Kumari i Europës me Rimëkëmbjen

Jean Pisani-Ferry* - Për të ndihmuar në rikuperimin e ekonomive të tyre të goditura nga pandemia, udhëheqësit e Bashkimit Europian ranë dakord në korrik të marrin hua 750 miliardë euro për të financuar 390 miliardë euro në grante dhe 360 miliardë euro në kredi për vendet anëtare të bllokut. Programi, i quajtur “BE i Gjeneratës Tjetër”, u vlerësua me të drejtë si një përparim i madh: asnjëherë më parë BE nuk kishte marrë hua për të financuar shpenzimet, e lëre më të transferonte tek vendet anëtare.

Megjithëse Presidenti i ShBA-së Donald Trump ka pak interes personal për të drejtat e njeriut, demokracinë ose shtetin e së drejtës, administrata e tij i ka nxjerrë në pah këto vlera në konfrontimin e saj me Kinën. Duke vepruar kështu, ajo në mënyrë efektive ka shpallur një luftë të re të ftohtë.

Por programi dhe Faciliteti i tij i Riparimit dhe Ripërtëritjes, i cili do të lëvrojë shumicën e fondeve, shkojnë drejt një kumari me rrezikshmëri të lartë. Nëse plani ka sukses, ai me siguri do të hapë rrugën për iniciativa të mëtejshme dhe ndoshta përfundimisht në një union fiskal krahas unionit monetar të krijuar dy dekada më parë. Por nëse programi nuk arrin të përmbushë qëllimet e deklaruara, nëse interesat politike mbizotërojnë mbi nevojën ekonomike, aspiratat federale do të shkatërrohen për një brez.

Pyetja e parë ka të bëjë me përmasat e programit. Megjithëse 390 miliardë euro në grante mund të duken si një shumë e madhe parash, ajo në të vërtetë arrin në më pak se 3% të PBB-së së BE-së, për t'u shpenzuar për disa vjet.

Jason Furman, një ish-kryetar i Këshillit të Këshilltarëve Ekonomikë të Presidentit Barak Obama, mendon se reagimi fiskal i qeverisë amerikane ndaj krizës financiare globale të vitit 2008 arriti në 1.6 trilion dollarë, ose rreth 10% të PBB-së. Kjo ishte 3-4 herë më shumë, në përgjigje të një tronditjeje shumë më të butë. Në tërësi, për këtë arsye, vendet individuale e kanë barrën e shmangies së goditjes pandemike.

"Nëse programi i ri i rimëkëmbjes së Bashkimit Evropian ka sukses, ai mund të hapë rrugën për krijimin e një bashkimi fiskal. Por nëse fondet e BE-së nuk arrijnë të përmbushin qëllimet e deklaruara të planit, ose nëse interesat politikë mbizotërojnë mbi nevojën ekonomike, aspiratat federale do të shkatërrohen për një brez"

Në të vërtetë, mbështetja fiskale e kryer tashmë nga vendet anëtare të BE-së përfaqëson 7-12% të PBB-së kombëtare - dhe dukshëm më shumë është në proces. Sidoqoftë, grantet e BE-së mund të sjellin një ndryshim të madh për disa vende që ende qëndrojnë larg krizës së euros. Transfertat neto nga ripagimet e pritshme duhet të vlejnë 4% të PBB-së për Spanjën, 5% për Portugalinë dhe 8% për Greqinë, sipas llogaritjeve të BQE-së. Kjo është më shumë se 2.6% e PBB-së në ndihmë që SHBA i dhanë Europës, sipas Planit Marshall. Nëse investohen me zgjuarsi, shuma të tilla mund të ndryshojnë fatin ekonomik të vendeve pritëse.

Çështja tjetër ka të bëjë me shpejtësinë. Në pranverën e këtij viti, ekonomitë e BE-së hynë në rënie të lirë. Ata tani janë rikuperuar nga pikat e ulëta, por ende po funksionojnë me rreth 5% nën kapacitet. Duke pasur parasysh valën e re të infeksioneve dhe rritjen e papunësisë, çështja e menjëhershme është nëse vrulli i rritjes së këtyre ekonomive do të qëndrojë apo do të dobësohet.

Nëse rimëkëmbja e Europës do të lëkundet, mund të pasohet me një rreth vicioz i kursimeve paraprake dhe përkeqësim të pritshmërive, duke çuar ndoshta në një recesion të dyfishtë. Prandaj, strategjia e përshtatshme është që mbështetja buxhetore të varet nga ritmi i rimëkëmbjes. Paratë duhet të jenë në dispozicion tani dhe të disbursohen shpejt në rast nevoje.

Por mos u gaboni: paketa e mbështetjes së BE-së do të vijë vetëm më vonë. Para se të fillojnë të harxhohen paratë e tij, blloku duhet të bjerë dakord mbi përparësitë, procedurat dhe kushtet, gjë që kërkon në mënyrë të pashmangshme kohë. Më pak se 10% e parave pritet të paguhen më 2021, sipas BQE-së. Siç qëndrojnë çështjet, pra, përgjegjësia për mbështetjen e rimëkëmbjes mbetet tek shtetet anëtare të BE-së. Edhe më 2022-shin, do të jetë shumë herët për të kaluar stafetën në BE dhe për të pakësuar paketat e stimujve kombëtarë. I duhet rezistuar tundimit të konsolidimit të hershëm fiskal.

Në vend që të kërkojë të inxhinierojë një rritje të kërkesës ciklike Keynesiane, qëllimi i BE, Gjenerata Tjetër është në fakt strukturor: të hartojë një rrugë të re të zhvillimit ekonomik. Skema synon të rrisë qëndrueshmërinë ekonomike, të mbështesë kalimin në një ekonomi pa karbon, të përshpejtojë dixhitalizimin dhe të zbutë pasojat sociale dhe rajonale nga kriza pandemike. Kjo na çon në pyetjen e tretë: jo se sa shpejt do të arrijnë në Europën Jugore paratë e BE-së, por nëse ato do të ndihmojnë në trajtimin e mallkimeve të gjata, të tilla si produktiviteti i ulët, papunësia strukturore, pabarazia dhe mbështetja në teknologjitë me intensitet të karbonit.

BE-ja është e qartë në këtë pikë dhe Komisioni Europian kohët e fundit përcaktoi llojin e planeve të investimeve dhe reformave që vendet anëtare pritet të hartojnë për të pasur akses tek paratë. Megjithëse qeveritë kombëtare do të kenë iniciativën në hartimin e planeve, ata do të duhet të kthehen në bordin e hartimeve nëse BE i konsideron projektet shumë të paqarta, ose të buta për të qenë efektive. Kjo mund të rezultojë politikisht shpërthyese në vende të tilla si Italia, kryeministri i së cilës, Giuseppe Conte, luftoi për ditë e net në samitin e korrikut, kundër përpjekjeve të anëtarëve veriorë të BE-së për të kushtëzuar mbështetjen financiare me reformat e paracaktuara.

Kompromisi i propozuar është i ndjeshëm, por i brishtë. Planet e vendeve anëtare do të vlerësohen kundër qëllimeve të tyre të deklaruara dhe objektivave të përgjithshëm të tilla si rritja, krijimi i vendeve të punës dhe qëndrueshmëria, ndërsa disbursimi do të jetë i kushtëzuar nga vendet marrës që të arrijnë piketat dhe synimet e rëna dakord. Kjo marrëveshje nuk përfshin as kushtëzim politik (“së pari reformoni pensionet tuaja, atëherë mund të flasim”) as pohimet e gatshme (“këtu janë paratë, ju lutem na tregoni se çfarë bëni me to”). Përkundrazi, ka për qëllim të jetë një kontratë përmes së cilës paratë synojnë t'i shërbejnë qëllimeve të caktuara, dhe BE kontrollon që kushtet për t'i arritur ato janë të vendosura.

Priten polemika të nxehta nëse Komisioni bën punën e tij, hedh poshtë planet joefektive dhe vonon disbursimet kur nuk arrihen piketat dhe objektivat. Rreziku është që procesi të përfundojë në një grindje burokratike që publiku nuk mund ta deshifrojë, por që siguron municion për populistët.

Për të shmangur rënien në këtë grackë, BE do të duhet të vendosë ekuilibrin e duhur midis ndërhyrjes dhe kënaqësisë. Duhet të zgjedhë për secilin marrës disa objektiva dhe kritere që janë specifike, të qarta dhe gati të padiskutueshme; dhe duhet të jetë gati të luftojë për këto metoda. Do të duhet gjithashtu të shqyrtohet me kujdes alokimi i fondeve dhe të ngrihet shpejt një flamur i kuq në rast të përvetësimit. Siç ka theksuar Guntram Wolff i Bruegel, provat e korrupsionit do të ishin vdekjeprurëse për ambiciet e mëdha të Europës.

Thomas Edison në mënyrë të famshme tha se gjeniu është 1% frymëzim dhe 99% djersitje. Frymëzimi ishte pas vendimit të korrikut. Tani, Europa duhet të fillojë të djersitet për një kauzë të mirë./Project Syndicate

*Jean Pisani-Ferry, një bashkëpunëtor i vjetër i think-tankut Bruegel me qendër në Bruksel dhe një bashkëpunëtor senior në Institutin Peterson për Ekonomi Ndërkombëtare, është kreu i Tommaso Padoa-Schioppa në Institutin e Universitetit Evropian.

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.