.png)
JOHN LICHFIELD- Revolucioni po vërtitet. Pas tre muajsh trazirash mbi reformën kryesore të pensioneve të presidentit Emmanuel Macron, Franca tundohet edhe një herë të grisë Kushtetutën e saj dhe të fillojë nga e para.
A do të bjerë viti 2023 – pas 1789, 1830, 1848, 1870, 1940 dhe 1958 – si viti që detyroi ndryshim rrënjësor në metodën e qeverisjes së vendit të madh ndoshta më pak të qeverisjes në botën perëndimore?
Historianë dhe komentatorë politikë të njohur francezë po flasin për një “krizë demokratike” ose një “krizë të regjimit”. Mosmarrëveshja për pensionet, thonë ata, ka tejkaluar argumentet nëse francezët duhet të dalin në pension në moshën 62 apo 64 vjeç.
Vendosja e një armate të plotë të kompetencave të posaçme kushtetuese nga presidenti francez për të imponuar një reformë të refuzuar nga 70 për qind e të rriturve francezë ka krijuar-ose përshpejtuar - agoninë e thellë politike.
Në epokën e internetit dhe përbuzjes për les élites, monarkia e zgjedhur (e caktuar) nga lart-poshtë e krijuar nga Charles de Gaulle 65 vjet më parë nuk është më e zbatueshme, thonë komentuesit.
Pushteti prepotent të presidentit dhe ekzekutivit për të shkurtuar një votim normal parlamentar (sipas nenit 49.3 të kushtetutës së Republikës së Pestë) është përdorur 100 herë që nga viti 1958.
Në të gjitha rastet e mëparshme ka pasur ankesa nga politikanët opozitarë. Këtë herë ka pasur një shpërthim të tërbimit popullor, disa prej tyre sintetike dhe disa reale.
Pranë shtëpisë sime në një pjesë të qetë të Normandisë rurale, një tabelë e shkarravitur në anë të rrugës lexon: "49.3=1789", një referencë për vitin kur filloi Revolucioni Francez. Demonstruesit gjatë vizitës së Macron në Herault në Francën jugore javën e kaluar thirrën, ndër të tjera: "A bas la cinquième République" (Poshtë Republika e Pestë).
Revolta e Gilets Jaunes (Jelekëve të Verdhë) e 2018-19 ishte tashmë pjesë e thirrjes për kontroll më të madh popullor mbi qeverinë dhe një refuzim të partive tradicionale politike dhe institucioneve shtetërore. Tani, të rinjtë po habiten kur zbulojnë se Republika e Pestë i jep pushtete mbizotëruese presidentit dhe ekzekutivit kundër parlamentit dhe popullit.
Diçka është këputur, ose është drejt çarjes, në besimin e Francës në sistemin e saj të qeverisjes. Kjo nuk do të thotë domosdoshmërisht se revolucioni - apo edhe ndryshimi - është në rrugë e sipër. Një vend që vuan një krizë nervore për një reformë modeste të pensioneve nuk ka gjasa të arrijë një marrëveshje të lehtë për një kushtetutë të re.
Të gjitha ndryshimet e regjimit francez të 234 viteve të fundit janë shoqëruar me revolucione të armatosura ose luftëra të humbura. Asnjë nga të dyja duket se do t'i ndodhë Francës aktualisht.
Në disa aspekte, kjo është një krizë e Macronit më shumë sesa një krizë kushtetuese. Në konceptimin origjinal të Charles de Gaulle, presidenti qëndroi i përmbajtur nga grindjet e përditshme të partive/politikanëve. Ai mbajti një lidhje të drejtpërdrejtë me "njerëzit".
Macron ka vendosur të reformojë Francën për të mirën e saj, pavarësisht nëse "popullit" e pëlqen apo jo. Ai mendon se shumë nga sëmundjet e Francës - dhe sigurisht financat e trazuara shtetërore të saj - vijnë nga vendimet e kaluara presidenciale për të hequr dorë nga reformat përballë protestave në rrugë.
Fuqitë e veçanta kushtetuese u krijuan për një arsye, thotë Macron. Ai e ka për detyrë t'i përdorë ato. Një ditë, vendi do ta falënderojë.
Historiani politik, Jean Garrigues, sugjeron se ky është një keqlexim jo vetëm i kushtetutës së De Gaulle-it, por edhe i historisë franceze. “Macron është i lidhur me legjitimitetin e tij institucional, por ai harron një legjitimitet tjetër të gdhendur në historinë tonë që nga Revolucioni Francez: nevojën për të dëgjuar zërat e qytetarëve, siç shprehet përmes sindikatave dhe mediave”.
Ka një të vërtetë për këtë. Por është e dyshimtë, megjithatë, nëse modeli origjinal, gjysmë i shkëputur i presidencës De Gaulle mund të funksionojë me sukses në një epokë më pak të respektueshme, të mediave sociale.
“Zërat” e kujt i dëgjoni në një vend kaq të përçarë dhe të çuditshëm sa Franca?
Sa më shumë që ndryshojnë gjërat, aq më shumë mbeten të njëjta
Revolta kaotike e Gilets Jaunes ishte një paralajmërim, por ishte gjithashtu një kujtesë se pse ekziston Republika e Pestë. Nuk mund të ekzistojnë dy Gilets Jaunes që mund të bien dakord për ndonjë gjë për një kohë të gjatë. Ata i urrenin të gjithë liderët, duke përfshirë edhe të tyrin.
Kthimi në një sistem më parlamentar - ose referendumet e përhershme që favorizuan jelekët e verdhë - do të rrezikonte një rikthim në qeveritë e ngatërruara të Republikës së Tretë të viteve 1930 ose në luftën parlamentare të Republikës së Katërt nga 1946 deri në 1958.
Presidenti mund të drejtonte. Qeverisja e përditshme mund t'u lihej politikanëve, nëse është e nevojshme, por edhe teknokratëve të zgjuar.
Ky model mbijeton, në një farë kuptimi, edhe sot e kësaj dite. Kryeministrja e Macron, Elisabeth Borne, është më shumë një teknokrate sesa një politikane. Kështu, padyshim, është edhe Macron.
Qeverisja nga teknokratët dhe parlamentet, të cilat mund të shkurtohen nga presidentët, duket e çuditshme në një epokë që është e dyshimtë për "elitat" dhe kërkon "kontroll" më të drejtpërdrejtë dhe demokratik. Kushtetuta e Republikës së Pestë është kthyer në një anomali mes kombeve demokratike.
Por çfarë mund të zëvendësohet? Si do të dukej një Republikë e Gjashtë?
Fusha e betejës politike franceze është e ndarë në tre mënyra, ashtu siç ishte në vitet 1950. Partitë politike janë përbuzur, siç ishin në vitet 1950. Temperamenti i ulët i Asamblesë Kombëtare, të zgjedhur qershorin e kaluar, nuk ka shumicë të natyrshme ose të panatyrshme – ashtu si ato në vitet 1950.
Një sistem parlamentar i qeverisjes, sipas modelit britanik apo më kompleks gjerman, mund të shpërndante me shpejtësi në rërë Republikën e Katërt. Blloku radikal i Majtës i udhëhequr nga Jean-Luc Mélenchon favorizon një sistem parlamentar (por shpesh sillet në një mënyrë të çuditshme joparlamentare).
Të gjitha forcat e tjera politike, përfshirë të djathtën ekstreme të Marine Le Pen, mbështesin gjerësisht sistemin aktual. Në një Francë parlamentare, Le Pen nuk mund të zgjidhej kurrë kryeministre; ajo ka një shpresë të vogël për t'u bërë presidente në një zgjedhje presidenciale me dy raunde.
Me fjalë të tjera, ajo që ikën kthehet. Ka uri për "ndryshim" në Francë. Nuk ka konsensus për ndryshime. Macron ka premtuar të heqë pluhurin nga planet për reformën institucionale – në thelb duke ndërhyrë me sistemin aktual – por shpresat e tij për të fituar një marrëveshje për çdo gjë thelbësore në katër vitet e tij të mbetura janë afër zeros.
Për të cituar gabim Winston Churchill, kushtetuta e Republikës së Pestë është bërë, pas 65 vjetësh, forma më e keqe e mundshme e qeverisjes për Francën – fshirja e të gjitha të tjerave. politico.eu/ Pershtati ne shqip: Gazeta "Si"
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
