.png)
Me fonde të Qeverisë Gjermane, Shoqëria Gjermane për Bashkëpunim Ndërkombëtar GIZ, së bashku me Universitetin Bujqësor të Tiranës, dje është vënë në funksion për herë të parë një laborator për analizimin e ujërave të ndotura për SARS-CoV-2 në Shqipëri. Përmes këtij laboratori do të kryhen analizat biologjike molekulare që do të shërbejnë si bazë për “Sistemin e Paralajmërimit të Hershëm” ndaj SARS-CoV-2 dhe viruseve të tjera.
Shqipëria me këtë laborator të ri të “Sistemit të Paralajmërimit të Hershëm” mund të jetë pjesë e sistemit global të mbikëqyrjes shëndetësore dhe mund të kontribuojë në monitorimin global të pandemive. Por si funksionon tashmë prej vitesh ky sistem në vendet e tjera?
Monitorimi i ujërave të ndotura, një praktikë disa vjeçare
Nuhu Amin është një studiues në Qendrën Ndërkombëtare për Kërkimin e Sëmundjeve në Bangladesh. Më vonë këtë muaj, një nga kolegët e tij do të gërmojë në ujërat e zeza në Cox's Bazar, një vendbanim refugjatësh në Bangladesh, ku jetojnë 900,000 myslimanë Rohingya pa shtetësi. Një mostër do të nxirret, do të ngrihet në frigorifer dhe do të dërgohet në një udhëtim 12 orësh me autobus në një laborator në Dhaka, kryeqyteti i Bangladeshit. Pasi të jetë atje, do të testohet për praninë e shumë sëmundjeve të ndryshme, duke përfshirë kolerën dhe sar-cov-2. Me ndihmën e Fondacionit Rockefeller, Amin planifikon që ekipi i tij të përsërisë këtë proces çdo javë. Kjo do t'i japë atij informacione se si Covid-19 po përhapet nëpër kamp.
Studimi i ujërave të zeza për patogjenët nuk është një ide e re. Disa qytete amerikane, duke përfshirë Charleston, Detroit dhe Filadelfia, e gjurmuan poliomielitin në këtë mënyrë në fillim të shekullit të 20-të. Por pandemia e Covid-19 rezultoi të ishte një surprizë e madhe.
Doug Manuel, epidemiolog thotë se kjo është një mënyrë shumë e mirë për të gjurmuar sëmundje të ndryshme.
Tani zyrtarët e shëndetit publik shpresojnë që e gjithë kjo infrastrukturë të shndërrohet në një sistem paralajmërues mbarëbotëror për të gjitha llojet e sëmundjeve.
Amerika dhe Europa po përballen me një shpërthim të lisë së majmunit. Qytetet tashmë po pastrojnë ujërat e zeza për të mbledhur informacione për infeksione të ndryshme.
Studiuesit në Londër zbuluan poliovirusin në ujërat e zeza në qershor të këtij viti, duke paralajmëruar autoritetet për faktin se virusi, që mendohet se ishte zhdukur në Britani dekada më parë, në fakt po qarkullonte në kryeqytet. Në gusht, zyrtarët e shëndetit publik në Nju Jork bënë një zbulim të ngjashëm.
Monitorimi i ujërave të zeza mund të masë rezistencën ndaj antibiotikëve dhe të ndihmojë studiuesit e shëndetit publik të gjurmojnë konsumin e çdo gjëje, nga kokaina dhe alkooli te frutat dhe perimet. Monitorimi i asaj që Bernd Gawlik, një inxhinier në Qendrën e Kërkimit të Komisionit Europian, e quan "zorrë kolektive" pasi mund t'u ofrojë mjekëve, zyrtarëve dhe policisë një pasqyrë të paprecedentë në jetën e popullatave lokale.
Ekipi i parë që publikoi rezultatet nga testimi i ujërave të zeza për Covid-19 u bazua në Kwr, një institut i kërkimit të ujit në Holandë. Studiuesit zbuluan në fillim të pandemisë se rreth gjysma e njerëzve ishin të infektuar me Covid-19, në një kohë kur nëpër spitale po konfirmoheshin rastet e para.
Deri në shtator çdo impiant i trajtimit të ujërave të zeza në Hollandë, që mbulon më shumë se 99% të popullsisë, po monitorohej.
Studiuesit mendojnë se një rast i vetëm infektiv i Covid-19 mund të zbulohet mes mbetjeve të deri në 14,000 njerëzve. Testimi i tillë është shumë më i lirë sesa ekzaminimi individual i secilit banor dhe shpesh mund të zbulojë rastet më herët. Sikur të dhënat e ujërave të zeza të ishin gjerësisht të disponueshme në Mars 2020, thotë Manuel, mund të kishte ndryshuar rrjedhën e pandemisë.
Në fillim ishte e vështirë të bindeshin zyrtarët se “kontrollimi” i ujërave të zeza mund të kontribuonte në ndonjë gjë të dobishme. Por përfitimet u bënë të dukshme shpejt. Analiza e ujërave të zeza mund të dallonte valët e infeksioneve një deri në dy javë përpara testimit tradicional me Covid-19.
Përveç mbledhjes së thjeshtë të të dhënave, shumë vende e bënë të aksesueshme në internet. Kjo i lejoi të gjitha llojet e organizatave ta përdornin atë. Kampuset universitare në Arizona përdorën të dhënat e ujërave të zeza për të kapur herët valët e infeksionit, për shembull. Spitali i Fëmijëve i Bostonit vendosi të shtyjë procedurat jo urgjente në përgjigje të shenjave se varianti Omicron i Covid-19 po rritej në ujërat e zeza lokale.
Ndërtimi i një rrjeti të duhur global të mbikëqyrjes kërkon rregullime. Procedurat e grumbullimit, testimit dhe raportimit duhet të standardizohen, për të lejuar krahasime ndërmjet vendeve të ndryshme.
Andreë Engeli, i cili punon në Kando, një kompani izraelite e të dhënave të ujërave të zeza, beson se teknologjia e nevojshme për të funksionuar gjithë kjo mund të kërkojë 4 vite ose më shumë për tu zhvilluar.
Ndoshta ndryshimi më i rëndësishëm, megjithatë, përfshin financimin dhe organizimin.
Rrjetet e mbikëqyrjes që Amin po krijon në Bangladesh nxjerrin në pah disa nga sfidat. Në kampet e refugjatëve si Cox's Bazar, 80% e tualeteve janë tualete me gropa që kërkojnë testime të mundimshme manuale. Edhe qytetet e mëdha si Daka kanë infrastrukturë antike dhe të shpërndarë në mënyrë të pabarabartë për t'u përballuar.
Suksesi i monitorimit të ujërave të zeza në gjurmimin e Covid-19 ka rritur interesin edhe për objektiva të tjerë. Ujërat e zeza tashmë monitorohen në disa vende për drogë, legale ose jo. Biobot filloi me monitorimin e ujërave të zeza për të kuptuar se sa përdoreshin opioidet në Amerikë.
Një rrjet në mbarë Europën e analistëve të ujërave të zeza i quajtur Score ka monitoruar nivelet e kokainës dhe kanabisit në qytete në të gjithë kontinentin që nga viti 2011.
Farah Ishtiaq, një studiues në Institutin për Gjenetikën dhe Shoqërinë në Bangalore, është i interesuar të përdorë mostrat e ujërave të zeza për të gjurmuar rezistencën ndaj antibiotikëve, në të cilat bakteret evoluojnë mbrojtjen kundër ilaçeve që më parë kishin qenë fatale për ta. Rezistenca ndaj antibiotikëve shqetëson veçanërisht ekspertët indianë të shëndetit publik. Një punim, i botuar në vitin 2020, vlerësoi se rreth një e katërta e rasteve të reja të tuberkulozit në vend ishin rezistente ndaj të paktën një prej ilaçeve që përdoren zakonisht për trajtimin e sëmundjes; 3.5% ishin rezistente ndaj disa.
Të tjerë duan të monitorojnë shëndetin në një kuptim më të gjerë. Në vitin 2019, studiuesit në Universitetin Shtetëror të Arizonës publikuan një studim të ujërave të zeza që analizoi nivelet e fitoestrogjeneve, kimikate që gjenden në ushqimet me bazë bimore. Ai sugjeroi që monitorimi i ujërave të zeza mund të përdoret për të mbajtur gjurmët e zakoneve të të ngrënit të një kombi.
Monitorimi i ujërave të zeza është një ide qindravjeçare, koha e së cilës më në fund mund të ketë ardhur.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
