Banksy dhe gjyqi i artit/ Historia e censurës nga Michelangelo te Goya

Nga Gazeta “SI”- Më 7 shtator, një mural i ri i artistit misterioz Banksy u shfaq në murin e jashtëm të Gjykatave Mbretërore të Drejtësisë në Londër. Ai përshkruante një gjyqtar anglez me paruke dhe fustan tradicional që godiste një protestues të shtrirë me një armë të improvizuar, ndërsa spërkatjet e kuqe të gjakut formonin një mesazh mbi pankartën bosh që mbante protestuesi. Përshkrimi i brutalitetit të pushtetit gjyqësor ishte i hapur dhe satirik, duke marrë një gjuhë vizuale të drejtpërdrejtë dhe provokuese.

Por tre ditë më vonë, autoritetet e mbuluan muralin me fletë plastike të zeza dhe ngritën barriera çeliku, duke ndaluar publikun ta shikonte. Policia Metropolitane e Londrës e klasifikoi ngjarjen si “dëmtim kriminal” sipas Aktit të Dëmit Penal të vitit 1971. Murali i Banksy-t, që tani mbetet si një fantazmë gri mbi mur, nuk është thjesht një ngjarje e re e censurës, por vazhdim i një tradite shekullore të sfidimit të artit ndaj pushtetit.

Paralele me historinë e artit

Shekujt e fundit janë të mbushur me episode ku veprat artistike janë censuruar ose redaktuar për të përmbushur moralin ose ligjin e kohës. Një shembull është skulptura e Jean de Boulogne, i njohur si Giambologna, që përshkruan Samsonin nga Bibla duke vrarë me “nofullën e një gomari”. Dhuna e jashtëzakonshme e veprës së Giambologna-s është një paralelizëm i qartë me satirën brutale të Banksy-t, duke treguar se fuqia e artit për të goditur pushtetin ka qenë gjithmonë e dukshme.

Në shekullin XVI, afresku monumental i Michelangelo-s “Gjykimi i Fundit” në Kapelën Sistine shkaktoi polemika për trupat e zhveshur që portretizonte. Vendimi i Këshillit të Trentit për të ndaluar veprat që ishin “të zbukuruara me bukuri emocionuese për epshin” çoi në punësimin e Daniele da Volterra, i cili mbuloi figurat e zhveshura, duke fituar nofkën “Il Braghettone” – “thurësi i pantallonave”. Madje një nga figurat më të diskutueshme, Shën Katerina e Aleksandrisë, u ripikturua dhe u mbulua me mbulesa për të shmangur ofendimin e shikuesve.

Ikonoklastët protestantë në Vendet e Ulëta nuk u ndalën vetëm te ndërhyrjet e veshjes; ata sulmuan katedralet dhe shkatërruan altarë të tërë. Një shembull është triptiku i Frans Floris, “Rënia e Engjëjve Rebelë”, ku panelet anësore u shkatërruan dhe vetëm pjesa qendrore mbijetoi. Ky episod ilustron se censura dhe shkatërrimi i artit nuk kanë qenë gjithmonë vetëm mbulime të përkohshme.

Në shekullin XIX, Goya u përball me sfida të ngjashme. Dy pikturat e tij, “La maja desnuda” dhe “La maja vestida”, u sekuestruan nga Inkuizicioni dhe u mbajtën të fshehura për dekada, për shkak të portretizimit sensual të një gruaje bashkëkohore. Edhe pse Goya nuk u ndëshkua personalisht, veprat e tij u izoluan nga publiku për një periudhë të gjatë, duke treguar se censura shpesh shtrihet më shumë mbi veprën sesa mbi artistin.

Në Francë, satira politike nuk u kursye nga represioni ligjor. Honoré Daumier, me litografinë e tij “Gargantua”, e portretizoi Mbretin Louis-Philippe si një gjigant që gëlltiste pasuritë e popullit. Si pasojë, Daumier u arrestua dhe u dënua me gjashtë muaj burg, ndërsa guri nga i cili ishte nxjerrë litografia u shkatërrua për të ndaluar shpërndarjen e veprës. Megjithatë, kopjet e botimit mbijetuan dhe vazhduan të shpërndaheshin në fshehtësi.

Banksy dhe arti modern në shesh

Murali i Banksy-t është një pjesë e kësaj linje historike të përplasjes midis arti dhe autoritetit. Ndërsa mbetet për t’u parë nëse artisti do të ndiqet penalisht, një gjë është e qartë se veprat që sfidojnë normat, qoftë me satirë politike, dhunë simbolike ose ironi vizuale, kanë fuqinë të qëndrojnë në kujtesën kolektive, edhe kur fizikisht fshihen.

Në rastin e Banksy-t, ajo që nuk ekziston në mur mund të bëhet më e fuqishme se ajo që ishte aty. Fantazma e gjyqtarit dhe protestuesit të tij të shtrirë është tashmë pjesë e debatit publik. Gjurmët gri në murin e Gjykatave janë një kujtesë se nganjëherë ajo që mungon bëhet më e fortë se ajo që shihet.

Burimi: BBC