "përhapje leksikore". Ai beson se shprehja "emigroi" në këtë mënyrë në Kosta Rika dhe qëndroi sepse u prit mirë nga një shoqëri që kishte një pikëpamje të përgjithshme pozitive për jetën.

Sanchez kujton gjallërisht kolegët që e përdornin atë në fillim të viteve 1970 mes një ndjenje të përhapur lumturie dhe optimizmi. Lufta e Vietnamit ishte ende në vazhdim dhe diktaturat ushtarake ishin të zakonshme në Amerikën Latine, por Kosta Rika kishte një ekonomi dhe demokraci të qëndrueshme.

"Kishte një imagjinatë kolektive në atë kohë se ne ishim një vend paqësor me drejtësi sociale, akses në kujdesin shëndetësor dhe një cilësi të mirë të jetës në përgjithësi," tha ai.

Ndërsa Kosta Rika tani mund të humbasë reputacionin e saj si një vend i sigurt dhe paqësor pasi në vitin 2023 vendi pati numrin më të madh të vrasjeve në historinë e tij dhe po përballet me pabarazinë në rritje, dhunën dhe përkeqësimin e shërbimeve publike por në një farë mënyre Pura Vida vazhdon dhe fraza vazhdon të tërheqë turistët që vijnë për të vizituar vendin.

Vendi i vogël i Amerikës Qendrore me një popullsi prej vetëm pesë milionësh mirëpret rregullisht 2-3 milionë vizitorë çdo vit. Një prej këtyre turistëve është Erika, e cila gjatë rritjes e vizitonte shpesh Kosta Rikën nga SHBA dhe ra në dashuri me mënyrën e jetesës.

“Isha duke kaluar kohë me udhërrëfyesin tonë turistik kur kuptimi i pura vida ‘më goditi’. Ai ishte gjithmonë kaq i lumtur dhe shihte gjërat pozitive,” tha ajo, duke shpjeguar se ai e mësoi atë të shikonte ato që ishin të rëndësishme në jetë.

Megjithatë, udhëtimi i saj më i fundit nuk ishte për turizëm, por në një qendër rehabilitimi për abuzimin me substancat, e shkaktuar nga lufta e saj me depresionin dhe ankthin.

"Në Kosta Rika u ndjeva si një person tjetër. Gjithçka atje duket më e thjeshtë dhe më ndryshoi mentalitetin. Kjo ishte ajo që më frymëzoi të shkoja atje për trajtim, sepse doja të mësoja më shumë rreth këtij këndvështrimi për jetën," shpjegoi ajo.

Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta Si.