.png)
Kur zona më e madhe e pa menaxhuar e Europës në Vinça, pranë kryeqytetit serb Beograd, u mbyll një vit më parë, ajo i dha fund kërcënimit të vazhdueshëm për banorët e qytetit nga ndotja e ajrit.
Vinça ishte shembulli më i madh i një problemi që vazhdon të rrënojë vendet e Ballkanit Perëndimor: prodhimi i mbetjeve është rritur ndjeshëm në dekadat e fundit, por infrastruktura e menaxhimit të tyre në përgjithësi nuk ka arritur të vazhdojë përmirësimin.
Shumë qeveri kanë vendosur objektiva ambicioze riciklimi të modeluara sipas atyre në BE, të cilave vendet e Ballkanit Perëndimor aspirojnë t'i bashkohen. Megjithatë, në praktikë, nivelet e riciklimit dhe madje edhe të grumbullimit të mbetjeve mbeten relativisht të ulëta në krahasim me shumicën e vendeve europiane.
“Projekti Vinça” i cili u konsiderua si një projekt kryesor në Ballkanin Perëndimor, u zhvillua në një kohë kur situata në landfillin e vjetër në bregun e lumit Danub ishte tashmë kritike. Çdo vit mbi 500,000 ton mbeturina, duke përfshirë mbeturinat e ndërtimit si dhe mbeturinat shtëpiake nga popullsia 1.4 milionëshe e Beogradit hidheshin në malin 80 metra të lartë të plehrave. Zjarret e shpeshta në landfill përfshinin pjesë të qytetit nga tymrat toksikë.
Situata po bëhej më urgjente, siç përshkruhet nga Ary Naim, menaxheri rajonal i IFC (International Finance Corporation) për Europën Qendrore dhe Juglindore. “Landfilli shumë shpejt do të kthehej në një problem shumë më të madh. Ai ishte tashmë një burim i madh ndotjeje në Danub dhe në rajon, por gjithashtu ishte përgjegjës për rreziqe të tjera si rrëshqitjet e dheut dhe zjarret. Ishte një situatë shumë e keqe në një kontekst ku nuk kishte shumë kapacitete për t'iu përgjigjur kësaj lloj sfide shumë komplekse në qytetin e Beogradit”.
Kjo e shtyu bashkinë e Beogradit të punojë me IFC-në, Bankën Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (EBRD) dhe kompanitë inxhinierike ndërkombëtare në një projekt shumëfazor për të zëvendësuar landfillin e vjetër me një sistem modern të menaxhimit të mbetjeve miqësore me mjedisin.
Landfilli i ri, i cili ka funksionuar që nga gushti 2021, është vetëm një pjesë e zinxhirit që fillon me një stacion riciklimi të mbetjeve të ndërtimit. Siç shpjegon Naim, kjo është një "pjesë e vogël e projektit, por shumë e rëndësishme", pasi largoi mbetjet e rënda të ndërtimit të hedhura më parë në landfill krahas mbetjeve shtëpiake. Tani mbetjet e ndërtimit do të shkojnë në stacionin e riciklimit, ku do të grimcohen dhe pastaj shitet për ndërtim të reja.
Tjetri është një impiant i mbeturinave që do të funksionojë në vitin 2023. Një impiant për trajtimin e ujërave të zeza tashmë po trajton rrjedhjet nga landfillet e vjetra dhe të reja dhe një impiant tjetër do të përdorë metanin nga landfillet e vjetra dhe të reja për të gjeneruar më shumë energji. Faza përfundimtare e projektit do të jetë rehabilitimi dhe stabilizimi i landfillit të vjetër, i cili do të zgjasë disa vite, edhe pse aty nuk futen më mbetje.
“Në aspektin mjedisor, përfitimet e projektit janë shumë të mëdha", thotë Murat Karaege, zyrtar i investimeve në IFC. Ai rendit si një arritje fundin e rrjedhjeve nga deponia e vjetër në ujërat nëntokësore dhe që përfundimisht shkojnë në Danub. Përveç kësaj, “metani, gazi i landfillit është gazi serrë më i fuqishëm [GHG], më i rrezikshëm se karboni. Largimi i gazit të landfillit do të kufizojë shumë ndotjen e ajrit dhe emetimet, dhe kështu do të ketë një ndikim më të gjerë se vetë projekti”.
Problemet në të gjithë Ballkanin
Landfilli i vjetër i Vinçës është një shembull ekstrem, por jo i izoluar. Qytetarët e Ballkanit Perëndimor vazhdojnë të vuajnë nga problemet mjedisore që lidhen me menaxhimin e mbetjeve.
Mungesa e mjediseve të duhura për depozitimin e mbetjeve shpërtheu kur u konstatua se mbetjet bashkiake në qytetin shqiptar të Durrësit po hidheshin në një vend ku qëndronin qentë e braktisur.
Përveç zonave të menaxhuara keq, probleme të tjera që mundojnë Ballkanin Perëndimor janë nivelet relativisht të ulëta të grumbullimit, veçanërisht në zonat rurale.
“Grumbulli i mbeturinave krijohet nga 70% të banorëve në Shqipwri dhe 86% (Mali i Zi dhe Serbia) dhe është rritur pak në të gjitha vendet gjatë viteve të fundit. Janë kryesisht zonat rurale që nuk mbulohen nga grumbullimet publike të mbetjeve”, tha Agjencia Europiane e Mjedisit (EEA).
Edhe në qytetet e mëdha, grumbullimi mund të jetë i pamjaftueshëm ose subjekt i ndërprerjeve. Kjo ndodhi në kryeqytetin kosovar, Prishtinë, këtë pranverë, kur grumbullimi i mbeturinave u ndërpre papritur. Përdoruesit e rrjeteve sociale postuan foto të koshave të tejmbushur dhe rrugëve të mbushura me mbeturina. Kompania e grumbullimit të mbeturinave “Pastrimi” tha se nuk kishte mundur të mblidhte mbreturinat për shkak se deponia e Mirashit ishte e mbyllur, ndërsa Kompania e Menaxhimit të Deponive u përgjigj se kishte ndaluar hyrjen në deponi të kompanisë “Pastrimi” për shkak të borxheve.
Ndotja ndërkufitare
Problemet me menaxhimin e mbetjeve mund të shkojnë përtej qyteteve dhe vendeve nga e kanë origjinën kur mbetjet ose kimikatet e lidhura gjejnë rrugën e tyre në rrugët ujore. Rrjedhjet toksike nga landfilli i vjetër i Vinçës, për shembull, ndotën Danubin, i cili është një rrugë ujore ndërkombëtare.
Mbetjet plastike në ujë janë një tjetër problem në të gjithë rajonin, i cili u ilustrua në mënyrë dramatike në fillim të vitit 2021, kur ishujt e mëdhenj të mbetjeve lundruese që kalonin nga disa lumenj në Europën Juglindore filluan të kërcënojnë hidrocentralet (HEC). Ky problem është i përsëritur dhe mund të zgjidhet vetëm me grumbullimin dhe menaxhimin më të mirë të mbetjeve në rajon.
Ky është sërish një problem në Shqipëri dhe rrjedhimisht për fqinjët e afërt si Kroacia, nga ku janë ankuar vazhdimisht për mbeturinat shqiptare që po lundrojnë në plazhet e tyre. Deri në vitin 2016, vendi nuk kishte një vendgrumbullim të vetëm dhe mbeturinat liheshin në rrugë, grumbulloheshin dhe digjeshin ose hidheshin në lumenj, male apo det. Ndërkohë që gjërat janë përmirësuar, ndotja e detit mbetet një problem në Shqipëri. Sipas raportit të Bashkimit Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) 2020 “Mesdheu: Mare plasticum”, Tirana dhe Podgorica janë ndër katër qytetet kryesore për rrjedhjen e mbetjeve dhe plastikës në Detin Mesdhe. Në përgjithësi, Shqipëria është përgjegjëse për gati 10,000 tonë mbetje plastike që hyjnë në Mesdhe. Të vetmet vende që depozitojnë më shumë mbeturina si Algjeria, Turqia, Italia dhe Egjipti, kanë popullsi shumë herë më të madhe.
Janë bërë përpjekje për të përmirësuar situatën, por procesi ka qenë i paqartë. Në vitin 2016 pati një protestë publike kur deputetët në Shqipëri votuan për lejimin e importit të mbetjeve, duke rritur frikën se vendi mund të shndërrohej në vendgrumbullim të mbetjeve toksike nga vendet më të pasura. Në prill 2018, një zjarr i madh shpërtheu në fabrikën e vetme të riciklimit të mbetjeve urbane në vend.
Ekziston një situatë e ngjashme në shkallë më të vogël në Nish, ku banorët i thanë BIRN se nuk mund të hapin dritaret kur fryn erë, sepse tymi nga deponia e Kodrës Budos është shumë i rëndë. Në 2020 landfilli mori flakë dhe vatra zgjati për 45 ditë radhazi.
Landfilli duhej të ishte vetëm i përkohshëm, por ai është përdorur për gati 20 vjet dhe, sipas një investigimi të BIRN, aty janë hedhur jo vetëm mbeturinat shtëpiake nga zona lokale, por mbetjet shtazore dhe kimike dhe mbetjet nga komunat tjera. Kjo është pavarësisht nga një kërkesë ligjore për mbylljen e landfillit ose për ta bërë atë në përputhje me standardet mjedisore që në vitin 2012.
Megjithatë, kjo mund të ndryshojë, pasi në janar, Balkan Green Energy News raportoi se investitorët holandezë kanë propozuar rimarrjen e vendgrumbullimit dhe përdorimin e metanit nga mbetjet për të prodhuar energji. Konsorciumi holandez përfaqësohet në Ballkan nga firma Fliping me qendër në Beograd.
Aktualisht, sipas EEA, "Të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor ende mbështeten shumë në landfill-e: sasi të konsiderueshme mbeturinash përfundojnë në landfill-e ilegale dhe riciklimi është kryesisht ende i papërfillshëm, me pak përparim që është bërë ndër vite".
Shtetet e Ballkanit Perëndimor aspirojnë të anëtarësohen në BE dhe Naim thotë se "BE-ja është duke u munduar të rregullojë disi problemet me mbetjet”.
Për shembull, në Serbi ka plane që do të ketë ndarje të mbeturinave shtëpiake deri në vitin 2025 në të paktën 13 qytete dhe në të gjithë vendin deri në vitin 2025.
“Kjo është shumë e nxitur nga BE-ja”, thotë Naim, megjithëse ai pranon se do të kërkojnë kohë për të ndryshuar praktikat e sjelljes dhe për të arritur në atë pikë.
Tashmë ka pasur ndryshime të mëdha në mbetjet e prodhuara në Ballkanin Perëndimor gjatë më shumë se 30 viteve të tranzicionit. Vëllimet mund të mbeten ende pas Europës Perëndimore, por megjithatë ndryshime ka.
Burimi: bne Intellinews. Përshtati: Gazeta "Si"
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
