A mund të jenë elitat e rrezikshme në destabilizimin e vendeve?

Dhjetë vjet më parë Peter Turchin, një shkencëtar në Universitetin e Connecticut, bëri një parashikim befasues në Nature. "Dekada e ardhshme ka të ngjarë të jetë një periudhë e rritjes së paqëndrueshmërisë në Shtetet e Bashkuara dhe Europën Perëndimore," pohoi ai, duke treguar pjesërisht "mbiprodhimin e të rinjve të diplomuar me grada të përparuara". Mandej do të pasonte rritja e populizmit në Europë, votat e papritura në 2016 për Brexit dhe më pas për Presidentin Donald Trump në Amerikë, dhe një valë protestash nga gilets jaunes në Black Lives Matter, e kanë bërë Turchin të famshëm në qarqe të caktuara duke zgjuar interesin e ekonomistëve në disiplinën e "kliodinamikës", e cila përdor matematikën për të modeluar ndryshimin historik. Theksimi i Turchin në "prodhimin e tepërt të elitave" ngre pyetje të pakëndshme, por gjithashtu ofron mësime të dobishme të politikës.

Që në Romën e lashtë dhe Kinën perandorake, tregon Turchin, shoqëritë kanë kaluar nga periudhat e stabilitetit politik në paqëndrueshmëri, shpesh në intervale prej rreth 50 vjetësh. Konsideroni Amerikën. Çdo ekspert e di se Kongresi është bllokuar, me demokratët dhe republikanët të gatshëm të bëjnë kompromise me njëri-tjetrin. Pak njerëz e dinë se ishte polarizuar shumë politika rreth vitit 1900, përpara se të bëhej më bashkëpunuese në mesin e shekullit të 20-të.

Çfarë e shkakton këtë periudhë nga qetësia në kaos? Turchin i sheh shoqëritë si sisteme të mëdha dhe komplekse që i nënshtrohen modeleve të caktuara, nëse jo ligjeve. Kjo është një qasje krejtësisht e ndryshme nga shumica e historisë akademike, me preferencën e saj për studime të vogla, mikrokozmike, argumenton Niall Ferguson i Universitetit të Stanfordit. Në një studim të botuar këtë vit Turchin (me Andrey Korotayev të Shkollës së Lartë Ekonomike në Rusi) ai analizon parashikimin e paqëndrueshmërisë që bëri në 2010. Modeli i tij i parashikimit përmban shumë elementë, por si Karl Marx, Turchin duket se beson se " historia e të gjithë shoqërisë deri më tani ekzistuese është historia e betejave të klasave. ” Kurse Marksi u përqëndrua te proletariati, Turchin është më i interesuar për elitën - dhe si anëtarët e saj luftojnë kundër njëri-tjetrit.

Kush llogaritet si elitë dhe si shfaqet konkurrenca, ndryshon nga vendi në vend; një shembull mund të jetë një numër i madh i njerëzve të arsimuar shumë në krahasim me numrin e zyrave qeveritare (dhe për rrjedhojë vendet e punës). Por një luftë ka shumë të ngjarë kur pabarazia ekonomike është e lartë. Shpërblimet për të qenë në krye janë veçanërisht fitimprurëse, si në drejtim të fitimit të pushtetit dhe ndikimit politik, dhe ata që humbin, ndiejnë humbjen e tyre më fort. Ndjenja e pakënaqësisë është veçanërisht e fortë në mesin e njerëzve të rritur për të besuar se ata duhet të jenë në elitë. Më keq akoma, shoqëritë kanë tendencë të prodhojnë gjithnjë e më tepër elita, pjesërisht sepse aksesi në arsim tenton të përmirësohet me kalimin e kohës. Turchin i sheh të gjitha këto si një recetë për kaos politik. Njerëz të artikuluar, të arsimuar rebelohen, duke prodhuar një grindje për pushtet politik dhe ekonomik. Elitat pushojnë së bashkëpunuari, shfaqen kundër njëra-tjetrës dhe rendi prishet.

Argumenti padyshim që flet për nuancën historike. Megjithatë, përqendrimi te elitat e pakënaqura nuk është një mënyrë e keqe për të kuptuar paqëndrueshmërinë politike. Hugh Trevor-Roper, një historian, vuri në dukje se "krizat shoqërore nuk shkaktohen nga kundërshtimi i qartë i interesave reciprokisht përjashtuese, por nga tërheqja e luftës për interesa të kundërta brenda një organi". Revolucioni Francez nuk ishte kryesisht produkt i mjerimit, por në vend të një beteje midis një klase të arsimuar të papunësuar dhe pronarëve me trashëgimi tokash. Historianët identifikojnë "problemin e një teprie burrash të arsimuar" si kontribues në revolucionet e Europës të vitit 1848. Turchin sugjeron që megjithëse skllavëria ishte shkaku i luftës civile amerikane, një aryse më thelbësore ishte inati i kapitalistëve të ardhshëm të Veriut drejt atyre të Jugut të mbërthyer në rrugët e tyre.

Mbiprodhimi i elitave gjithashtu mund të ndihmojë në shpjegimin e keqndjerjes që ka kapur botën e pasur sëfundmi. Është bërë jashtëzakonisht e vështirë për një të ri të arrijë statusin e elitës, edhe nëse ai punon shumë dhe shkon në universitetin më të mirë. Çmimet e shtëpive janë aq të larta sa vetëm trashëgimtarët kanë shans të imitojnë kushtet e jetesës së prindërve të tyre. Fuqia e disa firmave "super star" do të thotë se ka pak punë me të vërtetë prestigjioze përreth. Turchin llogarit se çdo vit Amerika prodhon rreth 25,000 avokatë "të tepërt". Mbi 30% e të diplomuarve britanikë janë "të mbivlerësuar" në krahasim me punën e tyre.

E gjithë kjo shkon në një farë mënyre për të shpjeguar një prirje të çuditshme: pse njerëzit me siguri e gjendje të mirë tërhiqen nga radikalizmi. Nën Jeremy Corbyn Partia e Punës e Britanisë tërhoqi më shumë njerëz të klasës së mesme të lartë dhe të mesme sesa më parë, edhe kur u zhvendos më larg nga Tories; kryesimi i tij midis të diplomuarve të fundit ishte i qartë. Avantazhi i Joe Biden ndaj Bernie Sanders në sondazhet gjatë zgjedhjeve demokratike ishte shumë më i vogël mes amerikanëve të shkolluar në kolegj sesa mes atyre që nuk e mbaruan shkollën e mesme.

Parashikimi i një tërmeti

Teoritë e Turchin parashikojnë që turbullirat politike përfundimisht të zbuten. "Herët ose vonë shumica e njerëzve fillojnë të dëshirojnë kthimin e stabilitetit dhe një fund të luftrave," argumenton ai. Tashmë të dhënat tregojnë se mbështetja për të dy partitë e majta dhe të djathta populiste në Europë po zbehet. Sondazhet do të sugjeronin se Trump do të humbiste. Një tjetër mundësi për ata që kërkojnë të shmangin paqëndrueshmërinë është zvogëlimi i numrit të elitave aspirante. Boris Johnson, Kryeministri i Britanisë, ka bërë presion për një arsimim më të mirë profesional, duke thënë se "Ne duhet të pranojmë se një pakicë e konsiderueshme dhe në rritje e të rinjve lënë universitetin dhe punojnë në një punë pa patur nevojë për diplomë".

Megjithatë elitat e ndriçuara mund të parandalojnë shfaqjen e paqëndrueshmërisë politike në mënyra më efektive. Në fillim të shekullit të 20-të, reformatorët amerikanë ngritën taksat e trashëgimisë për të parandaluar shfaqjen e një aristokracie të trashëguar dhe u angazhuan në shkatërrim masiv të besimit. Modernizimi i sistemeve të planifikimit urban mund të ulë kostot e strehimit dhe çrregullimi i tregjeve të punës do të ndihmonte krijimin e vendeve të mira të punës për elitat "e tepërta". Analiza e Turchin për forcat strukturore që qeverisin shoqëritë është një shpjegim intrigues i trazirave politike. Por kliodinamika nuk ka pse të jetë fat. / The Economist /

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.