Ndryshimet klimatike po e kthejnë pjesën më të madhe të Azisë Qendrore në shkretëtirë

Ndërsa temperaturat mestare globale rriten, klima e shkretëtirës është përhapur më në veri deri në 100 kilometra në pjesë të Azisë Qendrore që nga vitet 1980, zbulon një vlerësim i ri klimatik. Studimi, i botuar më 27 maj në Geophysical Research Letters, zbuloi gjithashtu se gjatë 35 viteve të fundit, temperaturat janë rritur në të gjithë Azinë Qendrore, e cila përfshin pjesë të Kinës, Uzbekistanit dhe Kirgistanit. Në të njëjtën periudhë, rajonet malore janë bërë më të nxehta dhe më të lagështa - gjë që mund të ketë përshpejtuar shkrirjen e disa akullnajave kryesore.

Ndryshime të tilla kërcënojnë ekosistemet dhe ata që mbështeten në to, thotë Jeffrey Dukes, një ekologjist në Departamentin e Ekologjisë Globale të Institutit Carnegie për Shkencën në Stanford, Kaliforni. Gjetjet janë një "hap i parë i madh" drejt informimit të politikave për zbutjen e efekteve klimaterike dhe përshtatjes, thotë ai.

Më thatë dhe më nxehtë
Më shumë se 60% e Azisë Qendrore ka një klimë të thatë me reshje të rralla. Me pak ujë në dispozicion për bimët dhe organizmat e tjerë, pjesa më e madhe e rajonit është e ndjeshme ndaj temperaturave në rritje, të cilat nxisin avullimin e ujit në tokë dhe rrisin rrezikun e thatësirës. Hulumtimi i mëparshëm i ndryshimeve klimatike ka raportuar ndryshime mesatare në temperatura dhe reshje për pjesë të mëdha të Azisë Qendrore, por që ka dhënë informacion të kufizuar të lokalizuar për banorët. “Ne duhet të dimë hollësitë e rëndësishme të ndryshimit të klimës në zona të veçanta”, thotë bashkëautori i studimit Qi Hu, një shkencëtar i Tokës dhe klimës në Universitetin e Nebraskës, Lincoln.

Hu dhe shkencëtari i klimës Zihang Han në Universitetin Lanzhou në Kinë përdorën të dhënat e temperaturës së ajrit dhe reshjeve nga viti 1960 deri në 2020 për të ndarë Azinë Qendrore në 11 lloje klimash.

Ata zbuluan se që nga fundi i viteve 1980, zona e klasifikuar si me klimë shkretëtirë është zgjeruar në drejtim të lindjes dhe është përhapur në veri deri në 100 kilometra në Uzbekistanin verior dhe Kirgistan, në Kazakistanin jugor dhe rreth pellgut Junggar në Kinën veriperëndimore. Hu thotë se ky është një zgjerim i konsiderueshëm dhe ka pasur një efekt domino në zonat klimatike ngjitur, të cilat gjithashtu janë bërë më të thata. Në disa zona, temperatura mesatare vjetore ishte të paktën 5 °C më e lartë midis viteve 1990 dhe 2020 sesa ishte midis viteve 1960 dhe 1979, me verërat që bëheshin më të thata dhe reshjet që binin kryesisht gjatë dimrit.

Me kalimin e kohës, rritja e temperaturave dhe zvogëlimi i reshjeve do të bëjnë që bimësia të dominohet nga speciet që janë përshtatur ndaj kushteve më të nxehta dhe më të thata, thotë Dukes. “Kjo do të ketë pasoja edhe për kafshët e këtyre zonave që varen nga stepa ose livadhet”, thotë ai. Në disa rajone, shton ai, periudhat e zgjatura të thatësirës do të zvogëlojnë produktivitetin e tokës derisa të bëhet tokë 'e vdekur'.

Më ngrohtë dhe më lagësht
Ekipi gjeti një situatë të ndryshme në rajonet malore. Në zonën Tian Shan të Kinës veriperëndimore, temperaturat në rritje janë shoqëruar me një rritje të sasisë së reshjeve që bien si shi dhe jo si borë. Temperaturat më të larta dhe rritja e reshjeve kontribuojnë në shkrirjen e akullit në lartësi të larta, gjë që mund të shpjegojë shkallën e tkurrjes së paparë të akullnajave në këtë varg, thotë Hu.

Me një reduktim të reshjeve të borës, akullnajat në Azinë Qendrore nuk do të plotësojnë akullin e humbur, që do të thotë se më pak ujë i shkrirë do të rrjedhë te njerëzit dhe të korrat në të ardhmen, thotë Troy Sternberg, një gjeograf në Universitetin e Oksfordit, në Mbretërinë e Bashkuar.

Problemi global
Shkretëtirëzimi është një problem në Azinë Qendrore dhe pjesë të tjera të botës, thotë Mickey Glantz, një shkencëtar klimatik në Universitetin e Kolorados. Por për të konkluduar përfundimisht se shkretëtirat po zgjerohen, studiuesit duhet të shikojnë tregues të tillë si stuhitë e pluhurit dhe valët e të nxehtit, në vend që të mbështeten vetëm në klasifikimin e klimës.

Aktivitetet njerëzore si minierat dhe bujqësia gjithashtu kontribuojnë në shkretëtirëzimin, vëren Sternberg. Pra, qeveritë në Azinë Qendrore duhet të fokusohen në bujqësinë dhe urbanizimin e qëndrueshëm, thotë ai. "Azia Qendrore, si pjesa tjetër e botës, duhet t'i kushtojë vëmendje ndryshimit të klimës dhe të përpiqet të jetë më e adaptueshme ndaj saj."
Burimi: Nature, përshtati Gazeta “Si”

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.