.png)
Nga akademik Shaban Sinani - Lasgush Poradeci mblodhi para së gjithash lirikë: erotike, dashurie, rrëmbimi, tradhtie, flirti, dasme. Në këtë kuptim Poradeci është shkollë më vete. Me koleksionin e tij ai e rivendosi poezinë popullore në ekuilibër, duke dëshmuar se nuk i mungonte ajo që s'mblidhej, poezia erotike, e cila vazhdoi të mbetej gati-gati tabu edhe në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të, sepse konsiderohej e pavirtytshme, e padenjë dhe në mospajtim me rendin moral. Për Poradecin më e rëndësishme nga të gjitha ishte besnikëria ndaj fjalës së popullit. Nëse populli nuk ka lënë gjymtyrë a pjesë të trupit njerëzor pa i kënduar, edhe mbledhësi duhet t'i ketë në koleksionin e tij. Lasgushi e shpërfill "namuzin gjuhësor", në koleksionin e tij nuk ka fjalë të përjashtuara.
Për një kohë të gjatë, gati gjysmë shekulli, Lasgush Poradeci është qortuar se qendroi larg popullit, u mbyll "në kullën e fildishtë", "qendroi mënjanë luftës". Në tri dekadat e fundme qortimet iu kthyen në lëvdime: shkroi poezi ezoterike, zbuloi shpirtin njerëzor. Por përsëri në heshtje mbeti që Poradeci, me simbolizmin dhe modernitetin e tij, nuk pati lidhje me traditën dhe vargëzimin popullor, sepse nuk i njihte as kishte respekt për to.
Dy vëllimet e sapobotuara nga Akademia e Shkencave janë përgënjeshtrimi dhe argumenti më kokëfortë për të kundërtën.
Poradeci i ka quajtur "këngë grarishte" jo se këndoheshin vetëm nga gratë apo se ishin repertor përjashtimor i tyre, por sepse i mblodhi nga subjekte gra, kryesisht të njohura e farefis, në Dardhë, Korçë e Poradec; në Bregdet, Vlorë e Gjirokastër; në Myzeqe e gjetiu.
Poeti ynë i shpirtit lirik, i peizazhit dhe kodit naimian, nuk bëri ekspedita si etnologët, por shfrytëzoi udhëtimet dhe pushimet e tij për të mbledhur këngë "nga goja e popullit".
Ndryshe prej shkollës së franceskanëve, që iu drejtuan epopesë heroike legjendare dhe këngëve historike (deri-diku edhe lirikës rituale-kalendarike nga Krishtlindjet në ditën e Rushajave), jo se në viset veriore nuk kishte lirikë (mjafton të kujtojmë ciklin e "kangëve të kanagjeçit" dhe "të natës së kuerit"), por se lirika jashtë interesimit të tyre, Lasgush Poradeci mblodhi para së gjithash lirikë: erotike, dashurie, rrëmbimi, tradhtie, flirti, dasme. Në këtë kuptim Poradeci është shkollë më vete. Me koleksionin e tij ai e rivendosi poezinë popullore në ekuilibër, duke dëshmuar se nuk i mungonte ajo që s'mblidhej, poezia erotike, e cila vazhdoi të mbetej gati-gati tabu edhe në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të, sepse konsiderohej e pavirtytshme, e padenjë dhe në mospajtim me rendin moral. Për Poradecin më e rëndësishme nga të gjitha ishte besnikëria ndaj fjalës së popullit. Nëse populli nuk ka lënë gjymtyrë a pjesë të trupit njerëzor pa i kënduar, edhe mbledhësi duhet t'i ketë në koleksionin e tij. Lasgushi e shpërfill "namuzin gjuhësor", në koleksionin e tij nuk ka fjalë të përjashtuara. Ai madje mbledh edhe këngën e "gjermankës së përdhunuar" në një fshat të Korçës, jo për të përligjur ndodhinë, por sepse vetë kënga është e bukur.
Me koleksionin e tij Lasgush Poradeci prish ngado kufij e kufizime: mbledh këngë për të shenjtët - lazërore e për Shën Spiridonin; në vend të dhëndrit anonim ("Ky filani" apo "Ky N.N" në këngët e mbledhura më vonë) vendos emrin e vet "Ky Lasgushi rri mënjanë"); djemtë e çupat e lirikës së dashurisë kanë emra e herë-herë mbiemra; princesha Sofia e përgojuar për shkak të princit Wied lëvdohet për bukuri e virtyt; kryengritësi E'them Toto dhe Madhëria këndohen si të barabartë; pamja evropiane e çupës korçare (me kapellë e me parfum, me skarpina e fustane mode) shihet si model bukurie. Nuk mungojë edhe këngët dygjuhëshe, shqip e greqisht, por jo me gjuhë të ndara, të kënduara varg pas vargu shqip e greqisht.
Nga krahasimi që kam bërë me koleksionin e botuar dekada më parë nga profesori im Jorgo Panajoti dhe folkloristi Riza Hysi në Korçë e Kolonjë del se Lasgushi ka shpëtuar atë pjesë të lirikës që më vonë ose nuk gjendej më, ose nuk mund të mblidhej: këngët kishtare, folklorin fetar.
Duke njohur teorinë dhe konceptet e Herderit për folklorin, Lasgush Poradeci nuk i përfilli hierarkitë gjinore të tij. Për të koncepti se epopeha qendron në shkallë të parë dhe gjinitë e tjera qendronin në dorë të dytë ishte i huaj. Kështu, franceskanët me eposin dhe Poradeci me lirikën, plotësuan njëri-tjetrin dhe e shpëtuan këngën popullore pa gjymtime.
Në tejshkrim Poradeci ndoqi parimin e rrokjezimit sipas variantit-këngë, jo duke e lexuar si poezi. Prandaj në këngët e mbledhura prej tij ka shumë shpesh pasthirrma, dyfishime rrokjesh, madje edhe tinguj që thjesht plotësojnë masën e vargut dhe e kthejnë këngën në isometri. Mbase po të ishte mbledhur kështu edhe eposi nuk do të kishim pasur kaq shumë diskutime për të ashtuquajturën heterometri të vargur të këngëve të kreshnikëve dhe për autoritetin e dhjetërrokëshit në epos.
Duke mos ngritur kritere për rëndësinë shoqërore të personave historikë, Poradeci ia lejon vetes të prishë kufij edhe për këngët historike, cikli i tyre do t'u hapë punë historianëve sepse një pjesë e tyre bëjnë fjalë për njerëz rastësorë, hajdutë të mëdhenj, hakmarrës sipas rendit kanunor.
Me këtë botim plotësohet jo vetëm larmia, por para së gjithash tipologjia e lirikës popullore shqiptare.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
