‘Një fjalë e vetme e keqe nuk mund të shërohet as me dhjetë mijë fjalë’

Nga László Krasznahorkai- Të nderuar zonja dhe zotërinj!

Fillimisht doja të ndaja me ju disa mendime për shpresën, por meqë rezervat e mia të shpresës janë shteruar përfundimisht, tani do të flas për engjëjt.

Ec lart e poshtë dhe mendoj për engjëjt. Mos u besoni syve tuaj, mund t’ju duket se unë jam duke qëndruar këtu dhe po flas në një mikrofon, por nuk jam; në të vërtetë po ec rreth e rrotull, nga një cep në tjetrin dhe sërish prapa, e kështu me radhë, rreth e qark. Dhe po, mendoj për engjëjt. Engjëjt, dhe menjëherë mund t’ju zbuloj se këta janë një lloj i ri engjëjsh: engjëj pa krahë.

Prandaj, për shembull, nuk ka më nevojë të hamendësojmë se si, dy krahët u dalin nga shpina, dhe nëse këta dy krahë të mëdhenj shtrihen aq rëndë përtej mantelëve të tyre, çfarë pune bën rrobaqepësi i qiellit, çfarë dije e panjohur hyn në punishten e tij kur i vesh ata. Krahët janë jashtë trupit të patrupëzuar, por atëherë ku vendosen ato përtej mantelit fizik të papërkufizuar që u rri aq ëmbël rreth e qark?  Ose, nëse krahët nuk u dalin, si i mbulon ky mantel qiellor trupat e tyre së bashku me krahët?

Por tani kjo nuk ka rëndësi. Kjo pyetje ka avulluar bashkë me engjëjt e vjetër. Engjëjt për të cilët po flas janë të rinj, kjo është e qartë që në fillim, që kur filloj të shëtis në dhomën time nga e cila ju vetëm mendoni se po më shihni në mikrofon.  Se doja të flisja për shpresën, por nuk do të flas për të; prandaj do të flas për engjëjt. Prej këtu do ta nis.

Konturet e mjegullta filluan të formoheshin në trurin tim teksa ulesha në qëndrimin meditativ në hapësirën time të punës, jo shumë të madhe, katër me katër metra, në një dhomë-kullë. Mos e imagjinoni si një kullë romantike prej fildishi: është një dhomë e ndërtuar me dërrasa bredhi norvegjez të lira, që ngrihet mbi gjithçka tjetër sepse trualli im është në pjerrësi. E gjithë parcela zbret thellë drejt luginës, ndaj kur desha të ndërtoja një shtesë të domosdoshme, sepse librat po ia mësyjnë çdo hapësire, kjo shtesë nuk mund të zgjerohej më. Për shkak të pjerrësisë, dhoma u ngrit si një kullë mbi katin përdhes, duke e rënduar atë. Por unë dua të flas për engjëjt.

Dhe jo për shpresën.

Dhe jo për të vjetrit, engjëjt me krahë. Mendoni për ata më të famshmit në pikturat e “Lajmërimit”, prodhuar me një mori të pafundme gjatë Mesjetës e Rilindjes: ata sillnin një mesazh, paralajmërimin se Ai që do të lindte do të lindte. Këta ishin engjëjt e vjetër, lajmëtarë qiellorë që vinin me këtë ose atë mesazh. Sipas angjelologjisë, ata zakonisht e përcillnin mesazhin me fjalë, ose siç shihet në pikturat e shek. 9-të ose 10-të e lexonin nga një shirit-fjali, ku fjala kishte rëndësi të jashtëzakonshme.

Engjëjt e vjetër nuk mund të ndaheshin nga mesazhi i tyre; aq sa mund të thuhet se vetë ata ishin mesazhi, vetë lajmi që vinte nga Ai që nuk mund të lutej. Me pak fjalë, çdo engjëll i vjetër ishte një mesazh nga dikush për dikë tjetër.

Por nuk kam ndërmend të merrem me këtë sot para jush, ndërsa sillem në dhomën time të ftohtë prej bredhi norvegjez (kullë vetëm për shkak të pjerrësisë së truallit).

Edhe sikur imazhet që jetojnë në ne, falë gjenive të Mesjetës dhe Rilindjes nga Giotto e më tej, të na prekin ende shpirtin, engjëjt e vjetër nuk janë më. Tani ka vetëm të rinj.

Engjëjt tanë janë të rinj.

Dhe, pasi kanë humbur krahët, nuk kanë më as mantelët e tyre qiellorë. Ecin mes nesh me rroba të zakonshme. Nuk e dimë sa janë, por sipas disa aludimeve të errëta, numri i tyre mbetet i njëjtë. Ashtu si engjëjt e vjetër dikur, edhe këta të rinj shfaqen papritur në të njëjtat momente të jetës.

Dhe nëse duan të njihen, është e thjeshtë: hyjnë në ekzistencën tonë me një ritëm tjetër, një melodi tjetër nga ajo që ndjekim ne, të hutuarit këtu poshtë. Madje nuk jemi të sigurt nëse vijnë nga lart, sepse duket sikur tashmë nuk ka më “lart”, sikur edhe ai dimension, bashkë me engjëjt e vjetër, i ka lënë vendin një DIKUND-i të përjetshëm ku vetëm strukturat e çmendura  të Elon Musk-ut organizojnë hapësirën dhe kohën.

Dhe ndërsa ju shihni vetëm një plak para jush, duke folur në një gjuhë të panjohur teksa merr Çmimin Nobel, një plak që në të vërtetë sillet lart në dhomën e tij të ftohtë prej bredhi, unë shpejtoj hapat, sikur dua të tregoj se mendimet për këta engjëj të rinj kërkojnë një lloj tjetër hapi.

Pikërisht në këtë nxitim kuptoj se jo vetëm që engjëjt e rinj nuk kanë krahë, por nuk kanë as mesazh. Asnjë të vetëm.

Janë thjesht mes nesh, të veshur zakonshëm, të panjohshëm nëse duan; por nëse duan të njihen, zgjedhin njërin prej nesh, afrohen, dhe papritur perdeja bie nga sytë tanë, guri bie nga zemra dhe ndodh një takim. Ne tronditemi “Oh Zot, janë engjëj” ata që  qëndrojnë para nesh. Nuk ka fjalë që valëzojnë rreth tyre, nuk ka dritë që pëshpërit në veshët tanë, nuk thonë asnjë fjalë, sikur të jenë shurdhuar. Qëndrojnë dhe na shikojnë, kërkojnë shikimin tonë, në një lutje të heshtur që t’u shohim sytë, që ne vetë t’u japim një mesazh. Por nuk kemi asnjë mesazh për t’u dhënë. Mund t’u thoshim vetëm atë që dikur thuhej, kur ende kishte pyetje. Por tani nuk ka as pyetje as përgjigje.

Ç’lloj takimi është ky? Ç’skenë tokësore dhe qiellore është kjo?

Ata qëndrojnë para nesh duke na parë; ne qëndrojmë duke i parë ata. Dhe nëse ata kuptojnë diçka, ne sigurisht nuk e kuptojmë fare çfarë po ndodh. Memecëri për të shurdhërin, shurdhëri për memecin. Si mund të ketë bisedë? Si mund të ketë kuptim? Pa le,  prani hyjnore.

Papritur çdo njeri i vetmuar, i lodhur, i trishtuar, i ndjeshëm, siç jam edhe unë, kupton se këta engjëj të rinj, në heshtjen e tyre të pafundme, ndoshta nuk janë më engjëj, por sakrifica, në kuptimin e lashtë dhe të shenjtë të fjalës.

Nxjerr me ngut stetoskopin që gjithmonë e mbaj me vete, e vendos butësisht kupën e tij në gjoksin tuaj dhe menjëherë dëgjoj tingullin e fatit, dëgjoj fatet tuaja. Hyj në një fat që transformon çastin dhe veçanërisht çastin e ardhshëm. Sepse jo, çasti që dukej se do të vinte nuk është ai që vjen. Një çast krejt tjetër zbret: çasti i shembjes.

Stetoskopi im zbulon historinë e tmerrshme të këtyre engjëjve të rinj që qëndrojnë para meje: janë sakrifica. Dhe jo për ne, por prej nesh. Sakrifica për secilin prej nesh, për shkak të secilit prej nesh.

Engjëj pa krahë dhe pa mesazh.

Dhe ndërkohë ka luftë, luftë dhe vetëm luftë. Luftë në natyrë, luftë në shoqëri. Dhe kjo luftë nuk është vetëm me armë, tortura e shkatërrim. Ajo zhvillohet edhe me një fjalë të vetme të keqe. Një fjalë e vetme e keqe, një veprim i padrejtë e i pamenduar, një plagosje e trupit ose e shpirtit mjafton t’i dëmtojë përgjithmonë, sepse nuk janë krijuar për këtë. Janë të pambrojtur përballë poshtërsisë, cinizmit të pamëshirshëm kundrejt pafajësisë dhe pastërtisë së tyre.

Një fjalë e vetme e keqe mjafton. Dhe unë nuk mund ta shëroj këtë as me dhjetë mijë fjalë. Është e pashërueshme.

Ah, mjaft me engjëjt!

Le të flasim për dinjitetin e njeriut.

Qenie njerëzore, krijesë e mahnitshme, kush je ti?

Ti shpike rrotën, shpike zjarrin, kuptove se bashkëpunimi ishte mënyra e vetme e mbijetesës, shpike nekrofagjinë që të bëheshe zot i botës, fitove një intelekt tronditës; truri yt është aq i madh, aq i rrudhur e kompleks, sa me të fitove pushtet, edhe pse të kufizuar mbi botën që e emërtove vetë.

Arritjet e tua, që ecën me galop, forcuan specien tënde në Tokë dhe e shumuan. U mblodhe në tufa, ndërtove shoqëri, krijove civilizime, u bëre i aftë të mos zhdukesh edhe kur mundësia ekzistonte. U ngrite në këmbë.

Si homo habilis ndërtove mjete prej guri dhe dite si t’i përdorje. Si homo erectus zbulove zjarrin. Dhe pastaj, për shkak të një detaji të vogël, ndryshimit mes laringut tënd dhe atij të shimpanzesë, u bë e mundur të krijoje gjuhën. Më vonë u ule me Zotin e Qiellit, sipas pasazheve të heshtura të Testamentit të Vjetër, dhe i dhe emra të gjitha krijesave që Ai të tregoi.

Pastaj shpike shkrimin, filozofinë, konceptin e kohës. Ndërtove mjete dhe anije, udhëtove në të panjohurën, duke plaçkitur gjithçka. Zbulove forcat, hartove planetë të paarritshëm, nuk e konsideroje më Diellin perëndi, as yjet përcaktues të fatit.

Shpikët seksin, rolet, dhe më vonë, por asnjëherë nuk është vonë, zbuluat dashurinë. Shpike ndjenjat, empatinë, hierarkitë e dijes. Fluturove në hapësirë, në Hënë. Shpike armë që mund të shpërthenin Tokën disa herë. Shpike shkenca që e bëjnë të nesërmen të vrasë të sotmen. Krijove art nga pikturat e shpellave deri te Darka e Fundit e Leonardos, nga ritmi i errët magjik deri te Bachu.

Dhe më në fund, papritur, fillove të mos besoje më në asgjë. Falë pajisjeve që shpike vetë, vrave imagjinatën, ule memorien në një kujtesë afatshkurtër. Braktise trashëgiminë fisnike të dijes, bukurisë dhe së mirës morale, dhe tani je gati të dalësh nga moçali. “Mos lëviz!” kjo baltë do të të gëlltisë. Po shkon në Mars? Jo, mos lëviz. Kjo baltë do të të thithë poshtë. Kjo është fjala e fundit.

Ah, mjaft me dinjitetin njerëzor.

Le të flasim për rebelimin.

E kam prekur këtë temë në librin tim The World Goes On, por jam i pakënaqur me atë që kam shkruar, prandaj do të provoj sërish. Në fillim të viteve ’90, një pasdite të lagësht e të rëndë në Berlin, po prisja në një nga stacionet e U-Bahn-it. Platformat, si kudo, ishin ndërtuar në mënyrë që disa metra para hyrjes së tunelit të kishte një pasqyrë të madhe me drita sinjalizuese, që t’i mundësonte drejtuesit të trenit të shihte gjithë gjatësinë e tij dhe të ndalej me saktësi që pasagjerët të zbrisnin e ngjiteshin. Drita e kuqe tregonte pikën ku duhej të ndalonte treni, pastaj kthehej jeshile. Një vijë e verdhë e trashë tregonte zonën e ndaluar ku askush nuk duhej ta kalonte; ishte zona e rreptë e ndaluar mes saj dhe hyrjes së tunelit.

Prisja trenin nga Kreuzberg, kur papritur pashë dikë në zonën e ndaluar. Ishte një endacak , shpinë e përkulur, fytyra paksa e kthyer nga ne, duke lypur një farë dhembshurie, duke u përpjekur të urinonte në shinat e trenit. Dukej se vuante shumë, se vetëm pika-pika çlirohej. Njerëzit e panë dhe menjëherë u krijua ndjenja e skandalit kolektiv: kjo duhej ndalur.

Në anën tjetër të platformës u shfaq një polic që i bërtiti endacakut , por ai nuk reagoi. Polici, sipas protokollit, duhej të ngjitej në shkallët e platformës tjetër, të kalonte sipër dhe të zbriste në anën tonë sepse s’mund të kalonte thjesht nëpër shina.

Polici bërtiti sërish dhe endacaku , duke parë policin që po nxitonte, ndërpreu me vështirësi urinimin dhe u përpoq të largohej drejt shkallëve tona. Ishte një garë e tmerrshme. Endacaku  dridhej, mezi ecte centimetër pas centimetri, ndërsa polici përparonte metër pas metri. Dhjetë metra i ndanin, por dukeshin të pakalueshëm. Polici përfaqësonte të Mirën e detyrueshme, endacaku të Keqen.

Polici ngriti shkopin, u ndal për një çast dhe sikur mendoi: “Po sikur të hidhesh?” Por nuk mundej.

Dhe këtu ngriva në trurin tim vigjilent: ky çast i ngrirë, kur Policia e Mirë vrapon drejt së Keqes që flakëron në formën e një endacaku të pafuqishëm, dhe ai, me trupin që dridhej, përparon vetëm centimetra; dhe kuptova se: E Mira, për shkak të dhjetë metrave, nuk do ta arrijë kurrë të Keqen. Sepse nuk ka shpresë midis tyre.

U nisa drejt Ruhleben-it, por skena më mbeti në mëndje. Dhe papritur më feksi pyetja: Ky endacak, dhe të gjithë të tjerët si ai, kur do të ngrihen? Dhe si do të duket kjo kryengritje? Ndoshta do të jetë e përgjakshme, e pamëshirshme? Jo, e refuzoj këtë. Rebelimi i vërtetë do të jetë në marrëdhënie me tërësinë.

Zonja dhe zotërinj, çdo rebelim është në marrëdhënie me tërësinë.

Dhe tani, ndërsa rri para jush dhe hapat e mi në dhomën-kullë ngadalësohen, sërish më ndërmendet ai udhëtim berlinez i dikurshëm. Një stacion i ndriçuar rrëshqet pas tjetrit dhe unë nuk zbres askund. Prej atëherë jam ende në U-Bahn, duke rrëshqitur nëpër tunel, sepse nuk ka stacion ku mund të zbres. Dhe ndjej se kam menduar për gjithçka, dhe kam thënë gjithçka që mendoj për rebelimin, për dinjitetin njerëzor, për engjëjt, dhe po, ndoshta për gjithçka, edhe për shpresën.

Marrë nga fjalimi i shkrimtarit hungarez László Krasznahorkai gjatë ceremonisë së Çmimit Nobel 2025, në Stockholm ,Suedi