Problemi i “pasaportave të arta” të BE-së

Një pasaportë e BE-së është një nga dokumentet më të dëshirueshme në planet. Bartësi i saj mund të jetojë dhe të punojë në 27 vende të ndryshme, të gjitha të begata dhe paqësore. Shumë kanë ushqim të shkëlqyeshëm, gjithashtu. Në lotarinë e shtetësisë nga lindja, ata me një biletë ngjyrë bordoje, të shënuar “Bashkimi Europian”, janë ndër fituesit me fat. T’i vendosësh një etikete çmimi kësaj është e vështirë, por Qiproja ia ka dalë. Investoni 2.2 milion euro në ishull dhe një pasaportë qipriote me të gjitha përfitimet e shtetësisë së BE-së, mund të jetë e juaja. Malta drejton një skemë të ngjashme (dhe, me pak më shumë se 1 milion €, akoma më lirë) për këdo që lodhet të udhëtojë me letra që hapin më pak dyer.

Jo të gjithë mendojnë se kjo është një ide e mirë. Në një fjalim të fundit Ursula von der Leyen, presidentja e Komisionit Europian, përmendi të ashtuquajturat “pasaportat e arta” si një nga listat e kërcënimeve për sundimin e ligjit në Europë, së bashku me kapjen e gjykatësve. Bezdia e saj është e kuptueshme. Meqenëse kushdo me një pasaportë të BE-së mund të lëvizë kudo në bllok, një para e shpejtë për qeverinë qipriote mund të krijojë probleme për pjesën tjetër të BE-së. Qiproja ka bërë 7 miliardë euro nga skema që nga fillimi i më 2013, e cila arrin në një të katërtën e PBB-së vjetore të ishullit. Ajo u ka shitur pasaporta shumë njerëzve të pasur, por të papëlqyeshëm, të cilët tani janë të lirë të vendosen në Gjermani ose Francë.

Ndalimi i shitjeve të tilla do të ishte popullor. Por nuk është çështje e thjeshtë. Të vendosësh se kush është dhe jo një qytetar është një e drejtë , e ruajtur me xhelozi, e vendeve anëtare të BE-së. Të gjitha vendet e BE-së lëshojnë pasaporta për arsye përtej natyralizimit standard të atyre që martohen me një vendas, ose jetojnë në vendin në fjalë aq kohë sa të kualifikohen. Disa vende i shpërndajnë ato për t’i kërkuar favor të diasporës, shlyerjen e gabimeve historike ose krijimin e votuesve të rinj. Të jesh qytetar i BE-së mund të vijë me të drejta të përbashkëta. Por ka një mosmarrëveshje të fortë midis vendeve anëtare se kush duhet të lejohet të bëhet i tillë.

Disa vende të BE-së, veçanërisht ato me diasporë të madhe, e servirin bordonë si një pikë shitjeje vere në Krishtlindje. Irlanda lejon cilindo që ka një gjysh irlandez të kërkojë shtetësinë irlandeze. Duke pasur parasysh entuziazmin irlandez për emigracionin, kjo lë një numër të panumërt të irlandezëve të mundshëm jashtë vendit. Vetëm në Britani, rreth 6 milion njerëz do të kualifikoheshin për një pasaportë Irlandeze. Kjo është rreth 20% më shumë se sa ata jetojnë në Irlandë dhe falë Brexit, shumë kanë arsye të mira për të aplikuar për një të tillë. Italia është edhe më bujare ndaj diasporës së saj. Kushdo me një paraardhës mashkull italian ka një shans për një pasaportë italiane. Përgjatë vijës patrilineale, nuk ka asnjë kufi të epërm, kështu që e drejta kthehet më 1861 dhe krijimin e Italisë. (Të drejtat e pasardhësve të grave fillojnë vetëm në 1948.) Midis vitit 1998 dhe 2010, 1 milion njerëz morën një pasaportë italiane në këtë mënyrë. Sipas një vlerësimi, 60 milion qytetarë potencialë italianë enden anembanë globit. (Sidoqoftë, shumë janë vendosur në vende edhe më të pasura, të tilla si Amerika dhe nuk ka gjasa të kthehen.)

Pasaportat mund të jepen për qëllime politike. Kryeministri i Hungarisë, Viktor Orban, ka qenë më dinaku në këtë drejtim. Pasi Lufta e Parë Botërore rivendosi kufijtë e Europës Lindore, hungarezët etnikë u lanë të shpërndarë nëpër vendet fqinje, të tilla si Serbia dhe Rumania. Qeveria e Z. Orban ka lehtësuar rregullat e shtetësisë në një përpjekje për të natyralizuar dhe përfituar 1 milion prej tyre. Midis 2011 dhe 2016-s, krijoheshin 180,000 hungarezë të rinj çdo vit - më shumë sesa numri i natyralizimeve në Francë dhe Gjermani, sipas Yossi Harpaz në “Citizenship 2.0”, një libër mbi kombësinë e dyfishtë. Kushdo që mund të gjurmojë prejardhjen në pjesën e duhur të perandorisë Austro-Hungareze dhe është i gatshëm të mësojë hungarisht - një gjuhë shumë e vështirë - mund të kërkojë një pasaportë. (Në mënyrë të parashikueshme, shkollat në gjuhën hungareze janë përhapur në të gjithë Serbinë.) Strategjia ka funksionuar: kur këta shtetas të rinj hungarezë votojnë, me shumicë dërrmuese mbështesin z. Orban.

Ofrimi i shtetësisë si formë e shlyerjes, është e zakonshme. Austria, e cila normalisht kufizon kombësinë e dyfishtë, tani lejon që pasardhësit e hebrenjve që u dëbuan ose u larguan gjatë viteve 1930 dhe 1940 të kërkojnë një pasaportë. Një e drejtë e ngjashme mund të gjendet në Gjermani, ku është ngulitur në Kushtetutën e vendit. Spanja kthehet edhe më tej, duke lejuar që pasardhësit e hebrenjve sefardikë të dëbuar në shekullin e 15-të të kërkojnë shtetësinë spanjolle. (Pasardhësit e myslimanëve të dëbuar në të njëjtën periudhë nuk kanë një fat të tillë.)

Disa vende marrin rrugën e kundërt dhe grumbullojnë pasaportat e tyre. Së bashku me Austrinë, Holanda dhe Gjermania kanë të dyja rregulla të rrepta mbi shtetasit e dyfishtë nga jashtë BE-së. Në ditët kur qytetarët rekrutoheshin rregullisht për të masakruar fqinjët e tyre, kufizimet mbi shtetësinë e dyfishtë kishin kuptim. Tani ata duken të vjetruara dhe shërbejnë vetëm për të lënë emigrantët - të cilët mund të mos duan të heqin dorë nga kombësia tjetër e tyre - si të huaj të përhershëm.

Kush është qytetar i BE atëherë?

Nëse pasaportat mund të shihen ose si një komiditet ose mjet politik, nga njëra anë, ose angazhim qytetar gjatë gjithë jetës nga ana tjetër, krijimi i rregullave të përbashkëta për shpërndarjen e tyre është thuajse e pamundur. Megjithëse vendet anëtare janë të lumtur të kritikojnë Maltën dhe Qipron, ata nuk i vlerësojnë kritikat se si ata vetë shpërndajnë shtetësinë. Disa mund të mos pranojnë idenë e kufizimit të kombësisë së dyfishtë. Të tjerët mund të jenë të pakëndshëm me përmasat e panjohura të diasporës irlandeze dhe italiane që mund të paraqiten si qytetarë të BE-së. Mënyra sesi vendet kërkojnë të shlyejnë Holokaustin është një çështje thellësisht e papërshtatshme për një vendim të BE. Një përkufizim i qartë se kush kualifikohet për një pasaportë të BE-së është padyshim hapi i radhës për çdo ndalim të shitjes së pasaportës; është gjithashtu një makth.

Një qasje e Al Kapones mund të jetë e mjaftueshme që BE-ja të godasë skemat aktuale të operuara nga Malta dhe Qiproja. Në vend që t'i ndalojë ata të shesin pasaporta plotësisht, Brukseli mund t'i ndjekë ato përmes legjislacionit për pastrimin e parave dhe ta bëjë jetën të vështirë për të sapoardhurit e dyshimtë. Por një shtet i vendosur - dhe disa avokatë të zotë - mund ta mbanin tregtinë e pasaportave të arta. Dhënia e shtetësisë është një fuqi e madhe dhe vendet anëtare nuk kanë gjasa të heqin dorë nga ajo. Kjo do të thotë se ata ndoshta do të duhet të tolerojnë fqinjët e tyre, që u shesin pasaporta plutokratëve. *The Economist

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.