.png)
Shams-ud-din Muhammad Hafiz (c. 1320-1389) është një nga poetët më të dashur persë dhe është konsideruar nga shumë – prej kulturave të ndryshme – si një nga shtatë mrekullitë letrare të botës. Ralph Waldo Emerson dhe Johann Wolfgang von Goethe, bien dakord për këtë. Siç ka thënë Emersoni për Hafizin, “Ai nuk i friket asgjëje. Ai sheh shumë larg , ai sheh përtej; si i tillë është i vetmi njeri që do të doja të shihja, ose të isha.” Emersoni i dha Hafizit atë përgëzim madhështor dhe të famshëm, “Hafizi është poeti i poetëve”. Të dy burrat europianë të letrave e përkthyen Hafizin dhe, pas studimit të thellë që Goethe i bëri poetit, do të deklaronte se, “Hafizi nuk ka të ngjashëm.”
Poemat e Hafizit janë admiruar edhe nga emra të tjerë të shquar si Nietzsche dhe Arthur Conan Doyle, personazhi i mrekullueshëm i të cilit, Sherlock Holmes citon Hafizin. Edhe Garcia Lorca e lëvdoi poetin Sufi. Johannes Brahms ishte aq i prekur nga vargu i tij sa përdori disa syresh në kompozime. Madje edhe Mbretëresha Viktoria thuhej se ishte konsultuar me Hafizin në kohë nevoje –zakon në Lindjen e Mesme, për shekuj. Fal-e Hafiz, është një traditë e lashtë në të cilën lexuesi i kërkon Hafizit këshillë kur përballet me vështirësi apo në një pikë kyçe në jetën e tyre – duke i trajtuar librat e tij si një orakull dhe duke i hapur ata me dëshirë të thellë nga shpirti i tyre për udhëheqje.
Larmia e Hafizit është vërtet magjepsëse dhe provokuese hera-herës:
Jam një vrimë në fyellin, ku fryma e Krishtit
kalon përmes – dëgjoje këtë muzikë!
Pastaj kjo, nga një poemë tjetër:
Shihe buzëqeshjen në buzët e Tokës, këtë
mëngjes, ajo u shtri prapë me mua mbrëmë!
Ndiej se Hafizi është një mjeshtër i rrallë i “dobisë së dritës” ose “diellit” dhe “dobisë së artit”. Poezia e tij e fal dashamirësinë e saj dhe aftësinë për të dhënë zemër, gjallëron dhe pasuron ata në nevojë. Arti duhet të jetë dashnor; duhet të rrezatojë dhe të të ngrohë në çdo të ftohtë. Arti mund të shuajë etjen dhe urinë e brendshme. Dhe duke studiuar jetët – dhe duke punuar me poezinë – e Rumit, Mikelanxhelos, Shën Françeskut, Kabirit, Miras dhe Hafizit dhe shumë poetë-profetëve të tjerë, në Lindje dhe Perëndim, mësova se ka pasur një emërtues të përbashkët në veprën e tyre. Ata më ndihmuan t’i jap formë një përkufizimi me tri fjalë të artit, që më pas ndjeva se, ishte një matës i vërtetë për suksesin e çdo lloj poeme apo shkrimi, më të cilën jam përfshirë, përfshirë edhe të miat. Ashtu si Emersoni e pa Hafizin si një matës të çiltër të vetes në të gjitha ndërveprimet, përpiqem të mbaj Hafizin përpara vetes ndërsa merrem me një individ tjetër apo kafshë, krijesë apo edhe bimë. Ndërsa uji derdhet përmes rrobës për të mbledhur papastërtitë, përpiqem ta derdh veten përmes poemave të Hafizit dhe parafytyrimeve të mia për të.
Në të tashmen
Ato tri fjalë që Hafizi merr shembull e, që erdhën tek unë gjatë studimit të jetëve dhe veprave të të mëdhenjve që përmenda, janë përkufizim i rëndësishëm, qëllim i artit dhe një standard që i vë vetes: Përfshihu dhe jep!
Ndoshta atributi dhe vlera më e madhe e artit është të mbërthesh dhe shfrytëzosh vëmendjen e një njeriu tjetër. Kur këtë e bën bukuria, dëshmitari apo audienca, përfiton gjithnjë. Ndërsa Hafizi thotë:
Fytyra e malit më ngriti më lart se
veten.
Pulitja e këngës më rreshtoi me gëzim. Dhe njoha një
melodi që parajsa gumëzhin.
Pylli, që më lë të eci mes të zhveshurave
gjymtyrë të tij, më pati në gjunjë edhe njëherë në heshtje
Duke britur – po, po miku im i shenjtë, lëre
shkëlqimin tënd të më gëlltisë!
Të angazhohesh me një mësues të vërtetë si Hafizi do të thotë të kesh përbërësit e qëndrueshëm të vendosur në mendje që, kur gatuhen përmes soditjes, na ndihmojnë të bëjmë jetë më të mirë. E qenësishme për të tërhequr interesin e dikujt është ta bësh të pranishëm. Dhe me aq shumë njerëz që vuajnë tiraninë e ngjarjeve të shkuara apo anktheve për të ardhmen, çfarë dhuratë mund të jetë të jesh në të tashmen, veçanërisht nëse një xhevahir rrëshqet në xhepin tënd nga goditje e magjike furçe, në shkrim, skulpturë, instrument apo hapa baleti. Hafizi na ndihmon të trashëgojmë një thesar që është tanimë i yni, i dekretuar në lindje; dhe ai flet drejtpërdrejt rreth saj në disa prej poemave të tij – si të arkivosh thirrjen tënde!
Qielli që shijon verë
Kam botuar afro shtatëqind poema të Hafizit në gjashtë libra. Dhe shtysa pas çdo rreshti që kam shkruar rreth Hafizit ka qenë të ndihmoj në ndezjen e një qiriu në zemër, në mbështetjen e nevojës së përjetshme për t’u argëtuar, për të qeshur dhe vallëzuar “për të ngritur cepat e buzës”. Peshën që mund të jetë mbi ne në një orë apo një ditë, Hafizi është aty për ta bërë më të lehtë. Dashuria e tij për ne është e sprovuar nga koha, vazhdon të na inkurajojë dhe mund të jetë frymëzuese. Na ndihmon të falim ata që ende duhet t’i falim dhe, të nderojmë ata që ende duhen nderuar. Dhe forca e tij herkuliane, përndritja e tij, do të jetë brenda në ju, sa edhe ju të dëshironi (dhe ta shihni veten më të aftë) të mos lëndoni kurrë një njeri, përmes tingullit apo lëvizjes. Thuhet se, Hafizi u bë i paaftë për ndonjë veprim të pahijshëm. Në qindra mënyra Hafizi i adresohet asaj çka na pengon për të jetuar jetë më të plotë. Me metaforat unike, të hijshme, dëshiron të ndihmojë tiparet më të larta tek ne, në mënyrë që të udhëheqin pjesët e tjera drejt një vendi ku mund të marrim frymë më lehtë dhe të pushojmë më shumë e të themi: “Ah, kjo botë nuk është aq e keqe, në fakt, është e mahnitshme!”
Hafizi thotë:
Nëse gjunjët nuk të janë përthyer nga dalldia, ndërsa qëndron kur
një vel çahet.
Nëse një lot i gëzuar mirënjohjeje nuk ka kënduar, duke kërcyer prej
syrit.
Nëse gjithë ç’prek pëllëmba jote nuk mund të t’ndihmojnë të zbulosh
Shumë të Dashurin.
Fjalët e mia janë plot me të fshehta të arta, që nuk janë aq të vështira
për t’u zbërthyer dhe do të shërojë njëqind frikëra dhe sëmundje.
Shumë nga poezitë e Hafizit flasin rreth çlirimit të shqisave dhe pastrimit të vullnetit, kështu bëjmë më shumë “shijim vere të qiellit” dhe mbajmë më butë – në mendime apo me krahë – gjërat që duam më shumë dhe i njohim si ushqyerja e çmuar. Ai çliron nga gracka “flatrat tona prej smeraldi”
Rrëfenja e mjeshtrit
Dy histori të Hafizit që mësuesi im më kish rrëfyer më vijnë ndërmend dhe sërish, tregojnë larminë e madhe të Hafizit. Për mua aftësia e tij e jashtëzakonshme kurrë nuk zbehet. Duke u përfshirë dhe dhënë vazhdimisht. Duke udhëhequr në mënyrë krijuese.
Historia e parë rrëfehet kështu:
Njëherë një grua e re erdhi tek Hafizi dhe tha,
“Cila është shenja e dikujt që njeh Zotin?”
Dhe Hafizi u bë shumë i heshtur dhe qëndroi ashtu
për një hop…duke parë me dhembshuri thellë në
sytë e së resë, e më pas foli butë,
“E shtrenjta ime, ata kanë hedhur kamat. Njeriu që njeh Zotin ka hedhur thikën mizore
që aq shpesh e përdori ndaj vetes së brishtë dhe - të tjerëve.”
Historia e dytë jehon ndjeshmëri, që është pjesë e dinamikës njerëzore e që, Hafizi e përqafon plotësisht dhe shpesh e përdor si një pedanë drejt qiellit – siç trupi dhe dëshirat mund të jenë. Thotë:
Një student serioz- mbase shumë serioz- universiteti
nga një vend tjetër erdhi tek Hafizi për
t’i kërkuar personalisht leje për të përkthyer disa
prej poemave të Hafizit, në një libërth.
Ai i tha Hafizit, “Cila është cilësia thelbësore
në poemat e tua që më duhet ta përfshij në
përkthimet e mia që t’i bëj ato të qëndrueshme dhe origjinale?”
Hafizi buzëqeshi dhe i vendosi krahët e tij tek
shpatullat e burrit, më pas i tha, “A do vërtet ta dish?”
Dhe burri i ri tha, “Sigurisht”.
“Epo mirë, atëherë,” nisi Hafizi dhe vijoi
“Poemat e mia ngrenë qoshet e gojës – gojën e shpirtit,
gojën e zemrës. Dhe mund të prekin çdo hapje
që mund të bëjë dashuri.
Ashtu si jeta e mahnitshme që, dielli dhe toka japin në dobinë e tyre mrekullibërëse, kështu edhe artisti mundet ndonjëherë ta ndajë me të dhe me çdo qenie njerëzore që, është plot me pasion të gjallë – ose e gatshme të vdesë për një kauzë të madhe apo ideal sublim. Kështu mundet edhe mendja që e di se të gjitha format janë pjesë e Vetes së përsosur dhe e trajton gjithçka me respekt. Dhe dora e shenjtë shtrihet nga dhembshuria e thellë dhe mençuria e Hafizit. Një përqafim i butë është aty për shpirtin e tij, ndoshta të gjithëpranishëm. Mozaiku i vetëdijes së përndritur në poemat e tij na çon tek një vetëdije, fuqizim dhe liri më e madhe. Sulmi i pazbutur i tij prej gjeniu lodrues është minierë ari. Dhe romanca e bukur mund të nisë me të gjithë ata që i mbajnë me dashuri librat e tij.
*Daniel Ladinsky është poet dhe interpretues i poezisë mistike që ka shkruar shumë libra rreth Hafizit. Marrë nga BBC
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
