Nga Gazeta ‘Si’ – Ashtu si luftërat e Lindjes së Mesme të së kaluarës, konflikti midis Izraelit dhe Hamasit që shpërtheu javën e kaluar ka potencialin të dëmtojë ekonominë botërore – dhe madje ta çojë atë në recesion nëse përfshihen më shumë vende.
Ky rrezik është real, pasi ushtria izraelite përgatitet të pushtojë Gazën në përgjigje të një sulmi nga grupi militant. Numri i të vdekurve nga sulmi i Hamasit dhe sulmet ajrore të vazhdueshme izraelite në Gaza është tashmë në mijëra. Ekziston shqetësimi se milicitë në Liban dhe Siri që mbështesin Hamasin do t’i bashkohen luftimeve.
Një përshkallëzim më i mprehtë mund ta sjellë Izraelin në konflikt të drejtpërdrejtë me Iranin, një furnizues me armë dhe para për Hamasin, të cilin SHBA dhe Bashkimi Europian e kanë cilësuar një grup terrorist.
Në këtë skenar, Bloomberg vlerëson se çmimet e naftës mund të rriten në 150 dollarë për fuçi dhe rritja globale të bjerë në 1.7%, një recesion që merr rreth 1 trilion dollarë nga prodhimi botëror.
Sigurisht, efektet dytësore si këto nuk janë në vend të parë pas tragjedisë njerëzore të javës së kaluar. Shumica e të vdekurve nga të dyja palët janë civilë. Dhjetra pengje izraelite janë marrë në Gaza. Raketat dhe një sulm i afërt tokësor kërcënojnë jetën e palestinezëve të bllokuar pa rrugë shpëtimi. Shkatërrimi po rrit temperaturat emocionale dhe e bën më të mundshëm përshkallëzimin ushtarak.
Konflikti në Lindjen e Mesme mund të dërgojë dridhje në mbarë botën, sepse rajoni është një furnizues thelbësor i energjisë dhe një vendkalim kyç i transportit detar. Lufta arabo-izraelite e vitit 1973, e cila çoi në një embargo të naftës dhe vite stagflacioni në ekonomitë industriale, është shembulli më i qartë. Konfliktet e tjera patën një ndikim më të kufizuar, edhe kur numri i njerëzve ishte i lartë.
Ekonomia e sotme botërore duket e pambrojtur. Ajo është ende duke u rikuperuar nga një periudhë inflacioni e përkeqësuar nga pushtimi rus i Ukrainës vitin e kaluar. Një luftë tjetër në një rajon që prodhon energji mund të ringjallë inflacionin. Pasojat më të gjera mund të shtrihen nga trazirat e reja në botën arabe, deri te zgjedhjet presidenciale të vitit të ardhshëm në SHBA, ku çmimet e benzinës janë kyçe për ndjenjën e votuesve.
Të gjitha këto efekte të mundshme varen nga mënyra se si zhvillohet lufta gjatë javëve ose muajve të ardhshëm. Bloomberg ka ekzaminuar ndikimin e mundshëm në rritjen globale dhe inflacionin në tre skenarë.
Në të parin, armiqësitë mbeten kryesisht të kufizuara në Gaza dhe Izrael. Në të dytën, konflikti përhapet në vendet fqinje si Libani dhe Siria, të cilat presin milici të fuqishme të mbështetura nga Teherani – duke e kthyer në thelb atë në një luftë ndërmjetëse midis Izraelit dhe Iranit. E treta përfshin përshkallëzimin në një shkëmbim të drejtpërdrejtë ushtarak midis dy armiqve rajonalë.
Në të gjitha këto raste, drejtimi është i njëjtë – naftë më e shtrenjtë, inflacion më i lartë dhe rritje më e ngadaltë – por madhësia është e ndryshme. Sa më gjerë të përhapet konflikti, aq më shumë ndikimi i tij bëhet global dhe jo rajonal.
Natyrisht, gama aktuale e rreziqeve dhe mundësive është më e gjerë dhe më komplekse sesa mund të kapin këta skenarë. Edhe zinxhirët e ngushtë ekonomikë të shkak-pasojës kanë rezultuar të vështira për t’u parashikuar në mes të paqëndrueshmërisë së viteve të fundit — dhe luftërat janë shumë më të vështira për t’u parashikuar. Megjithatë, skenarët që ne hartojmë këtu duhet të paktën të ndihmojnë në kuadrin e të menduarit për shtigjet e mundshme përpara.
Skenari 1: Konflikti i kufizuar në Gaza
Në vitin 2014, rrëmbimi dhe vrasja e tre izraelitëve nga Hamasi ishte shkas për një pushtim tokësor të Gazës që la më shumë se 2.000 njerëz të vdekur. Luftimet nuk u përhapën përtej territorit palestinez dhe ndikimi i tyre në çmimet e naftës ishte i heshtur.
Numri i vdekjeve të javës së kaluar është tashmë më i lartë. Megjithatë, një trajektore e mundshme për konfliktin aktual do të ishte në thelb një ripërsëritje e asaj historie tragjike – e kombinuar me zbatimin më të ashpër të sanksioneve të SHBA-së ndaj naftës së Iranit.
Teherani ka rritur prodhimin e tij të naftës me 700.000 fuçi në ditë këtë vit, pasi shkëmbimet e të burgosurve dhe shkrirja e aseteve sinjalizuan një shkrirje të marrëdhënieve me SHBA. Nëse këto fuçi zhduken nën presionin e SHBA-së, Bloomberg vlerëson një rritje prej 3 deri në 4 dollarë për çmimet e naftës.
Ndikimi në ekonominë globale sipas këtij skenari do të ishte minimal, veçanërisht nëse Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe kompensojnë fuçitë e humbura iraniane duke përdorur kapacitetin e tyre rezervë.
Duke folur në takimin e FMN-së, Sekretarja e Thesarit Janet Yellen tha se SHBA-ja “po monitoron ndikimet e mundshme ekonomike nga kriza” – por shtoi se ajo nuk pret që ajo të jetë “një nxitës kryesor i mundshëm i perspektivës ekonomike globale”.
Nëse konflikti qëndron i përmbajtur, ky ka të ngjarë të jetë vlerësimi i duhur.
Skenari 2: Lufta me përfaqësues
Po nëse nuk përmbahet? Hezbollah – një parti politike dhe milici e mbështetur nga Irani që është një lojtar i fuqishëm në Liban – tashmë ka shkëmbyer zjarr me forcat izraelite në kufi dhe tha se goditi një postë të ushtrisë izraelite me raketa.
Nëse konflikti përhapet në Liban dhe Siri, ku Irani gjithashtu mbështet grupet e armatosura, ai në mënyrë efektive do të shndërrohej në një luftë ndërmjetëse midis Iranit dhe Izraelit – dhe kostoja ekonomike do të rritej.
“Irani dhe Hezbollahu po monitorojnë dhe vlerësojnë situatën,” thotë Yair Golan , ish-zëvendës shefi i shtabit të ushtrisë izraelite. “Nëse Hezbollahu i bashkohet fushatës, koha mund të jetë pas fillimit të një operacioni tokësor në Gaza”.
Përshkallëzimi në këto linja do të rriste probabilitetin e një konflikti të drejtpërdrejtë midis Izraelit dhe Iranit, me gjasë duke rritur çmimet e naftës. Në luftën e shkurtër por të përgjakshme Izrael-Hezbollah të vitit 2006, nafta e papërpunuar u rrit me 5 dollarë për fuçi. Në krye të tronditjes nga skenari i luftës së kufizuar, një lëvizje ekuivalente sot do ta çonte çmimin me 10% në rreth 94 dollarë.
Tensionet mund të rriten edhe më gjerë në rajon. Egjipti, Libani dhe Tunizia janë të gjithë të zhytur në stanjacion ekonomik dhe politik. Përgjigja e Izraelit ndaj sulmit të Hamasit mund të shkaktojë protesta. Në Rrugën Arabe, distanca nga marshimet anti-izraelite deri te trazirat antiqeveritare është e shkurtër. Një përsëritje e Pranverës Arabe – një valë proteste dhe rebelimi që rrëzoi qeveritë në fillim të viteve 2010 – nuk është e paimagjinueshme.
Ndikimi ekonomik global në këtë skenar vjen nga dy goditje: një rritje prej 10% në çmimet e naftës dhe një lëvizje e rrezikut në tregjet financiare në përputhje me atë që ndodhi gjatë Pranverës Arabe.
Çmimet më të larta të naftës do të shtojnë gjithashtu rreth 0.2 pikë përqindjeje në inflacionin global – duke e mbajtur atë afër 6%, dhe duke mbajtur presionin mbi bankierët qendrorë për të mbajtur politikën monetare të shtrënguar edhe pse rritja zhgënjen.
Skenari 3: Lufta Iran – Izrael
Konflikti i drejtpërdrejtë midis Iranit dhe Izraelit është një skenar me probabilitet të ulët, por një skenar i rrezikshëm. Mund të jetë shkas për një recesion global. Rritja e çmimeve të naftës dhe rënia e aktiveve me rrezik do t’i jepnin një goditje të konsiderueshme rritjes dhe do ta çonin inflacionin një shkallë më të lartë.
“Askush në rajon, madje as Irani, nuk dëshiron të shohë që konflikti Hamas-Izrael të përshkallëzohet në një luftë rajonale gjithëpërfshirëse”, thotë Hasan Alhasan, një studiues në Institutin Ndërkombëtar për Studime Strategjike. Kjo nuk do të thotë se nuk do të ndodhë, veçanërisht kur emocionet janë të larta. “Mundësia e llogaritjes së gabuar është e madhe,” thotë Alhasan.
Izraeli i ka parë prej kohësh ambiciet bërthamore të Iranit si një kërcënim ekzistencial. Lëvizjet e Teheranit për të ndërtuar një aleancë ushtarake me Rusinë, rivendosjen e lidhjeve diplomatike me Arabinë Saudite dhe marrëdhëniet e qeta me SHBA-në kanë shtuar shqetësimin.
Izraeli dhe SHBA kanë dërguar mesazhe të përziera në lidhje me bashkëpunimin e Iranit në sulmin e Hamasit. “Ka disa prova që ata mund të kenë ditur për këtë,” tha ministri i Izraelit për Çështjet Strategjike Ron Dermer më 9 tetor. Zyrtarët amerikanë thonë se kanë prova se liderët iranianë u zunë në befasi, raportoi New York Times më 11 tetor. Ata e kanë përshkruar Iranin si bashkëpunëtor në një kuptim më të gjerë, sepse ai financon dhe armatos Hamasin.
Në një konfrontim Izrael-Iran, “Tehrani ka të ngjarë të kërkojë të aktivizojë të gjithë rrjetin e tij të përfaqësuesve dhe partnerëve në Siri, Irak, Jemen dhe Bahrein”, tha Alhasan. “Do të kishte një listë të gjatë të objektivave perëndimore të forta dhe të buta në rajon për të zgjedhur”.
Në këtë skenar, rritja e tensioneve të superfuqive do t’i shtohej përzierjes së paqëndrueshme. SHBA është një aleat i ngushtë i Izraelit, ndërsa Kina dhe Rusia kanë thelluar lidhjet me Iranin. Zyrtarët perëndimorë thonë se janë të shqetësuar se Kina dhe Rusia do të shfrytëzojnë konfliktin për të larguar vëmendjen dhe burimet ushtarake nga pjesë të tjera të botës.
Me rreth një të pestën e furnizimit të naftës në botë që vjen nga rajoni i Gjirit, çmimet do të rriteshin në qiell. Një përsëritje e sulmit ndaj objekteve të Aramco nga militantët pro-iranianë në vitin 2019, i cili mori pothuajse gjysmën e furnizimit me naftë saudite, nuk është jashtë diskutimit.
Çmimi i naftës së papërpunuar mund të mos katërfishohet, siç ndodhi në vitin 1973 kur shtetet arabe vendosën një embargo si hakmarrje për mbështetjen e SHBA-së për Izraelin në luftën e atij viti. Por nëse Izraeli dhe Irani lëshojnë raketa kundër njëri-tjetrit, çmimet e naftës mund të rriten në përputhje me atë që ndodhi pas pushtimit të Kuvajtit nga Iraku në vitin 1990. Me një pikënisje shumë më të lartë sot, një rritje e kësaj magnitude mund ta çojë naftën në 150 dollarë për fuçi.
Kapaciteti rezervë i prodhimit në Arabinë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe mund të mos e shpëtojnë situatën nëse Irani vendos të mbyllë ngushticën e Hormuzit, përmes së cilës kalon një e pesta e furnizimeve ditore të naftës në botë. Do të kishte gjithashtu një ndryshim më ekstrem të rrezikut në tregjet financiare, ndoshta i krahasueshëm me rritjen prej 16 pikësh në VIX në 1990.
Duke i bashkuar këto shifra, modeli i Bloomberg parashikon një rënie prej 1 pikë përqindje të rritjes globale – duke e çuar parashikimin për vitin 2024 në 1.7%. Recesionet botërore janë të vështira për t’u përcaktuar: zgjerimi i shpejtë i ekonomive si Kina do të thotë që tkurrjet e drejtpërdrejta janë të rralla. Por 1.7% do të plotësonte kriteret. Sërish duke lënë jashtë goditjet Covid dhe krizën financiare globale, do të ishte gjithashtu rritja më e keqe që nga viti 1982 – periudha kur Fed rriti normat e interesit për të mbajtur inflacionin nga shoku i naftës në vitet 1970.
Një goditje kaq e madhe nafte do të prishte gjithashtu përpjekjen mbarëbotërore për të frenuar çmimet – duke e lënë inflacionin global në 6.7% vitin e ardhshëm. Në SHBA, objektivi i Fed prej 2% do të qëndronte jashtë mundësive dhe benzina e kushtueshme do të ishte një pengesë për fushatën e rizgjedhjes së Presidentit Joe Biden.
Burimi: Bloomberg/ Përshtati: Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
